Raqamli texnologiyalar hayotning barcha sohalariga kirib boradigan zamonaviy dunyoda elektron kitob nashriyoti tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Birinchi shaxsiy kompyuterlar va internetning paydo bo'lishi bilan rivojlana boshlagan ushbu yo‘nalish bugungi kunda sayyoramizning barcha burchaklarini qamrab olgan to‘laqonli sanoatga aylandi. O‘zbekiston, boshqa ko‘plab mamlakatlar singari, bu jarayondan chetda qolmaydi. Elektron nashrlar kitoblar olamida yangi davrni ifodalaydi, mualliflar, noshirlar va, albatta, kitobxonlar uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Ular odamlarga kitoblarni istalgan joyda va istalgan vaqtda, turli xil qurilmalardan foydalangan holda, kitobxonlarga ixtisoslashgan elektron o‘qush moslamalaridan tortib smartfon va planshetlargacha foydalangan holda o'qish imkonini beruvchi qulaylikni taklif etadi.
Elektron nashrlar, bugungi kunda biz bilganimizdek, Internet paydo bo‘lishidan ancha oldin boshlangan uzoq rivojlanish jarayonining natijasidir. Elektron kitoblarni yaratishga birinchi urinishlar 1970-yillarda, muhandislar va olimlar adabiy matnlarni saqlash va ularga kirish uchun kompyuterlardan foydalanish usullarini izlay boshlaganlarida qilingan.
Smartfonlarning rivojlanishi bilan planshetlar, elektron kitoblar yanada qulayroq bo‘ldi. Amazon Kindle App, Apple Books va Google Play Books kabi mobil ilovalar foydalanuvchilarga har kuni foydalanadigan qurilmalarda kitoblarni o‘qish imkonini berdi. Bu elektron kitoblar auditoriyasini sezilarli darajada oshirdi va bozorning yanada o‘sishiga yordam berdi. Biroq, elektron nashrlarning rivojlanishiga nafaqat texnologik yangiliklar yordam berdi. nashr sohasidagi o‘zgarishlar ham muhim rol o‘ynadi. An’anaviy nashriyotlar raqamli formatlar bilan faol tajriba o‘tkazishni boshladilar va mualliflar Amazon Kindle Direct Publishing kabi o‘z-o‘zini nashr etish platformalari orqali o‘z asarlarini mustaqil ravishda nashr etish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Ijtimoiy tarmoqlar va bloglar ham elektron kitoblarni ommalashtirishda muhim rol o‘ynadi. Mualliflar va noshirlar ushbu platformalardan o‘z kitoblarini targ‘ib qilish uchun, tinglovchi esa tavsiyalar va fikr - mulohazalarni almashish uchun foydalanishni boshladilar.
Bugungi kunda elektron kitoblarni o‘qish uchun ko‘plab qurilmalar mavjud, ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlar va afzalliklarga ega. Bu Amazon Kindle yoki Kobo kabi maxsus elektron kitob o‘quvchilari bo‘lishi mumkin, ular qog‘ozga taqlid qiluvchi E-Ink displeyga ega. Bundan tashqari, tegishli kitob o‘qish dasturlari bilan iOS yoki Android-ga asoslangan planshetlar va smartfonlardan foydalanish mumkin. Hatto oddiy kompyuterda ham maxsus dasturiy ta’minot yordamida elektron kitoblarni o‘qish mumkin.
Amazon Kindle, Kobo va Barnes & Noble Nook kabi maxsus elektron kitob platformalar o‘ziga xos xususiyatlari bilan mashhur bo‘ldi. Ular yuqori kontrastni ta’minlaydigan va uzoq vaqt o‘qish paytida ko‘z charchoqlarini kamaytiradigan elektron siyoh texnologiyasidan (E-Ink) foydalanadilar. Ushbu qurilmalar, shuningdek, uzoq vaqt batareya quvvatiga ega bo‘lib, ularni bir necha hafta davomida zaryadsiz ishlatishga imkon beradi. Amazon Kindle, shubhasiz, eng mashhur elektron kitob o‘quvchi. U asosiy Kindle-dan katta ekranli va yoritilgan Kindle Oasis-ga qadar turli xil modellarni taklif etadi. Kindle shuningdek, foydalanuvchilarga yangi kitoblarni osongina va tez sotib olish va yuklab olish imkonini beruvchi o‘rnatilgan kitob do‘koniga ega.
