3.10.2024 222

Dilemma: pul yoki kelajak

Talabalik o‘ziga xos sarf-xarajatlarni talab qiladi. Nafaqat kontrakt to‘lash majburiyati bor, balki yashash, transport, kitob va oziq-ovqat xarajatlari ham og‘ir. Bir talabaning ehtiyojini qoplash uchun qishloqdagi ho‘kizdan tortib, tovuqgacha sotilishi hech gap emas. Hozirgi moddiy kamchilik tufayli odatda kelajak haqida umuman o‘ylab ham ko‘rilmaydi. Kelajakda biron yaxshi kasbning egasi bo‘lish, o‘qish-izlanish emas, balki erta uchun pul topish muammosi ko‘proq qiynaydi. Ko‘plab talabalar o‘qish bilan birga ishlashga tirishadi. Ayniqsa, kuryerlik va taksichilik kabi sohalar yoshlar hayotida “trend”ga aylanmoqda. Bir qarashda bu ishlar qulay grafik, yaxshi daromad va hayotiy tajriba orttirish uchun imkoniyat bo‘lib tuyuladi. Biroq ular bunday ishlarning qiyinchiliklarini ishga kirishganlaridan so‘nggina tushunib, hafsalasi pir bo‘ladi. Bu ishlarni ko‘pchilik juda oson deb o‘ylaydi. Ishni boshlash uchun oddiygina ro‘yxatdan o‘tish yoki o‘z transport vositasini topish kifoya(!). Lekin birinchi kunlardanoq kasbning qiyinchiliklari oshkor bo‘ladi. Kuryer va kirakashning asosiy muammolaridan biri bu – mijozlar bilan muloqotdir. Har bir mijoz o‘ziga xos, ularning talab va muomalasi turlicha. Ko‘pincha ular tushunmovchiliklar, noto‘g‘ri manzillar va mijozlarning salbiy munosabati bilan yuzlashadi. Kuryerlar ko‘pincha mijozlarning buyurtmani vaqtida yetkazib bermagani yoki tovarning holati kabi noroziliklar bilan to‘qnash keladi. Ayniqsa, kechqurun yoki tungi smenalarda mijozlar bilan bog‘liq hodisalar yana-da murakkablashadi. Kirakashlar esa mijozlar bilan joy tanlash, yo‘l xaritasi va to‘lov masalalarida ko‘p marta nizolarga duch keladi. Ularning xavfsizligi muammosi eng dolzarb masalalardan biridir. Ayniqsa, tungi ish paytida xavf darajasi oshadi. Tungi paytda talabalar o‘zlarini himoya qilish uchun hech qanday imkoniyatga ega bo‘lmasligi mumkin. Ular ko‘pincha og‘ir ishdan charchagan holda o‘z xavfsizligini to‘liq taʼminlay olishmaydi. Spirtli ichimlik isteʼmol qilgan mijozlar bilan ishlash, yomon niyatli odamlarning mashinaga chiqishi, yo‘nalishni o‘zgartirish va turli bahs-munozaralar kechki smenalarda tez-tez uchraydi. Kuryerlar uchun velosiped, skuterlardagi nosozliklar jiddiy muammoga aylanishi mumkin. Mashinaning buzilishi yoki uni tuzatish uchun kerakli ehtiyot qismlar xarid qilish, kutilmagan xarajatlarni keltirib chiqaradi. Bu qiyinchiliklar talabalar hayotiga o‘z taʼsirini ko‘rsatmasdan qolmaydi.  Keling, so‘zimiz isboti sifatida shu sohada ishlagan va ishlayotgan talabalarning hikoyalarini tinglaylik. “Kuryer ham odammi?!”   Mo‘minjon KELDIYEV, kuryer: – Yetkaib berish xizmatida ish boshlaganimga endi 6 oy bo‘ldi. Ishga kirishdan oldin boshqa ishlar ham qidirgan edim. Lekin bunisi qulayroq bo‘lib tuyuldi. Avvaliga velosiped sotib oldim va sifatida ish boshladim. Menda vaqtni mustaqil boshqarish imkoniyati mavjuddek, o‘qish jadvali bilan moslashib olishim mumkindek edi. Dam olish kunlari ko‘proq ishlayman deb o‘yladim. Chunki boshida buni juda oson ish deb o‘ylardim. Manzilga buyurtmani yetkazib bersam, bo‘ldi. Lekin aslida hammasi boshqacha bo‘lib chiqdi. Birinchi kunlarda eng katta muammo – mijozlarni topish edi. Baʼzan mijozlar manzilni noto‘g‘ri ko‘rsatib qo‘yadi yoki telefoniga javob bermaydi. Ko‘cha-ko‘yda u yoqdan bu yoqqa o‘tib, mijozning uyini qidiraman. Yana, kechikmaslik talabi ham bor. Bu kundan-kunga asabimni buzar edi. Bundan tashqari, ko‘p qavatli, lifti ishlamaydigan yoki