10.10.2024 50

Top 100: “Qutqaruvchi” yetakchi

Islombek Shamuratov – Xorazm viloyati Xiva shahridagi “Yangi hayot” mahallasi yoshlar yetakchisi. U o‘z tashabbuslari bilan mahalla yoshlarini birlashtirib, ularga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatmoqda. Yoshlar o‘rtasida jinoyatchilik va huquqbuzarlikning oldini olish, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan tadbirlari orqali e’tirof etilgan. Uning yutuqlari mamlakat miqyosida “Top 100” yoshlar yetakchilaridan biri safida o‘z o‘rnini topishiga sabab bo‘ldi. U yetakchilik fazilatlari, innovatsion yondashuvlari va yoshlarni ijtimoiy hayotga jalb qilishdagi sa’y-harakatlari bilan yoshlar orasida ishonchli va o‘zgarishlarga tayyor lider sifatida tanilgan. Mahalla ahli uni “qutqaruvchi” deya e’tirof etadi. Uning mehnatlari natijasida 2024-yili “Xavfsiz hayot uchun birlashaylik” shiori ostida o‘tkazilgan tanlovning respublika bosqichida “Yoshlar jinoyati va huquqbuzarligidan xoli mahalla” yo‘nalishida “Yangi hayot” mahallasi birinchi o‘rinni egalladi. “Yangi hayot” mahallasi balansi Aholi soni:  3821 nafar; Xonadonlar: 607 ta; Yoshlar soni: 790 nafar; Ayol-qizlar: 398 nafar; “Yashil” toifa: 666 nafar; “Sariq” toifa: 124 nafar; “Qizil” toifa: 21 nafar. – Yoshlar jamiyatning eng dinamik va ijodiy qatlami sifatida, kelajakni belgilashda muhim rol o‘ynaydi, – deydi “Yangi hayot” mahallasi yoshlar yetakchisi Islombek Shamuratov. – Ayniqsa, jinoyatchilik va huquqbuzarlik masalalari zamonamizda global muammoga aylangan. Men faoliyatimni aynan shu masalalar atrofida qurdim. Yoshlarni nazoratga olish va bandligini ta’minlash orqali jinoyatchilikka barham berish mumkin. Profilaktika inspektori bilan birgalikda tungi reyd tadbirlarini olib boramiz. Reydlar davomida aniqlangan huquqbuzarliklar bo‘yicha yoshlar va ularning ota-onasi bilan gaplashib, chora ko‘riladi va tushuntirish ishlari olib boriladi. Faoliyatimning ilk kunidan mahalla yoshlari orasida ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va jinoyatchilikning oldini olish uchun harakat qilaman. Harakatlarim natijasida “Yangi hayot” jinoyatchilikdan holi hudud deb topildi. 2023-yildan buyon mahallada huquqbuzarlik sodir etilgani yo‘q. Yoshlar va jinoyatchilik Yoshlar o‘rtasidagi jinoyatchilik nafaqat individual hayotga, balki butun jamiyatga ta’sir ko‘rsatadi. Bu muammo ijtimoiy muhitga tahdid soladi, yoshlar kelajagini barbod qiladi. Jinoyatchilik va huquqbuzarlikning oldini olishda yoshlar bilan ishlash va ularning muammolarini tinglash muhimdir. Islombek mahalladagi har bir yoshning fikrlarini inobatga olib, ularning ehtiyojini va muammolarini chuqur o‘rganish orqali bu masalaga kompleks yondashadi. Yoshlar yetakchisi o‘z ishida yoshlarning ijtimoiy va psixologik holatini inobatga olib, ularni turli tadbirlarga jalb etishga harakat qiladi. Tizimli yondashuv –  Faoliyatimda tizimli ish olib borish muhim o‘rin tutadi, – deydi Islombek Shamuratov. – Ish dasturlarimni ishlab chiqishda yoshlarning holatini individual tarzda o‘rganib, tahlil qilaman, ularning ehtiyoj va muammolarini aniqlayman. Tajribamda shuni angladimki, faqatgina ayrim tadbirlar bilan cheklanib qolmaslik kerak, balki tizimli ravishda ishlash muhim hisoblanadi. Bu yo‘lda menga profilaktika inspektori B.Boltayev va mahalla yettiligi ko‘makchi bo‘lmoqda. Har bir yoshga individual yondashuv ular bilan yetakchi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni kuchaytiradi va ishonchni mustahkamlaydi. Mahallada mas’ul rahbarlar, xodimlar bilan tashkil etilgan seminarlar, treninglar va uchrashuvlar orqali Islombek huquqbuzarlikka moyil yoshlar bilan bevosita ishlaydi. Ular bilan muloqot qilib, fikrlarini tinglaydi va zarur bo‘lsa, maslahat, ko‘mak beradi. Bu jarayon o‘z-o‘zini anglashga yordam beradi va yoshlarni ijtimoiy faol bo‘lishga undaydi. Zamonaviy sport maydonchasi Yoshlarga huquqiy tarbiya berish, qonunlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lishga o‘rgatish bu jarayonning asosiy jihatlaridan biridir. Bundan tashqari, Islombek turli sport va madaniy tadbirlar tashkil etadi. Sport orqali yoshlar o‘zlarini ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladi va jinoyatchilikdan uzoqlashadi. Madaniy tadbirlar, masalan, bayram va konsertlar esa yoshlar o‘rtasida ijtimoiy muhitni yaxshilashga hissa qo‘shadi. Iqtidorlilarni izlab topish, iste’dodini ro‘yobga chiqarish borasida ham sport muhim. Masalan, sportning