YOSHLAR OVOZI

O‘zbekiston yoshlar ittifoqining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, adabiy-badiiy gazetasi

Mutolaa

Hayot formulasi

By"Yoshlar ovozi"

Noy 10, 2021

Eʼtiqod – hayotning kulfatlari-yu baxtsizliklariga qarshi kurashga chogʻlovchi eng moʻjizakor neʼmat, betakror inʼom. U gʻoyat goʻzal, gʻoyat maftunkorlikdan tashqari insonga jon qadar zarur, toshqin-toshqin tuygʻularni, koʻksingizga limmo-lim toʻlib, entiktiruvchi hayajonlarni tuhfalaydi. Inchunin, quvonchlari chek-u chegarasiz, ogʻriqlari bisyor-u malolsiz, azoblari aziz-u adoqsiz.
Toʻgʻri-da! Agar bizlar vagonlar boʻlsak, paravozlarimiz – eʼtiqod-u orzularimizdir. Ularsiz na bir qadam oldinga siljiy olamiz, na harakatga kuch-mador topa olamiz. Biroq negadir orzu haqida orzusiga erisholmagan odamlargina toʻlib-toshib gapirishni xohlaydilar, xayollarida saqlaydilar, mangu tuzalmas dardi kabi koʻksida koʻtarib yurib, koʻpincha oʻzgalardan berkitishga intiladilar-u, ammo hamisha ham buni uddalashga qurbi yetmaydi.
Men yoshim oʻsib borgani sayin bir haqiqatni qayta-qayta anglab borayotirman. Birovning orzusiga baho berishga shoshilishdan, bilib-bilmay hukmimizni oʻtkazishdan tiyilishimiz lozim. Aks holda, oʻsha insonning ezgumakon qalbida, balki umri, hayotida ham yovuz oʻzgarishlar yasab, ziyon-zahmat yetkazib qoʻyishimiz mumkin. Xuddi yozuvchi Abduqayum Yoʻldoshning “Puankare” hikoyasi qahramoni qismatiga oʻxshab.
Asar goʻyoki oddiy bir matematika oʻqituvchisining hayot yoʻli, Puankare gipotezasi yechimini topishdek oʻz oldiga qoʻygan oliy maqsadi va intilishi kutilmagan turli toʻsiqlarga uchragach, alal-oqibat umr boʻyi jabr-u jafolar chekishi-yu, turmush tashvishlariga istar-istamay taslim boʻlishi haqida koʻringani bilan butun jamiyatdagi ogʻriqli illatlar ustida bosh qotirishga undaydi bizni. Hikoyaning asosiy mohiyatini ochib beruvchi jihatlarni uch nuqtada jamlab koʻramiz:
1. Dastlab qalbi joʻshqin ilhom-u kuch-gʻayratga toʻla talaba yigit yashashning maʼnosini topgan kabi erta-kech tinmay yorqin kelajakni oʻylab, yelib-yugurishi, izlanishi, qadam-baqadam oldinga siljib borishi, shodonligi, baxtiyorligi;
2. Yetti farzandli xonadonning toʻngʻichi boʻlgani, yigirma oltiga toʻlgani, ukalari gʻingshiyverib bezor qilgani, ovuldoshlarining “Haligacha bir boshi ikkita boʻlmagan, bir balosi borov” qabilidagi mish-mish gap-soʻzlari sabab uylanishi, “non sindirar”, “qiz chaqirdi” atalmish serchiqim marosimlarga qatnab, “kichik chilla” “katta chilla” kabi rasm-rusumlarni ado etish asnosida qishloqda ancha mahal qolib ketishi, shaharga qaytgach, kutilmaganda xotinining talabalar yotoqxonasiga koʻnikolmay “Vatan kerak!” degan iddaosi tufayli firibgar joʻrasining tuzogʻiga ilinib, “kattakon biznes”ga qoʻl urishi, yelkasidagi qarzlaridan qutulish uchun birdan koʻp pul topish dardida oʻzini oʻtga-choʻqqa urishi, ayovsiz chorasizlikdan ilmiy tadqiqotini bir chetga surib, faqat tirikchilik gʻamiga tushib ketishi oqibatida haqiqiy maqsadidan yiroqlashishi;