lifti umuman yo‘q joylarga borib qolsam... Odamlar bilan ishlash doim murakkab. Ko‘p mijozlarga duch kelaman: xushmuomalali ham, bee’tiborlari ham, juda asabiylari ham bor. Baʼzi mijozlar buyurtmani o‘z vaqtida yetkazmagan bo‘lsam, darrov asabiylashadi. Bunday vaziyatda ular bilan muloqot qilish yana-da qiyinlashadi. Mijozni tinchlantirish, kechirim so‘rash va tushuntirish kuryerning yana bir yoqimsiz vazifasi. Yaqinda shunday voqea bo‘ldi. Buyurtmani 10 daqiqa kech yetkazib kelganim uchun mijoz shikoyat qilmoqchi bo‘ldi. Meni haqorat qildi, baqirdi. O‘sha payt juda noqulay vaziyatga tushib qoldim. Kechirim so‘radim, vaziyatni tushuntirmoqchi bo‘ldim. U esa meni eshitishni ham xohlamadi va buyurtma pulini yerga otib, eshikni “tars” etib yopdi. Jamiyatda men ham odam ekanimga shubhalanib qoldim. Mijozlar buyurtmani qabul qilgach, minnatdorchilik bildirishsa, kayfiyatingiz ko‘tariladi. Lekin yuqoridagidek yomon hodisalar xotirada uzoqroq saqlanadi.  Ha, ishim ko‘p sabr-toqat talab qiladi. Hozir boshqa ish topishni o‘ylayapman. Qish kunlarida ishlash juda qiyin bo‘ladi. Kunda talaba, tunda kirakash Farrux YO‘LDOSHEV, haydovchi: – Kirakashlik qilayotganimga ikki yil bo‘ldi. Dastlab, oilaviy holat sababli bu ishga kirishganman. O‘qish bilan birga ishlashni boshlash zarur edi. Chunki ota-onamni qiynashni xohlamadim. Avvaliga ijaraga mashina oldim. O‘qishdan bo‘sh vaqtlarimda yoki dam olish kunlarida ishlar edim. Ishlagan pulim ijara to‘loviga ham yetmasligini tushunganimdan keyin ko‘proq ishlashga harakat qildim. O‘qishga deyarli eʼtibor bermay qo‘ydim. Darslarda uxlab qolardim, umuman eshitmasdim. Bironta darsda yaxshi baho olganimni eslay olmayman. Keyinchalik uydagilar yordami bilan Matiz oldim. Ijara mashinada foyda qilish deyarli imkonsiz ish ekan. Keyinchalik dadam yig‘gan-terganlarini to‘plab, uydagi 2 ta qoramolni sotib, mashina olib berdi. Haydovchilik qiziqarli va bir vaqtning o‘zida juda og‘ir. Mijozlar har xil – kimdir muloyim va tushunadigan, kimdir esa tajang va asabiy. Taksist bo‘lishning asosiy qiyinchiliklaridan biri – insonlar bilan ishlash, ularning turli kayfiyatlariga moslashishdir. Men avvaliga asosan tungi vaqtda ishlar edim. Lekin tezda tushundimki, kechasi ishlash oson emas. Tungi ishning yagona yaxshi tomoni tirbandliklar deyarli bo‘lmaydi. Boshqa yaxshi tomoni yo‘q.  Tungi mijozlar ko‘pincha spirtli ichimlik ichgan bo‘ladi. Ulardan baʼzilari tajovuzkor. Bir safar kechasi mijoz bilan shunday muammo bo‘ldi. U manzilga kelganimizda to‘lov qilmayman deb, mashinadan tushmaslikka urindi. Shunda uni tinchlantirishga va kelishuvga erishishga bir soatcha vaqt ketdi. Bunday holatlarda pul oxirgi o‘ringa tushib qoladi. Asosiysi, katta muammo yaratmaslik hamda xavfsizlik. Ko‘pincha ishdan charchab, darslarga borishga kuch topolmayman. To‘g‘risini aytsam, bu borada muvozanatni topish imkonsizdek. O‘zimga vaqt ajratish, dam olish imkoniyati yo‘q va bu ruhiy holatimga ham taʼsir qiladi. Borgan sari asabiy bo‘lib qolyapman. Men kabi talabalar, mendan maslahat so‘rashganida agar imkoniyati bo‘lsa, hech qanday ishda ishlamasliklarini va o‘qishga ko‘proq eʼtibor berish kerakligini aytgan bo‘lardim. Bu ishda vaqtincha daromad topib turishingiz mumkin. Ammo butun umr kirakash bo‘la olmaysiz-ku! Vaqt borida yaxshi kasbni egallash uchun o‘qib-izlanish kerak deb o‘ylayman. Ertaga farzandingiz “Mening dadam yurist”, “Mening dadam iqtisodchi”, “Mening dadam jurnalist”, “Mening dadam direktor” deb gapira olishi uchun hozirdan harakat qilishimiz kerak. Axir, tanlov o‘z qo‘limizda. “Kriminal zona”dagi so‘nggi mijozim Niyozbek SAFAROV, haydovchi: – Men taksichilik qilayotganimga 10 kun ham bo‘lmadi. Allaqachon bu ishni yig‘ishtirdim. Ayrim mijozlar juda qo‘pol muomalada bo‘ladi. Tezroq haydashimni, hatto svetofor qizil chirog‘ida yurishimni, belgilanmagan joylardan qayrilishimni so‘rashadi. Baʼzilarni manziliga eltish uchun mashina yurmagan yo‘llardan yurishga to‘g‘ri keladi. Ayrim yo‘llar shu darajada notekiski, allaqachon 2 marta mashinamni “qorni” yerga tegdi.  