stol tennisi turiga qiziqadigan Jasurbek Salimov va Jumagul Salimova “Besh tashabbus olimpiadasi”ning respublika bosqichida 16-21 yosh toifasida 1-o‘rinni egalladi. Natijada mahalla hududida zamonaviy sport maydonchasi qurilib, foydalanishga topshirildi. Muammoli yoshlar bilan ishlash Islombekning faoliyatida jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoshlar bilan ishlash alohida ahamiyatga ega. Bu yoshlar ko‘pincha jamiyatga qaytishda qiyinchilikka duch keladi va ularni qo‘llab-quvvatlash zarur. Ularning ijtimoiylashishi, jinoyatchilikka qaytmasligi uchun yoshlar yetakchisi yordamini ayamaydi. Islombek ular uchun ijtimoiy reabilitatsiya, psixologik yordam va kasb-hunarga o‘rgatish bo‘yicha suhbatlar o‘tkazadi. Bu ularni jamiyatga qayta integratsiya qilishda katta yordam beradi. Bu borada bir necha dasturlarni amalga tatbiq qilmoqda. “Ijtimoiy reabilitatsiya dasturi” Bunday toifadagi yoshlar uchun ishlab chiqilgan ijtimoiy reabilitatsiya dasturlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Psixologik yordam. Jinoyat sodir etgan yoshlar ko‘pincha stress, depressiya yoki boshqa psixologik muammolarga duch keladi. Psixolog va mutaxassislar bilan hamkorlikda seminar va individual suhbatlar uyushtirish orqali yoshlarning ruhiy holatini yaxshilashga yordam berish. Yoshlar o‘rtasida muloqot. Psixologik yordam ko‘rsatish bilan birga, bir-biriga o‘xshash muammolarni boshdan kechirayotgan yoshlarni bir joyga to‘plash va fikr almashish uchun debatlar tashkil etadi. Bu o‘zaro tushunish va qo‘llab-quvvatlashni kuchaytiradi. “Kasb-hunarga o‘rgatish” dasturi Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoshlar ko‘pincha kasb-hunarga ega bo‘lmaydi. Yetakchi ularni kasb-hunarga o‘rgatish bo‘yicha dasturlar tashkil qilyapti. Amaliy mashg‘ulotlar. Turli kasblar bo‘yicha amaliy mashg‘ulot va ustaxonalarga yoshlarni jalb qilish. Bu orqali yoshlar hunar o‘rganadi va kelajakda daromadga chiqa oladi. Misol uchun, “Yangi hayot” mahallasida kompyuter savodxonligi, oziq-ovqat tayyorlash, tikuvchilik, til o‘rganish markazlari, kosibchilik kabi kurslar tashkil qilingan. Mentorlik dasturlari. Tajribali mutaxassislar mentorlik dasturlari orqali yoshlarga o‘z kasbini tanlashda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadi. Bu orqali yoshlar o‘z maqsadlariga erishish uchun zarur bilim va ko‘nikmalarni egallash imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Ijtimoiy tadbirlarda ishtirok etish Bu toifadagi yoshlar uchun ijtimoiy tadbirlarda qatnashish muhim. Madaniy va sport tadbirlari. Mahalladagi sport musobaqalari, madaniy festival va boshqa tadbirlarda ishtirok etish yoshlarni ijtimoiy hayotga integratsiya qilishda yordam beradi. Bu nafaqat o‘zini ifoda etish, balki yangi do‘stlar orttirishga imkon yaratadi. Ijtimoiy xizmatlar. Ijtimoiy xizmatlarga jalb etish orqali yoshlarda mas’uliyat hissini rivojlantirish. Misol uchun, mahalladagi tozalik aksiyalarida ishtirok etish, yordamga muhtoj insonlarga ko‘maklashish kabi tadbirlarda qatnashish insonlarga nisbatan mehrni uyg‘otishda samarali hisoblanadi. Mahalla yoshlari “Yashil makon” umumilliy loyihasida ham faol ishtirok etib, tuman markazida “Yoshlar bog‘i” tashkil etilishiga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Yetakchi tashabbusi bilan mahalla yoshlari o‘rtasida “Mehr” jamoasi shakllantirilib, yoshi keksa, nuroniylar holidan xabar olish, ularga ko‘mak berish yo‘lga qo‘yilgan. Huquqiy maslahatlar Huquqbuzarlikdan qochish va jamiyatda o‘z o‘rnini topish uchun huquqiy bilimga ega bo‘lish muhimdir. Huquqiy seminarlar. Qonunlar, huquq va majburiyatlar haqida ma’lumot berish, jinoyat sodir etishdan qanday saqlanish kerakligi to‘g‘risida seminarlar o‘tkazib turiladi. Yuridik yordam. Yoshlar o‘z huquqlarini bilishi, zarur bo‘lganda, yuridik maslahat olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. Bu ularning muammolarini hal qilishda yordam beradi. Shu bois mahallada “Yuridik klinika” faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Bu muhim! Islombek Shamuratovning yoshlar bilan olib boradigan faoliyati mahalladagi ijtimoiy muhitni yaxshilashga yordam bermoqda. Yoshlar o‘rtasida jinoyatchilikning oldini olish va huquqbuzarliklarni kamaytirishga qaratilgan harakatlar, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu tajriba boshqa yoshlar yetakchilari uchun namuna bo‘lishi va o‘z mahallalarida shu kabi o‘zgarishlar qilishga ilhom berishi mumkin.  