Planshetlar va smartfonlar ham mashhur elektron kitob platformalaridir. Ular juda ko‘p moslashuvchanlikni taklif qilishadi, chunki ularga Amazon Kindle App, Apple Books, Google Play Books va boshqalar kabi turli xil kitob o‘qish dasturlarini o‘rnatish mumkin. Ushbu qurilmalar, shuningdek, PDF va EPUB kabi turli formatlarda kitoblarni o‘qish imkonini beradi. Adobe Digital Editions, Calibre va Amazon Kindle for PC kabi ko'plab kompyuter kitoblarini o'qish dasturlari mavjud. Ushbu dasturlar sizga PDF, EPUB va MOBI kabi turli formatlarda kitoblarni o‘qish imkonini beradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, elektron kitob qurilmalarini tanlash ko‘p jihatdan foydalanuvchining xohishiga bog‘liq. Ba’zilar qulaylik va uzoq batareya quvvati uchun Kindle yoki Kobo kabi maxsus qurilmalarni afzal ko‘rishadi. Boshqalar o‘zlarining smartfonlari yoki planshetlaridan foydalanishni afzal ko‘rishadi, ular ko‘proq moslashuvchanlikni taklif qiladi va turli xil o‘qish dasturlariga imkon beradi.
Elektron nashrlar bozori o‘sishda va rivojlanishda davom etmoqda, bu tendentsiya butun dunyoda kuzatilmoqda. Ko‘proq odamlar qulaylik va barqarorlik tufayli kitoblarni elektron shaklda o‘qishni afzal ko‘rishmoqda. Biroq, o‘sishga qaramay, elektron nashrlar bozori hali ham bosma kitoblar bozoridan kichikroq. Biroq, tendentsiyalarni hisobga olgan holda, kelgusi yillarda bu holat o‘zgarishi mumkinligini kutish mumkin. Elektron nashrlar bozoridagi asosiy tendentsiyalardan biri bu elektron kitoblar savdosining ko‘payishi. Amerika Publishers assotsiatsiyasi hisobotiga ko‘ra, AQShda elektron kitoblar savdosi 2019-yilga nisbatan 2020-yilda 20 foizga oshgan. Bu shuni ko‘rsatadiki, ko‘proq odamlar bosma kitoblar o‘rniga elektron kitoblarni tanlaydilar.
Yana bir muhim tendentsiya-audiokitoblarning mashhurligi oshishi. Edison Research hisobotiga ko‘ra, 12 yoshdan oshgan amerikaliklarning 50% dan ortig‘i 2020-yilda audiokitoblarni tinglagan. Bu audiokitoblar tobora ommalashib borayotganidan dalolat beradi va bu yo‘nalish noshirlar hamda mualliflar uchun katta qiziqish uyg‘otadi.
O‘zbekiston, boshqa ko‘plab mamlakatlar singari, raqamli transformatsiya yoqasida turibdi va elektron kitoblarni nashr etish bu jarayonning muhim qismidir. Mamlakatda internetdan foydalanuvchilar sonining ko‘payishi va raqamli texnologiyalar mavjudligining ko‘payishi kuzatilmoqda, bu esa elektron nashrlar bozorini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratmoqda. Biroq, ushbu ijobiy tendensiyalarga qaramay, O‘zbekistonda elektron nashrlar bozori hali ham rivojlanishning dastlabki bosqichida. Uning o‘sishidagi asosiy to‘siqlar o‘zbek tilida yuqori sifatli tarkibning yo‘qligi, aholi o‘rtasida raqamli savodxonlikning pastligi va mualliflik huquqini himoya qilishning samarali mexanizmlarining yo‘qligi hisoblanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, mavjud to‘siqlarga qaramay, O‘zbekistonda elektron nashrlar bozorini rivojlantirish istiqbollari juda quvonarli. Global tendensiyalar va mahalliy xususiyatlarni hisobga olgan holda, elektron kitob nashr yetish O‘zbekiston raqamli iqtisodiyotining muhim elementi, ta’lim va madaniyatning muhim vositasiga aylanishi mumkin. O‘zbekistonda ushbu yo‘nalishni rivojlantirish uchun barcha sharoitlar mavjud, ammo buning uchun bir qator muammolarni hal qilish va mavjud salohiyatdan foydalanish zarur. Bunga mahalliy tarkibni rivojlantirish, Internetga kirishni yaxshilash, foydalanuvchilarni o‘qitish va elektron kitoblarni sotish va tarqatish uchun infratuzilmani yaratish kiradi. Ushbu omillarni hisobga olgan holda kelgusi yillarda O‘zbekistonda elektron nashrlar bozori faol rivojlanib borishini kutish mumkin.