Topganim servisga ketdi. Faqat ziyon ko‘rdim, foyda ko‘rmadim. Ayniqsa, kechqurungi mijozlar... Bir kuni odatiy mijoz olishga borganimda, yo‘lovchi avtoraqamimni ko‘rib, bir viloyatdan ekanmiz deb shevada gapirishni boshladi. Tungi soat 2:05. Men juda charchagan edim. Biroq savollariga samimiy javob qaytarardim. Mijoz do‘stlari bilan – 4 kishi bo‘lib chiqishdi va shahar bo‘ylab 2 soatdan ortiq, u yoqdan bu yoqqa yurdik. Yo‘lda har xil narsalarni gaplashib, shovqin qilib, baqir-chaqir bilan miyamni egovladi. Orada bir do‘konga to‘xtashimni so‘rashdi. Do‘konga kirib chiqgan bir sherigi qaytib kelib, do‘konda kartadan kartaga o‘tkazib to‘lav qilish imkoni yo‘q ekanini, naqd pul berib tursam, safar yakunida kartaga o‘tkazib berishini aytdi. Mendan 230 ming so‘m pul oldi. Nihoyat safar yakunlandi. Narx 170 ming so‘m bo‘ldi. Jami 400 ming berishi kerak edi. “Aka, bu kam, sizga 500 o‘tkazaman, “otdushi”, charchagan bo‘lsangizam xizmat qildingiz” dedi. Mashinadan tushib kartamni so‘radi, aytdim. “O‘tkazdim” dedi, telefonimni tekshirsam, hali tushmabdi. Shundoq qarasam, mijoz allaqachon yo‘q. Ozgina kutdim, pul hali tushmadi. Ular qaysi tomonga ketganini izlashga harakat qildim, topolmadim. Ilovadan haydovchini qo‘llab-quvvatlash bo‘limiga yozdim, ular mijozning telefon raqamini berishdan bosh tortib, ichki ishlarga xabar berishini aytdi. Tezda 102 ga telefon qildim. Voqeani aytdim. “Hozir qayta qo‘ng‘iroq qilamiz, voqea joyidan ketmang” dedi. Keyin qayta qo‘ng‘iroq qilib, menga bittasi baqiryapti: “Shunchalik soddamisan, yana ko‘proq pul berish kerak edi, yo‘qmi yoningda yana 1-2 million, uniyam berib yubor! Topganingni berginda, keyin bizdan so‘ra! Kelib-kelib meni navbatchiligimda shunaqa qilasanmi? Uxlading o‘sha pulingga “karochche”! To‘g‘risi, men hech narsaga tushunmay qoldim. Nima qilishni bilmay, yo‘l chetida turib qoldim. Keyin oldimga bir xodim keldi va meni idoraga olib ketdi. Voqeani eshitdi, tushuntirish xati va ariza yozdirdi. Keyin “sizga o‘zimiz bog‘lanamiz” deb kuzatib qo‘ydi. To‘g‘risi, ularni topishlariga ishonmayman. Chunki ko‘rinishidan organ xizmatchilariga ham ortiqcha bosh og‘riq kerak emas. Oldin shunga o‘xshash holatlar haqida eshitgandim, biroq o‘zim bilan bunday voqea sodir bo‘ladi deb o‘ylamagan edim. Men odamlarda yomon niyat yo‘q deb bilar edim. Shundan so‘ng uyga bordim. O‘ylab yotib, sog‘ligimga shukr qildim. To‘g‘risi, ular menga va avtomobilimga ham zarar yetkazib ketishlari mumkin edi. Ko‘chada menga yordam berishi mumkin bo‘lgan tirik zot bo‘lmasa! Bilasizmi, menda odamlarga nisbatan nafrat paydo bo‘ldi va endi hammadan shubhalanadigan (balki yomon) odamga aylandim. Endi men hech qachon odamlar bilan ko‘p muloqot qiladigan ishda ishlamayman va boshqa bunday tavakkal qilmayman. Bir-ikki so‘m topaman deb, hayotimni xavfga qo‘yishni xohlamayman. Men 100 yil oldingi voqeani aytmayapman. Bu o‘ylab topilgan ham emas. Yaqinda Toshkentda sodir bo‘ldi. Toshkent tunda haqiqatda “kriminal zona”ga aylanadi.