9.10.2024 101

Shaxmat ixlosmandlari “Toshkent viloyati hokimi kubogi”da bellashdi

Nurafshon shahridagi Yoshlar markazida shaxmat bo‘yicha “Toshkent viloyati hokimi kubogi” musobaqasi bo‘lib o‘tdi. Unda yetti yoshdan yetmish yoshgacha bo‘lgan 100 nafarga yaqin ishtirokchilar dona surdi. Hakamlar tomonidan jarayonlar tegishli tartibda kuzatib borildi va yakunda g‘oliblarga esdalik sovg‘alari topshirildi. — Ushbu musobaqada 1-o‘rinni qo‘lga kiritdim, — deydi Almas Raxmatullayev. — Shaxmatni yoshlarga foydasi katta. Jarayonlar xotirani mustahkamlaydi hamda kishini fikrlash va oqilona qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Yoshlar hamda hayotiy tajribaga ega insonlarni bir joyga jamlab, bu kabi ezgu tashabbuslarni ommalashtirayotgani uchun musobaqa tashkilotchilariga  minnatdorchilik bildiraman.

9.10.2024 82

Daraxt kerakmi yoki qog‘oz?

Qog‘oz... U bir parcha matoh, daftar, kitob, buyumlarni o‘rash uchun vosita. Kuniga o‘n, ellik, yuz marotaba unga duch kelamiz, kerak-keraksiz joylarda. Biror fast foodga kirsak, ichimlik, uni ichish uchun naycha, buyurtma taomimiz ham qog‘oz bilan o‘ralgan bo‘ladi. Umuman qog‘ozdan yozish, daftar va kitoblar chiqarish uchun foydalanishdan tashqari konstruksion, izolyatsiyalovchi, qistirma, filtrlovchi, pardozlovchi va hokazolar sifatida ham foydalaniladi. U insonlar hayot yo‘lini, darajasini belgilaydi, kelib chiqishini, hattoki, tug‘ilishi va o‘limini ham qayd etadi. Bu vazifalarni bajaruvchi qog‘ozlar faxriy yorliq, shahodatnoma, attestat, bakalavr, magistir diplomi hamda tug‘ilganlik va o‘lim haqida guvohnoma deb ataladi. Bundan tashqari, insonlar kundalik iste’molda, iqtisodiyotda ham turli qog‘ozlardan foydalanadi, misol uchun qog‘oz salfetkalar, idishlar, sumkalar, pul, chek, reklama afishlari, taklifnoma va hakozolar. Qog‘oz eng ko‘p foydalaniladigan soha bu ta’limdir. Har yili maktab o‘quvchilari uchun darsliklar, turli yo‘nalishlardagi badiiy, ilmiy kitoblar va daftarlar tayyorlanadi. Oliy ta’lim muaassasalaridagi son-sanoqsiz mustaqil ish, referatlarni-ku aytmay qo‘yaveraylik. Hisob-kitoblarga ko‘ra, yiliga 2,2 million dona yangi kitob nashr etiladi. Biz bir dona varaq sifatida ko‘radigan qog‘ozni umumiy tasavvur qilsak, juda katta miqdor kelib chiqadi. Endi o‘ylab ko‘raylikchi, bu mahsulot nimadan tayyorlanadi? Bugungi kunda qog‘oz tayyorlash uchun sellyuloza asosan yog‘ochdan olinadi. Butun dunyo bo‘ylab yiliga o‘rtacha 300 million tonna qog‘oz ishlab chiqariladi, bu ko‘rsatkich esa yildan-yilga oshib bormoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra, 2021-yilda 408,6 million tonna qog‘oz ishlab chiqarilgan. O‘rtacha bitta daraxtdan 100 kg qog‘oz tayyorlanadi, yuqoridagi ma’lumotga tayanilsa, bir yilda faqat qog‘oz ishlab chiqarish uchun 4 milliard 80 million tup daraxt kesiladi. Bu dunyo bo‘yicha jami kesiladigan daraxtlarning to‘rtdan bir  qismini tashkil etadi. Bugun ekologik muammolar har qachongidan dolzarb, parnik gazlarini kamaytirish, ko‘proq daraxt ekish, suvni tejash, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish haqida bot-bot takrorlanmoqda. Bu nafaqat bir odamga, balki butun hukumatga bog‘liq masalalar, albatta. Biroq biz kundalik hayotda, o‘z istagimiz, ozroq e’tibor va mas’uliyatimiz bilan ham yiliga yuzlab daraxtlar kesilishining oldini olishimiz mumkin. Misol uchun, bankomatlardan foydalanganda chek so‘raymiz, garchi ehtiyoj bo‘lmasa ham. Chekni o‘sha joyda qoldirib ketamiz, bironta bankomatning chiqindi idishi bo‘sh turmasligi bunga yaqqol misol bo‘ladi. Yoki yuqorida aytilgan ta’lim sohasida ham isrofgarchiliklar ko‘p. Ko‘plab universitetlarda talabalar mustaqil ish topshirish yoki qoldirilgan darslarni o‘zlashtirganini isbotlash maqsadida o‘zlari tayyorlagan slayd, referatlarni o‘qituvchi talabi bilan qog‘ozga chiqarishadi. Bu qog‘oz slaydlarni talab qilgan o‘qituvchi hatto ularni vaqarlab chiqmaydi ham. Do‘konlarda beriladigan uzundan-uzun xarid cheklari, ovqatlarni qoplagan o‘ram-o‘ram qog‘ozlar, buku mayli, xususiy sektor dersiz. Biroq metro, avtobus bekatlaridagi qog‘oz cheklariga muqobil ko‘plab vositalarni topish mumkin edi. Axir kuniga millionlab odamlar bu jamoat transpoatlaridan foydalanadi. Bu kabi misollar juda ko‘p topiladi. Biz e’tibor ham qilmaydigan, o‘ylab ham ko‘rmaydigan shu kichik parchalar yiliga milliardlab daraxtlarni qulatib, kislorodni kamaytirmoqda. Ayting-chi, ekologik vaziyat tobora yomonlashib borayotgan bu davrda qog‘oz chek, uzundan-uzun xarid hisoblari, hech kim ochib ham ko‘rmaydigan mustaqil ishlar, taomlar uchun o‘ram-o‘ram qog‘ozlar isrofi be’manilikdek tuyulmaydimi?

8.10.2024 122

Talaba qachon akademik ta’til olishi mumkin?