3. Va nihoyat bari yoʻqotishlar-u xatolarini tushunib yetgach, yana qayta kurashga chogʻlanganida azaliy magʻlubiyatga yuz tutganini anglab qolgan insonning achchiq qismatini kuzatamiz. Kuzatamiz-u, befarq oʻqiy olmaymiz. Atrofimizdan uni qidiramiz, kimlargadir oʻxshatamiz, koʻnglimizni beixtiyor oʻkinch tirnaydi.
“Puankare”ni mutolaa qila turib, nega dunyoning tirik daholari orasida toʻqqizinchi oʻrinda turgan Grigoriy Perelman jahonni hayratga solib, Puankare gipotezasi yechimini topadi-yu, bunday olamshumul kashfiyotlarni siz-u biz uddalay olmayotganimizning sabab va oqibatlarini mushohada qilishga tushamiz. Turmushning mayda tashvishlari soyasida jamiyatga berishimiz mumkin boʻlgan buyuk yaratiqlar qalblarimizda armon togʻlariga aylanib, ich-etimizni ezib, kemirib qoʻyayotganidan ogohlanamiz.
Aksariyat hollarda diqqatimiz biron maqsadga qattiq qaratilsa, vaqtning, umrning oʻtgani sezilmaydi. Kutilmaganda yangi niyatlar oldida eskilari ahamiyatini yoʻqota boshlaydi. Kichkina maqsadlar katta maqsadlarga qarshi qiyinchiliksiz kurasha oladi. Hatto ular uchun gʻoliblik shohsupalari taxtday. “Puankare” hikoyasi qahramoni ham ana shunday turmush tashvishlarining tipik qurboniday koʻrinadi. “Xudoyim! Meni oʻttiz yil orqaga qaytar, Xudoyim…”. Keksa matematikning iltijolari bir ishga kirishib, natijasini chiqarolmaganlar uchun dunyodagi eng bechora, eng gʻarib, eng achinarli, eng ogʻriqli, eng xunuk soʻz boʻlsa kerak. Ular ming bora oʻzlarini oqlashga, ortga qaytishga urinmasinlar, shavqatsiz hayot aslo-aslo bunga imkon bermaydi, kechirmaydi. Axir umr betakror, umr quyoshi bir marta chiqadi, bir marta botadi. U haqda keyin emas, oldin oʻylaganlar yutadilar. Buni unutganlar yorugʻ dunyodan armon otli pushaymonlikni, oʻkinchni quchoqlab oʻtishlari muqarrar.
Mening nazarimda dunyodagi eng ojiz tuygʻu va eng oson yoʻl koʻnikishga koʻnikishdir. Biroq biz uni jasoratga, toʻgʻrilikka va eng yomoni, fidokorlikka yoʻyamiz gohida. Muvozanatni saqlash, tirikchilik deb ham ataymiz bunday holatni. Yana oʻzimiz kabi jimgina koʻnikib ketmaganlarni yomon koʻramiz, nafratlanamiz, ayblaymiz. Umr insonga faqat bir marta berilgan bebaho neʼmatligini vaqtida anglashga qurbimiz yetmaydi goʻyo. Yoʻq-yoʻq, yetadi. Lekin Abduqayim Yoʻldosh kabi Hayot – Puankare deb hisoblashimiz, unga quloq tutishimiz, azaliy va abadiy oʻzgarmas daʼvatlariga “labbay” deyishga qodirlik kuchini mayda maqsadlarga sovurmaslikni chuqur idrok etishimiz lozim. Ana oʻshanda hayot gipotezalarini umrimiz davomida isbotlab, baxt-u saodat koʻshkiga koʻtarilib boraversak ajab emas!..