26.9.2024 370

Suv serob, tuproq ekinbob: hosilning cho‘g‘i qanday?

Toshkent viloyatida qishloq xo‘jaligidagi yerlardan samarali foydalanish va shu orqali yoshlar bandligini ta’minlash borasidagi xayrli tashabbuslar o‘z natijasini bermoqda. Prezidentimizning joriy yil 5-apreldagi “Yoshlarga yer ajratish orqali ularning daromadlarini oshirish va bandligini ta’minlash, shuningdek, yangi yer maydonlarini o‘zlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bu borada muhim tashabbuslardan biri bo‘ldi. Yil boshidan buyon 15 ta tumanda 10 ming 847 nafar yoshning har biriga 30 sotixdan 50 sotixgacha yer ajratildi. – Menga ham 30 sotix yer maydoni berildi, – deydi Ohangaron tumani “Qiziloy” mahallasida yashovchi Abduvoid Abduhalilov. – Ushbu yer maydoniga yeryong‘oq ekdik. Yetishtirgan hosildan 20 million so‘m sof daromad olishni rejalashtiryapman. – Toshkent viloyatidagi mahallalarda yoshlar yetakchilari ishtirokida yoshlar takliflarini qo‘llab-quvvatlash, ularga amaliy yordam ko‘rsatish  borasida ko‘plab ishlar qilinmoqda, – deydi Yoshlar ishlari agentligining Toshkent viloyati boshqarmasi boshlig‘i Miraziz Mirsultonov. – Ayniqsa, dehqonchilik bilan shug‘ullanish istagi bo‘lgan yoshlarning qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida bandligini ta’minlash maqsadida joriy yil boshidan buyon suvga qulay joylardan 5 ming gektarga yaqin yer maydonlari ajratildi. Jarayonlarda “Bir mahalla – bir mahsulot” tamoyili asosida ushbu mahallalarni aniq bir yo‘nalishga ixtisoslashtirish va yoshlarni lider tadbirkorlarga biriktirish ishlari ham amalga oshirildi. Agarda sizning ham yo‘lingiz Ohangaron tumanining “Qiziloy”, Bo‘ka tumaning “Achamayli Fayz-baraka” mahallasiga tushsa, ko‘plab xonadonlarda, keng dalalarda meva-sabzavot, poliz ekinlari, dukkakli ekinlar ekilganini ko‘rib, ko‘zingiz quvnashi aniq. – Bizga erta bahorda “E-auksion” elektron platformasi orqali serunum, suvi serob dalalardan yer maydonlari ajratib berilgan edi, – deydi Bo‘ka tumani “Achamayli Fayz-baraka”  mahallasida yashovchi yoshlardan biri  Hasan Qurolboyev.  – Yeryong‘oq ekkanmiz. Yerga urug‘ qadaganimizdan boshlab hozirgacha soha mutaxassislari ishtirokida mahsulot yetishtirish va uni parvarishlashdagi muhim jihatlar, agrotexnik tadbirlarni o‘z vaqtida olib borish yuzasidan tushunchalar berib borilmoqda. Hosilimizning cho‘g‘i yomon emas. Ukam Husan bilan 40 million so‘m atrofida daromad olishni rejalashtiryapmiz. Toshkent viloyati yoshlari boshqa yo‘nalishlarda ham belni mahkam bog‘lab, oilaviy daromadga hissa qo‘shishga astoydil intilmoqda. Ularning ayrimlari xonadonida mebelchilik, chorvachilik, bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsa, ba’zilari tadbirkorlik orqasidan tengdoshlarini ish bilan ta’minlamoqda. Bu ishlarda yoshlar yetakchilarining ham mehnatlari katta. – Mahallamizda yaqin yillar ichida ko‘plab e’tiborga molik ishlar qilindi, – deydi “Qiziloy” mahallasi yoshlar yetakchisi Diyorbek Rahmatullayev. – Mahallada yoshlar bilan individual ishlash tizimini joriy etish uchun 14-30 yoshdagi 856 nafar yosh faoliyati tahlil qilindi. Ular uch toifaga ajratilib, tarbiyasi og‘ir va alohida ishlash zarur bo‘lgan yoshlar turli darajadagi tashkilot-muassasalar rahbarlariga biriktirildi. Natijada yordam ko‘rsatilishi zarur bo‘lgan 15 nafar o‘g‘il-qizning barchasiga amaliy ko‘mak berildi. “Yoshlar daftari”ga kiritilgan 29 nafar o‘g‘il-qizning muammolari hal etildi. O‘tgan yili ham 42 nafar yoshga sabzavotchilik va chorvachilik uchun yer maydonlari ajratilgan edi. Suhbatdoshlarimiz qayd etganidek, biz jannatmakon diyorda yashayotganimizdan har qancha sevinsak, g‘ururlansak arziydi. Zero, o‘lkamizda yilning to‘rt faslida ham to‘kinlik, farovonlik. Unumdor yerlarimiz behisob. Istagancha ekin qilish, bog‘-rog‘lar barpo etish mumkin. Mehnat qilgan inson esa kam bo‘lmaydi.