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yildagi qarori (344-son) bilan Akademik ta’til berish toʻgʻrisida nizom tasdiqlangan. Nizomga ko‘ra, talabalar oʻz ixtiyori bilanб qaysi ta’lim shaklida tahsil olishidan qat’i nazarб akademik ta’til olish huquqiga ega. Akademik ta’til olish uchun talaba OTM rektori (direktori)ga ariza bilan murojaat qiladi. Akademik ta’til quyidagi hollarda berilishi mumkin: harbiy xizmatni o‘tash uchun; salomatligini tiklash uchun; homiladorlik uchun; bolalarni parvarish qilish uchun; oilasining betob a’zosini parvarish qilish uchun. Akademik ta’til o‘quv yilining har qanday qismida, qonunchilik hujjatlarida belgilangan muddatda beriladi. Bunda, qayd etilgan muddatlardan biri talabaning arizasiga muvofiq oliy ta’lim muassasasi rektori (direktori) tomonidan belgilanadi. Arizaga akademik ta’til olish uchun sabab bo‘lgan holatni asoslovchi hujjat (talabani harbiy xizmatga chaqirish haqidagi chaqiruv qog‘ozi yoki talaba doimiy tibbiy nazoratda turgan tibbiyot muassasasi xulosasi yoxud oilasining betob a’zosi doimiy tibbiy nazoratda turgan tibbiyot muassasasi xulosasi) ilova qilinadi. Murojaat bir haftalik muddatda ko‘rib chiqilib, ta’til berish OTM rektori (direktori)ning buyrug‘i bilan rasmiylashtiriladi. Unda akademik ta’tilning boshlanish va tugash sanasi ko‘rsatiladi. Talabaga akademik taʼtil berilishi uni oliy taʼlim muassasasidan chetlashtirish deb hisoblanmaydi. Shuningdek, talabalarga akademik taʼtil davrida stipendiyalar toʻlanmaydi. Akademik taʼtildan belgilangan muddatda qaytgan talabalarga ilgari oʻzlashtirilgan fanlarni qayta oʻzlashtirish majburiyati yuklatilmaydi.

3.10.2024 275

Yetakchining yutuqli yili

Yoshlar yetakchisi faoliyati haqida gap ketganda ko‘pincha mahalla yoshlari erishgan yutuqlar haqida gapiramiz. Bu yutuqlarda, iste’dodlar yuzaga chiqishida yetakchilar xizmati katta, albatta. Shuni ham aytib o‘tish kerakki, yoshlar yetakchilari ichida o‘z iste’dodi bilan yutuqlarga erishayotganlar ham talaygina. So‘zimizning isboti sifatida Andijon viloyati Baliqchi tumani “Chinobod” mahallasi yoshlar yetakchisi Jo‘rabek Latipovni keltirsak bo‘ladi. An’anaga sodiq qolgan holda avval yetakchining mahalladagi faoliyati haqida so‘z yuritsak-da, so‘ngra Jo‘rabekning o‘ziga o‘tsak. Yetakchi faoliyat boshlaganidan buyon yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil qilish, qiziqishlarini inobatga olib musobaqa va tanlovlarda ishtirokini ta’minlash, iste’dodlarini namoyish etishlari uchun ko‘maklashishni asosiy vazifasi hisoblab, harakat qiladi. Joriy yil yoshlar yetakchisi tashabbusi bilan “Yoshlar daftari” jamg‘armasi hisobidan mahalla yoshlaridan 3 nafarining davolanish va 7 nafarining haydovchilik kursida o‘qish xarajatlari qoplab berildi, 12 nafariga to‘lov-kontrakt summasi, 3 nafarining xorijiy tillarga o‘qitish puli to‘lab berildi. 