Tasavvur qiling, ko‘chada ketyapsiz, kimdir sizga o‘z-o‘zidan ko‘zgu tutdi, unda tashqi ko‘rinishingizni ko‘rishingiz mumkin. Uni sindirib tashlasangiz ham, u ko‘rsatib turgan tasvirda hech nima o‘zgarmaydi. Aslida esa kundalik hayotimizda shu ko‘zgu kabi oshkora ko‘rinib turgan muammolar juda ko‘p, muhimi ularga tutilgan ko‘zguni sindirmaslikdir...
1895-yil 28-dekabr – Parijda sanʼatning “Kino” deb atalmish yangi yo‘nalishi kashf etildi. Ko‘pchilik bungan xursand bo‘lish bilan birga, bir narsani bashorat qila boshladi – zamonaviy kino sanʼatining muxlislari tobora ko‘payayotgan bir davrda teatr deb atalmish tushuncha yo‘qlikka yuz tutadi. Endi avvalgidek tomoshabinlar teatrni emas, kino zallarini to‘ldirishadi. Ammo oradan asrlar o‘tsa hamki, teatrning tomosha zallari odamlar bilan to‘laligicha turibdi, insonlar hanuz sahnada o‘ynalayotgan pyesalarni qiziqish va hayajon bilan kuzatishyapti, ayniqsa, xalq tili bilan aytganda, “Bemaza qovunning urug‘idek” ko‘payib, shu bilan birga, saviya jihatdan ham sayozlashib borayotgan zamonaviy filmlardan qochib ham tarbiyaviy ahamiyati va sifati yuqori bo‘lgan sahna asarlari tomoshabinni tobora o‘ziga jalb etib bormoqda. Biroq teatrga tashrif buyurgan tomoshabinlarga qarasangiz, ularning ko‘pchiligini katta avlod vakillari tashkil etadi. Albatta, Instagram, Tik-tok kabi ijtimoiy tarmoqlardan chekinib, kinodan teatrni ustun ko‘rib kelgan yoshlarning oz bo‘lsa-da bor ekanligi kishini quvontiradi. Haqli savol tug‘iladi, yoshlarning qolgani qayerda? Jadid bobolarimiz “ibratxona” deb atagan maskanga kelishdan ularni nima to‘xtatib turibdi? Ushbu muammoli masalaga ikki tomonlama va xolis nigoh tashlash uchun bugun “Ular nega teatrga kelmaydi?” va “Biz nega teatrga bormaymiz?” degan savollarga javob izladik!
YANGILANISHLAR VAQTI YETIB KELGAN!
Javohir AZIMOV, O‘zbek milliy akademik drama teatri yordamchi rejissyori:
– Har bir ijodkor o‘z tamoyillariga, yaratiqlar bunyod etish uchun maskaniga ega bo‘ladi: yozuvchida yozuv stoli, rassom va haykaltaroshda ijodiy ustaxona, sozandalarda ovoz yozish studiyasi. Teatr – rejissyor, aktyor, rassom, dramaturg, umuman, barcha ijod ahlini o‘zida birlashtira olgan mo‘jizaviy makon. Tomoshabin hayot tarzi davomida guvohi bo‘lgan va duch kelmagan hodisalar o‘zgacha talqinda, yuksak qarashlar bilan talqin etilsagina teatr o‘z vazifasini bajargan bo‘ladi. Xo‘sh, men faoliyat olib borayotgan va poytaxtimiz, viloyatimizdagi teatrlar o‘z vazifasini bajara olyaptimi? Bugungi kunda teatr tomoshabinining siyraklashgani hech kimga sir emas. Baʼzan dunyoning klassik asarlari sahnaga olib chiqilsa ham, tomoshabin teatr zalining uchdan bir qisminigina band etishi bor gap. Bu ahvolga yetib kelishimizga na dramaturg, na rejissyor, na aktyor va na tomoshabin aybdor. Mo‘jizaviy makonni yana qayta jonlantirish uchun yangilanishlar vaqti yetib kelgan. Bu soha ilk teatr anʼanalarini yurtimizga olib kirgan jadidlar uchun yangilik edi. Keyinchalik o‘tgan asrning 60-70-yillarida jahon standartlariga to‘la mos keladigan mahobatli sahna asarlari yurtimiz teatr sahnalarida paydo bo‘ldi. Ayni damda ham yana bir pog‘ona ildamlash fursati, yangilanish talabi har bir teatr uchun dolzarbligicha qolmoqda. Menimcha, dramaturg zamonaning fusunkor voqealarini qalamga olsa, rejissyor sahna uchun avangard yechimlar topsa, aktyor o‘z rollarini hayotiy, tabiiy ijro etsa, tomoshabin ham o‘z vazifasini og‘rinmay amalga oshiradi. Ko‘rinib turibdiki, tobora rivojlanib borayotgan axborot asrida teatrlar ham zamona bilan hamnafas bo‘lishi zarur. Ayniqsa, doim bir qadam oldinda bo‘lishni yoqtiruvchi qatlam – zamonaviy yoshlarni tomoshabin sifatida yo‘qotmaslik uchun ham u shunga majbur, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Muammoga yondashishda xolislikni saqlash maqsadida yoshlarimizning ham teatr haqidagi mulohazalariga quloq tutdik.