14.9.2024 771

TALABA! IJARA SHARTNOMASI TUZISHDA MUAMMO BORMI?

Yotoqxonaga joylasha olmagan talabalarning yagona ilinji – ijara uy. Ammo narxlarni hammaning ham cho‘ntagi ko‘taravermaydi. Shu bois ko‘pchilik talabalar ijara haqining bir qismi davlat tomonidan qoplanishi uchun harakatni boshlaydi. Bu jarayonda asosiy talab qilinadigan narsa esa ijara shartnomasidir. Agar shartnoma bo‘lsa, Toshkent shahrida ijarada turuvchi kunduzgi ta’limda o‘qiydigan talabalarga BHMning bir barobarigacha, qolgan hududlarda esa yarim barobarigacha miqdorda pul to‘lab beriladi. Ammo ijara shartnomasini tuzish, hisobga qo‘yishni ko‘pchilik tushunmaydi, aksar ijaraga beruvchilar esa daromad solig‘idan qochib shartnoma tuzishni istamaydi. Quyida ijara shartnomalarini hisobga qo‘yish, narxi hamda ijaraga beruvchilar uchun foydalari haqida to‘xtalib o‘tamiz. Hisobga qo‘yishning 2 usuli Ijara shartnomalarini ikki xil yo‘l bilan hisobga qo‘yiladi. Ijara.soliq.uz sayti orqali. Bunda ijaraga beruvchi saytdan “Talabalar ijarasi” bo‘limini tanlab, “Ijaraga oluvchi talaba to‘g‘risida ma’lumot” oynasiga talabaning JShShIRni kiritganda uning ma’lumotlari avtomatik shakllanadi. Keyingi jarayonda “Qo‘shish” tugmasi orqali talaba bilan birga turgan boshqa talabalar dasturga kiritiladi. So‘ngra “Telefon raqami” qatoriga ijaraga oluvchi talabaning telefon raqami kiritilib, “Tasdiqlash kodini yuborish” tugmasi bosiladi. Talabaning telefoniga SMS orqali kelgan 5 xonali raqam “Tasdiqlash kodi” qatoriga yozilib, “Tasdiqlash” tugmasi bosiladi. “Soliq” mobil ilovasi orqali. Ilovaning “Ijaraga berish”, undan so‘ng “Talabalar uchun ijara shartnoma” bo‘limi orqali talabalar bilan tuzilgan ko‘chmas mulk ijara shartnomalari hisobga qo‘yiladi. Unda ijaraga beruvchi jismoniy shaxs tomonidan talabaning shaxsiy identifikatsiya raqami kiritilganda uning ma’lumotlari avtomatik shakllanadi. Talabalar “Face ID” yoki telefon raqamiga SMS orqali keladigan 5 xonali raqamni kiritib, ijara shartnomasini tasdiqlashi mumkin. Ijara shartnomalarini hisobga qo‘yishda talabalardan elektron raqamli imzo talab etilmaydi. Talabalar bilan tuzilgan ijara shartnomalari hisobga qo‘yilganda bu ma’lumotlar Oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi bazasida shakllanadi. Daromad solig‘i olinmaydi Daromad solig‘idan qochish uchun ba’zi fuqarolar talabalar bilan ijara shartnomasi tuzishni istamaydi yoki soliq to‘layman degan vaj bilan ko‘proq pul talab qiladi. Ammo Soliq kodeksining 378-moddasiga ko‘ra, ijaraga beruvchi shaxsning uy-joyini talabalarga ijaraga berishdan olingan daromadlariga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i solinmaydi. Shuningdek, uy-joyni ijaraga beruvchilar shartnomani portal orqali davlat hisobiga bepul qo‘yishi mumkin. Bu ijaraga beruvchining majburiyati hisoblanadi va shartnoma tuzilgan sanadan boshlab 3 kun muddat ichida amalga oshirilishi kerak.