4 nafarining fuqarolik pasporti olish badali qoplandi. Yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil qilishda “Besh tashabbus olimpiadasi” doirasidagi musobaqa va tanlovlar alohida o‘rin tutadi. Jumladan, stol tennisi musobaqasining Baliqchi tuman bosqichida chinobodlik Ahmadullo Anvarov 2-o‘rinni qo‘lga kiritdi. “Yoshlar ovozi” ko‘rik-tanlovining estrada yo‘nalishida Bekmirzo Rasulov tuman bosqichida 1-o‘rinni egalladi. Kibersport musobaqasida Ahrorbek Hakimov hududiy bosqich g‘olibiga aylandi. “Zakovat” intellektual o‘yinlari tuman bosqichida esa “Chinobod” mahallasining “Iftixor” jamoasi 2-o‘rinni band etdi. Andijon viloyati Ichki ishlar boshqarmasi kubogi uchun o‘tkazilgan “Zakovat” intellektual o‘yinlarida “Chinobod”ning “Diamond” jamoasi 3-o‘rin, “Intellekt” jamoasi esa 1-o‘rin bilan viloyat bosqichiga yo‘llanma oldi. Joriy yil nafaqat yoshlarning iste’dodini yuzaga chiqarish, balki yetakchining o‘zi uchun ham iqtidorini namoyon qilishda yutuqlar yili bo‘ldi. Jo‘rabek Latipov Andijon viloyati hokimligi va qator tashkilotlar hamkorligida mustaqilligimizning 33 yilligiga bag‘ishlab tashkil etilgan “Iftixorimsan Vatan” onlayn tanlovida “Eng yaxshi she’r” yo‘nalishida 2859 ta ovoz to‘plab g‘oliblikni qo‘lga kiritdi. Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining ma’naviy-ma’rifiy sohada faoliyat yuritayotgan yoshlarning yetakchilik, tashabbuskorlik, ijodkorlik qobiliyatini ochib berish, salohiyatini yuksaltirish, bilim va ko‘nikmalarini ommalashtirish hamda ularning mehnatini munosib rag‘batlantirishga qaratilgan “Eng yosh ma’naviyatchi – 2024” respublika ko‘rik-tanlovining viloyat bosqichida 2-o‘rinni egalladi.Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va mahalla iste’dodini yuzaga chiqarish maqsadida o‘tkazib kelinayotgan “Besh tashabbus olimpiadasi” doirasidagi “Mushoira” tanlovining viloyat bosqichida 1-o‘rin sohibi bo‘ldi. – Yoshlar bilan ishlash menga zavq bag‘ishlaydi, – deydi “Chinobod” mahallasi yoshlar yetakchisi Jo‘rabek Latipov. – Ayniqsa, biror yosh qiziqishi, qobiliyati sabab muvaffaqiyatga erishsa, juda ham quvonaman. Yoshlarga bu imkoniyatni tanlovlar, musobaqalar beryapti. Mahallamdagi har bir yoshda o‘ziga xos qobiliyat bor. Bu yutuqlarimiz ro‘yxati hali ancha kengayadi, o‘z ustimizda ishlab, rivojlanib kelgusida yanada yuqoriroq natijalarga erishishni ko‘zlaganmiz.

