Diqqat! Veb-sayt test rejimida ishlamoqda

ODIL SUDLOVNI TA’MINLASHDA XALQARO TIJORAT SUDI MUHIM…(MI?)

13.1.2023 250

Islambek RUSTAMBEKOV, Toshkent davlat yuridik universiteti rektori v.v.b, yuridik fanlari doktori, professor, xalqaro arbitr va mediator

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20-dekabr kuni Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga murojaat qilib, mamlakatimizda mulk va investitsiyani himoya qilinishiga alohida eʼtibor qaratdi hamda buning himoyachisi faqat Konstitutsiya, qonun va sud bo‘lishini taʼkidladi. Shuningdek, mazkur yo‘nalishda Xalqaro tijorat sudini O‘zbekistonda tashkil qilish bo‘yicha ham amaliy ishlar boshlanganini ko‘rsatib o‘tdi.

Ta’kidlash joiz, хalqaro tijorat sudlari xorijiy mamlakatlar tajribasida mavjud bo‘lib, ular xalqaro tijorat bitimlaridan kelib chiqadigan nizolarni ko‘rib chiqadigan ixtisoslashgan sudlar bo‘lib hisoblanadi. Bunday sudlar nizolarni hal qilish uchun neytral forumni ta’minlash va sud jarayonining adolatli, samarali va boshqarish uchun qulay bo‘lishini ta’minlashga qaratilgan.

Xalqaro tijorat sudlariga bo‘lgan ehtiyoj zamonaviy biznesning murakkabligi va global xarakterga ega bo‘lishidan kelib chiqadi. Ko‘plab kompaniyalar xalqaro savdo bilan shug‘ullanar ekan, turli mamlakatlardan bo‘lgan tadbirkor va investorlar o‘rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelish ehtimoli ortadi. Xalqaro tijorat sudlari nizolashayotgan taraflarga o‘z nizolarini adolatli va samarali tarzda hal qilish, tomonlar o‘rtasida mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘ziga xos huquqiy tafovutlarni hisobga olgan holda, tegishli xalqaro standartlarga mos vositalarni taqdim eta olishga mo‘ljallangan.

Singapur, Niderlandiya, Xitoy va BAAda o‘z mamlakatlarini xalqaro savdo markazlari sifatida targ‘ib qilish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish maqsadida xalqaro tijorat sudlarini tashkil etilgan. Hozirda bu sudlar adolatli hamda samarali faoliyat ko‘rsatishi, xalqaro tijorat nizolari bo‘yicha ishtirok etuvchi tomonlar uchun yuqori darajadagi huquqiy ishonchni ta’minlaganligi bilan shuhrat qozongan.

Singapurda 2015-yilda Singapur Oliy sudining bo‘linmasi sifatida Xalqaro tijorat sudini tashkil etilgan. Xalqaro tijorat sudi murakkab xalqaro tijorat nizolarini ko‘rib chiqish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, turli mamlakatlarning qonunlari va amaliyotlari hamda xalqaro tijorat bitimlari yuzasidan vujudga kelishi mumkin bo‘lgan huquqiy muammolarni yaxshi biladigan tajribali sudyalar tarkibidan shakllantirilgan.

Tashkil etilganidan buyon Xalqaro tijorat sudi turli mamlakatlardan kelgan tomonlar ishtirokidagi keng ko‘lamli ishlarni ko‘rib chiqdi va o‘z qarorlarida bir qator qonunlar va huquqiy tamoyillarni, jumladan Singapur qonunlarini, shuningdek, umumiy huquq, kontinental huquq va xalqaro tijorat huquqi tamoyillarini keng qo‘lladi hamda xalqaro standartlarni qo‘lladi.

Niderlandiyada 2018-yilda Amsterdam okrug sudining bo‘linmasi sifatida Xalqaro tijorat sudini tashkil etilib, mazkur sud murakkab xalqaro tijorat nizolarini ko‘rib chiqish uchun mo‘ljallangan hamda turli mamlakatlarning qonunlari va amaliyotlari hamda xalqaro tijorat bitimlarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan noyob huquqiy va madaniy masalalarni yaxshi biladigan tajribali sudyalardan iborat tarkibda shakllantirilgan.

Xitoyda 2018-yilda Oliy xalq sudining bo‘linmasi sifatida Xalqaro tijorat sudini tashkil etilgan. Dubay Xalqaro Tijorat Sudi ham 2018-yilda Dubay Jahon Savdo Markazining bo‘linmasi sifatida tashkil etilgan.

Ko‘rsatib o‘tilgan sudlarning asosiy xususiyatlaridan biri bu ularning nizlarni hal etishda xalqaro standartlarni qo‘llashi, jumladan xalqaro tijorat huquqidan va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo huquqi bo‘yicha Komissiyasining (UNCITRAL) Xalqaro tijorat arbitrajida dalillarni olish qoidalaridan foydalanishidir. Ushbu qoidalar xalqaro tijorat nizolarida dalillarni to‘plash va qabul qilish uchun asos yaratadi va sud jarayoni adolatli va samarali bo‘lishini ta’minlash uchun ishlab chiqilgan. Shuningdek, ushu sudlar o‘z mamlakatini xalqaro savdo va investitsiyalar markazi sifatida keng xalqaro ommaga targ‘ib qilishda muhim va faol ahamiyatga ega. Bunday sudlar xalqaro tijorat huquqi va tegishli mavzular bo‘yicha konferensiya va seminarlar o‘tkazadi hamda xalqaro tijorat huquqining rivojlanishiga ko‘maklashish hamda xalqaro savdo va investitsiyalar uchun huquqiy muhitni yaxshilash uchun boshqa tashkilot va muassasalar bilan yaqin hamkorlik qiladi.