14.9.2024 635

“KELAJAK KASBLARI” Xorazm yoshlari misolida

“Necha kundan beri ish qidiraman. Deyarli barcha e’lonlarda SMM, mobilografiya, videomontaj kabi sohalarni yaxshi biladiganlarga ish borligi haqida yozilgan. Maoshi ham ko‘p. Kechagina 18 yoshli jiyanim 6 oylik kursni tamomlab, ishga joylashgandi. Bugun oilasiga daromad olib kelyapti. Men-chi? OTMni tamomlab, haligacha tayinli ishga joylashganim yo‘q. Men tanlagan kasb allaqachon eskirib bo‘lgan. Zavodlarda ba’zi ishchilar o‘rnini zamonaviy uskunalar egalladi”... Ha, endi bu yog‘iga kasb tanlash kelajakka juda katta ta‘sir qilishini xayolingizdan o‘tkazgan bo‘lsangiz, ajab emas. Zamonaviy kasblarni o‘rganish zamon talabiga aylanib bormoqda. Yoshlarni zamonaviy kasblarga qiziqtirish va kerakli kadr tayyorlash maqsadida qator imkoniyatlar yaratilayotgani ham bejiz emas. O‘nminglab yoshlarga zamonaviy kasb va xorijiy tillarni o‘rganishga yordam berayotgan “Kelajak kasblari” loyihasi 2022-yildan o‘z faoliyatini boshlagan. Shu bilan birga loyiha doirasida o‘qigan yoshlar yaxshi natija va katta yutuqlarga erishishda davom etishmoqda. Loyihaning birinchi mavsumida 7 598 nafar yosh o‘qitildi va o‘qish xarajatlari uchun 20 milliard so‘m ajratilgan. Ikkinchi mavsum esa 2023-yilning 10-iyulidan 2024-yilning 18-martigacha davom etdi va shu ikki mavsumda o‘qigan yoshlar 24 773 nafarni tashkil qildi. Bu ko‘ratkich loyihaning ishonchliligi va zamonaviy kasblarga qiziqishning tobora ortib borayotganini ko‘rsatadi. Loyihaning 2-mavsumida Xorazm viloyatidan 440 nafar yosh “Data union” o‘quv markazida grafik dizayn, videomontaj, 3D max, dasturlash, mobilografiya, ijtimoiy tarmoqlar marketingi kabi zamonaviy kasb va axborot texnologiyalari bo‘yicha tahsil oldi. Shuningdek, o‘quv markazi bitiruvchi yoshlarning bandligini ta’minlashda keng qamrovli tashabbuslarni amalga oshirib, ularning kelajakda muvaffaqiyatli kasb egalariga aylanishiga katta hissa qo‘shmoqda. Keling, mana shu o‘quv markazini tamomlagan va hozirgi kunda zamonaviy kasb egasi bo‘lgan yoshlarning o‘zidan bu haqida tinglasak. Uy bekasidan – hisobchilikka Niyazmetova Dilnoza – 29 yoshda. Shu paytgacha uy bekasi bo‘lgan. Prezident qarori bilan tasdiqlangan yoshlar zamonaviy kasblarni egallashi uchun beriladigan imkoniyatlar haqida o‘qib, loyihadan xabar topgan va o‘qishni rejalashtirgan. – Uch oy davomida Urganchdagi “Data ta’lim” o‘quv markazida buxgalteriya ya’ni hisobchilik kasbini o‘rgandim, – deydi Dilnoza Niyazmetova. – Turmushga chiqqanimdan beri farzand tarbiyasi bilan band bo‘lib, hech qayerda ishlamagandim. Lekin ishlash, oilaviy byudjetimizga foyda keltirish niyatim bor edi. Prezidentimizning 312-sonli qarorini o‘qib, o‘qish istagi paydo bo‘ldi. Mana, 4 oydan beri xususiy firmada hisobchi yordamchisi lavozimida ishlayapman. Oylik maoshim 3 million so‘m, o‘zimga, ro‘zg‘orimizga bemalol yetyapti. Qahramonimizning aytishicha, 3 oylik kursning to‘lovi 100 foiz to‘lab berilgan. Ya’ni u bu sohani o‘rganish uchun pul sarflamagan, darslar sifati a’lo darajada. 10 ta o‘quv kursini tamomlagan Saidmurod Jumanazarov – 18 yoshda. 