3.10.2024 220

O‘zbekistonda tadbirkorlar ijtimoiy javobgarlikni his qiladimi?

Har qanday subyektning ijtimoy javobgarligi bo‘lgani kabi biznes subyektlarida ham bu javobgarlik bor. Rivojlangan, ayniqsa, sanoati rivojlangan mamlakatlarda bu mavzu dolzarb bo‘lib kelmoqda. O‘z vaqtida masalaga yetarlicha e’tibor bermagan davlatlarda vaziyat og‘irlashgan, ushbu muammo ko‘proq ekologik muhitda ko‘zga tashlanadi. Ya’ni turli korxona va zavodlardan chiqayotgan zaharli gazlar, chiqindilar, noto‘g‘ri foydalanilayotgan tabiiy resurslar, yovvoyi tabiatga zarar yetkazish kabi. Ammo biznesda ijtimoiy javobgarlik faqatgina ekologiya bilan bog‘liq emas, uning katta-kichik boshqa jihatlari ham bor. O‘zbekiston ham rivojlanayotgan davlat sifatida mahalliy, xorijiy investitsion biznesni rivojlantirishga e’tibor qaratmoqda. Sohaga yoshlar jadal kirib kelyapti. Shu sabab bu mavzu ayni paytda biz uchun muhim va boshqalar yo‘l qo‘ygan xatolarni takrorlamasdan, biznesdagi ijtimoiy javobgarlikni shakllantish, buni qadriyat darajasiga chiqarish kerak. Velosipedni qayta kashf qilish ham shart emas, bu borada dunyo davlatlari orttirgan tajriba, olimlar, tadqiqot markazlarining izlanish va tahlillari yetarli, shulardan to‘g‘ri foydalansak kifoya. Ijtimoiy javobgarlik shaxslar va kompaniyalarning atrof-muhit hamda butun jamiyat manfaatlariga muvofiq harakat qilishini talab etadi. Ijtimoiy mas’uliyat “korporativ ijtimoiy mas’uliyat” (xalqaro atama: CSR — Corporate Social Responsibility) deb ataladi. Ko‘pgina kompaniyalar CSRni rentabellikka putur yetkazmagan holda biznes modellarining ajralmas qismiga aylantirishga harakat qiladi va bunga erishmoqda ham. Aslida, CSR daromadning kamayishiga emas, balki to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan holatda oshishiga olib keladi. CSRning asosiy maqsadi ham daromadga intilish, butun jamiyatga foyda keltirish va buning uchun axloqiy muvozanatni ta’minlaydigan siyosatni ishlab chiqishdir. Bugunda CSR faqatgina ma’lum hududdagi holat bo‘yicha emas, balki iqlim o‘zgarishi, ekologik muammolar, qurg‘oqchilik, gumanitar inqirozlar fonida global ahamiyatga ega. CSR turlari Ekologik javobgarlik. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat atrof-muhitni asrashga asoslanadi. Kompaniyalar ishlab chiqarishdagi ifloslanish va chiqindilarni kamaytirish, materiallarni qayta ishlash, daraxtlar, yashil hududlar kabi tabiiy resurslarni to‘ldirish orqali atrof-muhitni muhofaza qilishni davom ettirishi mumkin. Bu mas’uliyat yaqin kelajakda qurg‘oqchilik xavf solayotgan, poytaxt havosi eng iflos shaharlar ro‘yxatidan tez-tez joy olayotgan, Orol dengizi qurib, sho‘rlanish ortib, suv resurslari kamayib borayotgan O‘zbekiston uchun muhim. Shuning uchun biznesni rivojlantirish bilan parallel ravishda undagi ijtimoiy javobgarlikni ham oshirish, targ‘ib qilish va qonuniy asoslar bilan tartiblash lozim. Harvard universitetining Biznes maktabi mutaxassislaridan