Umuman olganda, xalqaro tijorat sudlarini tashkil etish tajribasi ijobiy bo‘lib, sud xalqaro tijorat nizolarini hal qilish uchun adolatli va samarali forum sifatida obro‘ qozondi va Niderlandiyani xalqaro savdo va investitsiyalar markazi sifatida ko‘rsatib berdi.

O‘zbekiston boshqa ko‘plab davlatlar qatori xalqaro savdoni rivojlantirish va xorijiy sarmoyalarni jalb etishdan manfaatdor. O‘zbekistonda xalqaro tijorat sudining tashkil etilishini mamlakatning qonun ustuvorligiga sodiqligini namoyish etish, xalqaro savdo jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolarni hal etishning adolatli va samarali huquqiy tizimini ta’minlash usuli sifatida ko‘rish mumkin.

O‘zbekistondagi xalqaro tijorat sudi turli mamlakatlardan kelgan tomonlar o‘rtasidagi nizolarni hal qilish uchun neytral forum tashkil etishi mumkin, bu esa yuzaga keladigan nizolar xavfini kamaytirish va xorijiy biznesni mamlakatga sarmoya kiritishga undashga xizmat qilishi mumkin.

Bundan tashqari, O‘zbekistondagi xalqaro tijorat sudi mintaqadagi boshqa davlatlar ishtirokidagi nizolarni hal qilish uchun markaz vazifasini o‘tashi mumkin, bu esa mamlakatning xalqaro savdo va investitsiyalar markazi sifatidagi nufuzini yanada oshirishga xizmat qilgan bo‘lar edi.

Umuman olganda, O‘zbekistonda xalqaro tijorat sudining tashkil etilishi xalqaro savdoni rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, qonun ustuvorligi hamda adolatli va samarali huquqiy tizimni ta’minlash bo‘yicha mamlakat obro‘sini oshirish kabi ko‘plab muvaffaqiyatlarga ega bo‘lishi mumkin.

Xalqaro tijorat sudini tashkil etish konsepsiyasi bunday sudga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash, uning tuzilishi va huquqiy asoslarini aniqlash, sudni tashkil etish va uning xizmatlarini tegishli manfaatdor tomonlarga targ‘ib qilishni o‘z ichiga oladi.

O‘zbekistonda xalqaro tijorat sudini tashkil etishda tegishli qonun qabul qilinishi, xususan, “Xalqaro tijorat sudi to‘g‘risida”gi qonun loyihasi ishlab chiqilishi, unda ushbu sudning maqsadi, yurisdiksiyasi va vakolatlarini, shuningdek, nizolarni hal etishda qo‘llaniladigan tartib-qoidalarni aniq belgilash zarur hisoblanadi.

Bizning fikrimizcha, qonun loyihasida xalqaro tijorat nizolarini hal qilish uchun neytral forumni ta’minlash, xalqaro savdo va investitsiyalarni rag‘batlantirish hamda sud jarayonining bashoratli va adolatliligini oshirishni o‘z ichiga olishi mumkin bo‘lgan xalqaro tijorat sudining maqsadi, xalqaro tijorat sudi ko‘rib chiqish vakolatiga ega bo‘lgan ishlarning turlari, sud yurisdiksiyasi va vakolatlariga doir barcha masalalar, jumladan,  dalillarni to‘plash va tan olish, buyruqlar va qarorlar chiqarish hamda qarorlarini ijro etish tartibi aniq belgilanishi kerak.

Bunda xalqaro tajribadan kelib chiqib, xalqaro tijorat sudi taraflar ihtiyori asosida taqdim qilinadigan nizolarni, chet el huquqi qo‘llaniladigan huquq sifatida belgilangan ishlarni, transchegaraviy bankrotlikka doir, investitsiyaviy nizolarni va xorijiy investor ishtirokidagi korporativ nizolarni, shuningdek xalqaro arbitraj qarorlarini tan olishga doir ishlarni ko‘rib chiqishga vakolatli deb topilishi, ish yurituvi ingliz tilida bo‘lishi hamda xalqaro tajriba va obro‘-e’tiborga ega milliy va xorijiy mutaxassislardan sudyalar korpusi shakllantirilishi zarur.

Xulosa qilish mumkinki, O‘zbekistonda xalqaro tijorat sudi tashkil etilishi xalqaro savdo-iqtisodiy va investitsiyaviy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarni ishonchli, adolatli, tushunarli va samarali hal etish mexanizmini yaratilishiga xizmat qiladi.

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring

Obuna bo`lish