10 yoshidan media sohasiga qiziqadi. Hozir sohasining ustasi desak, adashmaymiz. 2022-yildan boshlab esa boshqa yo‘nalishlarga ham qiziqish bildirgan va ta’lim olishni boshlagan. – Xorazmdagi “Data ta’lim” o‘quv markazida 5 xil yo‘nalishda o‘qiganman, – deydi Saidmurod. – Ular orasida 3 oylik videomontaj kurs xarajatlari “Kelajak kasblari” loyihasi doirasida to‘lab berildi. Undan so‘ng “Xiva IT centr” o‘quv markazida “Dasturlash python”dan tortib “Android dasturlash”gacha kamida 4-5 ta yo‘nalishda o‘qiganman. Bulardan tashqari “Toshkent Azamat coaching Digital marketing”da O‘zbekiston bo‘yicha birinchi ochilgan “Progrev” kursni tamomladim. Yana shular bilan birga biznes bo‘yicha “Andrey Tate”da ham ta’lim olganman. Qahramonimizning aytishicha, biror bir kasb tanlayotganda sohaga qiziqish birinchi o‘rinda turishi kerak. Qiziqib ish boshlagan odam o‘qib, izlanishdan ham charchamaydi. – Hozirgi kunda o‘z jamoam bor, – deydi Saidmurod. – Biz birgalikda loyihalar ustida ishlaymiz. Bitta loyiha ustida 5-7 nafar, ba’zida 50 nafargacha jamoa a’zolari bilan birga ish olib boramiz. Loyihalar o‘rtacha 1000 dollardan yuqori narxda baholanadi. Zamonaviy kasblarni puxta o‘rganib, faoliyat yuritayotgan yosh qahramonimizning oldiga qo‘ygan maqsadlari juda katta. Buning uchun izlanish va harakatdan to‘xtamaslik kerakligini o‘z shioriga aylantirib olgan. Va bunga amal qilgan holda, hozirgi kunda poytaxtga o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirish uchun kelgan. – Darslarni imkon boricha yaxshi o‘rganib, jamoadoshlarim bilan bo‘lishib, ishimizni yanada rivojlantirishni ko‘zlaganman, – deydi u.                                    Sertifikat hech narsani hal qilmaydi Hayotbek Hojiboyev – 22 yoshda. Videomontaj ustasi kursini tamomlagan. Hozir “G‘ayratbek studiya”da va yana ikkita loyihada faoliyat olib bormoqda. Daromadi oyiga 4 million so‘m atrofida. – “Kelajak kasblari” loyihasida 4 oy videomontajchilik kursida o‘qidim, – deydi Hayotbek Hojiboyev. – O‘quv markazi sifatli ta’lim berdi. Bundan juda mamnunman. Tamomlaganimdan so‘ng yetarlicha bilimga ega bo‘ldim va ish boshladim. Menimcha har sohada asosiy talab qilinishi kerak bo‘lgan narsa bilim va tajriba. Bu loyiha yurtimizning barcha hududlaridagi yoshlarni qamrab olyapti. Shu bilan birgalikda katta auditoriyaga ega reytingi yuqori o‘quv markazlari bilan hamkorlikda ish olib borilayotgani ham yoshlar uchun katta imkoniyatdir. Ikkinchi mavsumdan boshlab tasdiqlangan 104 ta o‘quv markazining 170 dan ortiq filialida 11 374 nafar o‘quvchining o‘qishga kelish-ketishini monitoring qilish uchun “face-id” tizimi joriy qilindi. Bu orqali, bugungi kunda o‘qishni davom ettirayotgan 1 023 nafar yoshlarning darslardagi ishtiroki onlayn nazorat qilinmoqda. Ikkinchi mavsumda til o‘rganishga bel bog‘laganlar 8 balgacha til sertifikatlarini qo‘lga kiritmoqda. Loyiha ish boshlaganidan to bugungi kungacha tahsil olgan yoshlarning 2 360 nafari doimiy daromadga ega bo‘lgan va 868 nafari chet tili sertifikatlarini qo‘lga kiritgan. Yana minglab yoshlar keyingi mavsum boshlanishini intiqlik bilan kutmoqda.