biri Tim Stobierski o‘z maqolasida ushbu yo‘nalishda qilinishi kerak bo‘lgan ishlarning uchta usulini sanab o‘tadi: – zararli amaliyotlarni kamaytirish: ifloslanishni, parnik gazlari chiqindilarini, bir martalik plastmassalardan foydalanishni, suv iste’moli va umumiy chiqindilarni kamaytirish; – energiya iste’molini tartibga solish: qayta tiklanadigan manbalardan, barqaror resurslardan va qayta ishlangan yoki qisman qayta ishlangan materiallardan foydalanish; – atrof-muhitga salbiy ta’sirni kompensatsiya qilish: daraxt ekish, tadqiqotlarni moliyalashtirish va ekologik tashkilotlarga xayriya qilish. Axloqiy javobgarlik. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat adolatli va axloqiy tarzda harakat qilishni ham o‘z ichiga oladi. Axloqiy javobgarlik holatlari yoshi, irqi, madaniyati yoki jinsidan qat’i nazar barcha mijozlarga adolatli munosabatda bo‘lish, xodimlar uchun qulay ish haqi va imtiyozlar, investorlar uchun shaffoflik kabilarda ko‘rinadi. Xayriya. CSR qadriyatlari kompaniyalardan jamiyatga hissa qo‘shishni talab qiladi. Xayriya mas’uliyatiga ega tashkilotlar ko‘pincha daromadlarining ma’lum bir qismini ajratadi. Ko‘p kompaniyalar o‘z missiyalariga mos keladigan xayriya ishlarini amalga oshiradi va bu bilan biznesini ham targ‘ib qiladi, o‘zlarining biznesiga bevosita aloqador bo‘lmagan ko‘rinishda xayriya qiluvchilar ham bor, qizig‘i, ular ham o‘zlarini bilvosita reklama qilishga erishadi, bu xuddi sarafan marketingga o‘xshaydi. Alohida xayriya tashkilotini yaratib ish ko‘radigan kompaniyalar ham mavjud. Moliyaviy-investitsion mas’uliyat. Kompaniyalar atrof-muhitga, axloqiy va xayriya mas’uliyatlariga ko‘proq yo‘naltirilgan rejalar tuzishi mumkin, bu yaxshi ijtimoiy aks sado ham beradi. Ammo moliyaviy investitsiyalar, yangi mahsulot uchun tadqiqotlari, shu jumladan, barqarorlikni ushlab turadigan mahsulotlar uchun tadqiqotlar va ishlanmalarga ham investitsiya kiritib, qo‘llab-quvvatlashi kerak. CSRning afzalliklari Massachusets Texnologiya Institutida 20 yil davomida o‘tkazilgan 200 ta so‘rovning tahlilida 70 dan ortiq mamlakatdagi biznes egalarining CSR borasidagi fikr-mulohazalari va kompaniyalardagi asl holat o‘ranilgan. Unga ko‘ra, ko‘p kompaniyalar o‘zlarini CSRga amal qiluvchi sifatida ko‘rsatishga uringan. Ammo bu yaxshi signal sifatida qabul qilinadi, chunki biznes vakillari buning foydali va kerakli ekanini, ijtimoiy javobgarlikni ma’lum darajada his qilganini ko‘rsatadi. Korporativ ijtimoiy javobgarlik amalda biznes, jamiyat va dunyo uchun sezilarli foyda keltiradi. AQShning “Pacific Oaks” kollejining tahlillarida ham CSRning bir qancha afzalliklari sanab o‘tiladi. Xodimlar ehtiyojlarini qondirish va ularni ushlab qolish. Ijtimoiy mas’uliyatga ega bo‘lgan kompaniyalar ko‘proq sodiq xodimlarga ega. Masalan, “Starbucks” kompaniyasi qochqinlarni yollash, xodimlarini o‘qitishni o‘z zimmasiga oldi va natijada global muammolar bilan bir qatorda xodimlarining