Hikoya kichik emas, katta ham deyolmaymiz. Ellik toʻrt sahifani bir oʻtirishdayoq oʻqib chiqqanimizni sezmay qolamiz. Boisi, hayotiy hodisalar haqqoniylik xalqalari zanjirida bir-biriga shunday qiziqarli bogʻlab yuborilganki, mavzudan yiroq, zeriktiradigan tasvirlarga ham, ifodaga ham sira duch kelmaymiz. Bosh qahramon taqdiriga achingandan achinamiz. Eng ayanchlisi, kechagi oʻzi qocholmagan qismati bugungi avlodda takrorlanayotganini koʻrishida, yaʼni ustoz talabalari orasidan matematikaga iqtidori baland shogirdni topadi-yu, biroq u ham bir vaqtlar o‘zi boshidan oʻtkazgan holatga tushayotganining shohidi boʻladi…
Yaxshi asarlar hech vaqt muxlislar eʼtiboridan chetda turmaydi. Ijodkor uchun esa yozganlari kitobxonlar tomonidan eʼtirof etilishidan-da shodumon lahzalar boʻlmasa kerak. Ustozimiz Abduqayum Yoʻldosh ham ana shunday totli damlarni, rubobiy tuygʻularni koʻp va xoʻp his qilib kelayotgan oʻtkir qalam sohiblaridan.
So‘zimni hikoya muallifining yangicha millat taraqqiyoti falsafasini, hayot formulasini ifodalagan gʻoyat taʼsirchan va teran fikrlari bilan yakunlamoqchiman: “Hammamizning qalbimizda kashf etish, yaratish ishtiyoqi yotadi. Biroq moʻjiza osmondan tushmaydi, bir oniy lahzada kashfiyot ham yaratib qoʻya olmaymiz. Har qanday oʻta oddiy boʻlib koʻringan yangilik zamirida ogʻir mehnat, bilim, harakat, iroda, sabr va maqsad yoʻlida hayotni tikish yotadi. Boshqa hamma bahonalar bekorchi gapdan oʻzga narsa emas. Sen insonsan. Koinot sarvarisan! Senga buyuk ong ato etilgan. Senga buyuk qalb ato etilgan. Senga bemisl salohiyat ato etilgan. Foydalan ulardan. Oʻtkinchi hoy-havaslarga bir lahza chalgʻidingmi uning ortidan seni yanada chalgʻitadigan ikkinchi lahza yetib keladi. Keyin uchinchisi. Keyin toʻrtinchisi. Shu bilan hammasi barham topadi…”.
Bu, bizningcha, yozuvchining zamondoshlariga oʻziga xos xitobi, daʼvati, navbatdagi ijodiy-falsafiy tuhfasidir.

Manzura ABDULLAYEVA,
NamDU magistranti

Post Views: 1 773

By "Yoshlar ovozi"

Related Post

Mutolaa

O‘ZBEKISTONDA KUTUBXONADAN KO‘RA MEHMONXONALAR TO‘RT MARTA KO‘P

Fev 16, 2022 "Yoshlar ovozi"
Mutolaa

Mitti, ammo zalvorli hikoyalar adabiyotning beqiyos kuchini ko‘rsatadi

Fev 16, 2022 "Yoshlar ovozi"
Mutolaa

“MUALLAQ QOLSA KIMDIR, YER TURIB, OSMON TURIB”

Yan 19, 2022 "Yoshlar ovozi"
130 thoughts on “Hayot formulasi”

Comments are closed.

Xabarlar

Dolzarb mavzu

Роль информационных технологий в современной политике

Iyun 25, 2022
Jarayon Psixolog maslahati

Fikrlash muammoni yechish bilan bog‘liq

Iyun 23, 2022
Ta’lim

РЕФОРМЫ В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ

Iyun 14, 2022
Bugunning gapi

Toshkentda SHHT xalqaro yarimmarafoni oʻtkaziladi

Fev 22, 2022