shaxsiy rivojlanishi haqida ham qayg‘uradigan kompaniya sifatida obro‘sini oshirdi. Brendni ajratib turuvchi jihat. CSR tashabbuslari mijozlar ishonchini va jamoatchilik hurmatini mustahkamlashga yordam beradi. Atrof-muhitni asrashdagi faolligi bilan mashhur bo‘lgan “Patagonia” (kiyim ishlab chiqaruvchi kompaniya) kabi brendlar o‘zlarining butun reputatsiyasini korporativ ekologik mas’uliyat atrofida qurdilar shu sabab brend mijozlarining sodiqlik darajasi yuqori. Bu CSR zarar emas, foyda keltirishiga yana bir misol. Ijobiy monosabat uyg‘otish. CSR strategiyalarini amalga oshirish kompaniyaning jamoatchilik oldidagi obro‘sini sezilarli darajada yaxshilashi va ommaviy axborot vositalarida ijobiy yoritilishiga olib kelishi mumkin. Bu shunchaki PR uchun xizmat qilmaydi, korxonalar o‘zlarining axloqiy mas’uliyatlariga sodiqliklarini namoyish qilishadi hamda jamoatchilik ko‘zida javobgarligi ortadi, o‘z-o‘zidan darajani ushlab turish masalasi paydo bo‘ladi. Misol uchun, “LEGO” kompaniyasining zararsiz va qayta ishlanuvchi materiallar bilan qadoqlash yo‘lidagi sa’y-harakatlari ommaviy axborot vositalarining e’tiborini tortib, jamoatchilik maqtoviga sazovor bo‘ldi. “LEGO Group” bosh direktori Niels Kristiansen shunday dedi: “Biz kelajak avlodlar oldida turgan asosiy muammolarni e’tibordan chetda qoldira olmaymiz. Sayyora va kelajak haqida qayg‘urish uchun hozirdanoq shoshilinch choralar ko‘rishimiz juda muhim”. Ta’sir to‘lqini. Kompaniyalar olib borayotgan tashabbuslar o‘z doiralaridan kengroq ijtimoiy-iqtisodiy foyda keltiradi. “Apple” o‘z mahsulotlarida qayta ishlangan materiallardan foydalanishga ko‘proq ahamiyat berishga qaror qilganida, u nafaqat zararli chiqindilarni kamaytirdi, balki raqobatchilarni ham shunga o‘xshash strategiyalarni ko‘rib chiqishga undadi va bu bilan soha kompaniyalari o‘rtasida o‘ziga xos rezonans paydo qildi. Yuqoridagi ma’lumotlardan ko‘rinadiki, biznesdagi ijtimoiy javobgarlik hech qanday zarar keltirmaydi, balki aksincha. Faqatgina qarashlar va preoritetlarni o‘zgartirib, O‘zbekistondagi rivojlanib kelayotgan biznes sohasiga CSR qadriyatlarini singdirish lozim bo‘ladi. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat bilan korxonalar ijobiy ijtimoiy, ekologik va iqtisodiy o‘zgarishlarda yetakchi bo‘lish qudratiga ega bo‘ladi. Ammo bu birgina biznes subyektlari, davlat tashabbusi bilan amalga oshadigan ish ham emas. Jarayonda barcha iste’molchilar, keng jamoatchilik qatnashishi lozim, ya’ni korporativ ijtimoiy mas’uliyatga ega bo‘lgan kompaniyalarni qo‘llashi, mahsulotlarini tanlashi, sarafan marketing kabi yo‘llar bilan rag‘batlantirib borishi kerak. Aslida, buning mohiyati ham shunda, biznes subyektlari, investorlar va iste’molchilar bir-biriga ijtimoiy mas’uliyat bilan qaraydi, to‘la yo‘lga qo‘yilgan CSR esa institutsional vazifa ham bajarishi mumkin. Kishilik jamiyatining har bir a’zosi atrofdagilarga, vataniga va sayyoramizga javobgardir.