30.8.2024 917

IMTIHONDAN YIQILDINGIZMI? ENDI YANAYAM KUCHLI BO‘LISHINGIZ KERAK!

ENDI YANAYAM KUCHLI BO‘LISHINGIZ KERAK! OTMga kirish imtihonlaridan yiqilish ko‘pchilik yoshlarda stressli kechadi. Bunday holatda o‘zini tushkun his qilish va qiyinchiliklarga duch kelish tabiiy. Lekin bu muvaffaqiyatsizlik hayotning so‘nggi nuqtasi emas. Bu bir muddatli sinov. Testdan yiqilgan abituriyentlar buni shaxsiy rivojlanish uchun imkoniyat sifatida ko‘rishi kerak.   Keyingi safar kuchliroq boʻlasiz Zinatjon IBODULLAYEVA,  maktab o‘qituvchisi O‘qituvchi sifatida ko‘plab o‘quvchilarimning imtihondan yiqilgandagi holatini kuzatganman va buning qanchalik qiyin bo‘lishini yaxshi tushunaman. Ammo unutmaslik kerakki, har bir muvaffaqiyatsizlik aslida qimmatli tajribadir. Bu tajriba yoshlarning shaxsiy rivojlanishiga, kelajakdagi yutuqlariga zamin yaratadi. Birinchi navbatda, muvaffaqiyatsizlikni qabul qila olish kerak. Ko‘pchilik o‘qishdan yiqilishni hayotdagi katta va tuzatib bo‘lmas xato deb qabul qiladi, o‘ziga bo‘lgan ishonchini susaytiradi. Aslida muvaffaqiyatsizlik o‘zingizni qayta kashf etishga, tahlil qilishga va qayerda xato qilganingizni aniqlashga undaydi. Masalan, agar siz matematika fanidan kamroq natija ko‘rsatgan bo‘lsangiz, demak matematikada bilimingiz kamroq, ammo bu zaiflikni imkoniyatga aylantirish o‘z qo‘lingizda. Men o‘quvchilarimga doim shunday deyman: to‘xtab qolmang, buni tajriba deb qabul qiling va undan keyingi safar qanday muvaffaqiyatli bo‘lishingizni o‘ylab, qayta urinishdan qo‘rqmang. Har bir urinish, har bir xato sizning bilim va tajribangizni oshiradi. O‘zingizga savol bering: “Qaysi fandan ko‘proq tayyorgarlik ko‘rishim kerak?” va “Qaysi mavzularni chala o‘qidim?” Mavzularni qayta ko‘rib chiqish, ko‘proq takrorlash va mavzuga oid testlar yechish muhimdir. Shuningdek, boshqa o‘quvchilar bilan birgalikda o‘qish yoki qo‘shimcha darslarga qayta borish ham muvaffaqiyatga erishishda yordam beradi. Unutmang, bugungi muvaffaqiyatsizligingiz ertaga sizni kuchli qiladi. Muvaffaqiyatsizlik – eng yaxshi ustoz Sevinch OTABOYEVA, maktab psixologi Imtihondan yiqilish ko‘plab yoshlar uchun katta sinov va qiyinchilik bo‘lib tuyuladi. Kutilgan natijaga erisha olmaslik, insonning o‘ziga ishonchini susaytirishi va kelajakka umidini so‘ndirishga qodir. Bunday abituriyentlar ko‘pincha o‘zlarini chuqur tushkunlikda his qiladi. Chunki kelajakni tasavvur qila olmaydi va shu yerda hammasi tugadi deb o‘ylaydi. Bu tabiiy reaksiya, hammada ham shunday bo‘ladi. Aytmoqchimanki, muvaffaqiyatsizlikning maʼnosiga chuqurroq nazar tashlasak, bu inson ruhiyatini o‘stirishga va shaxsiy rivojlanishga katta turtki beradigan imkoniyat ekanligini ko‘rish mumkin. Psixolog sifatida taʼkidlamoqchimanki, muvaffaqiyatsizlik hayotimizdagi eng yaxshi ustoz. Men ruhiy tushkunlikka tushib qolgan abituriyentlarga avvalambor o‘z-o‘zini anglashlarini, xulosa chiqarishlarini va keyingi yil o‘qishga kirish uchun hozir nima qilish kerakligi haqida o‘ylashlarini tavsiya qilaman. Muvaffaqiyatsizlik – hayotning bir qismi, muvaffaqiyatga erishishimiz uchun kerakli tajriba. Insonning haqiqiy kuchi muvaffaqiyatdan emas, muvaffaqiyatsizliklarini tahlil qila olishidan kelib chiqadi. Muvaffaqiyatsizlik bizni o‘zimiz bilan yuzma-yuz qoldiradi. Bu jarayonda eng muhim narsa – o‘zimizni tushunish, ishonish, o‘z oldimizga aniq maqsadlar qo‘yish va maqsadimizga erishish davomidagi qatʼiyatimizni yo‘qotmasligimizdir.    Qiyinchiliklar oʻtib ketadi Dilnura YO‘LDOSHEVA, talaba Men ham universitetga kirish imtihonlaridan yiqilganman. O‘tgan bir yil haqiqatan ham juda qiyin bo‘ldi. Biroz muddat tushkunlikka tushib qoldim. O‘sha paytda orzularimni amalga oshira olmaganimni his qilib, kelajakdan qo‘rqardim va noaniq hissiyotlar ichida qolib ketdim. Hech kimni eshitgim, gaplashgim kelmas edi. Lekin biroz vaqt o‘tib, yaqinlarimning qo‘llab-quvvatlashi orqali o‘zimda motivatsiya topib, bor kuchimni qayta tayyorlanishga berganman. Ha, meni qo‘llab-quvvatlagan do‘stlarim, oila aʼzolarimning ishonchi, daldasi tushkunlikdan chiqishda yordam berdi. Qaytadan kurslarga bordim, bilimlarimni mustahkamladim. O‘qishga kira olmaslik hayot tugadi degani emas. Muvaffaqiyatsizliklar sizni to‘xtatmasligi kerak! Aksincha, ular sizni yana-da kuchliroq qilishi lozim. Bu qiyinchiliklar vaqtincha, talaba bo‘lgan kuningiz hammasi bir lahzada o‘tib ketadi. Mana men misol, hozir talaba sifatida menga bu muvaffaqiyatsizlik juda oddiy holatdek ko‘rinadi.

23.8.2024 964

“XON” “TOP” YETAKCHI!

Mahallalarda yoshlar yetakchisi lavozimi tashkil etilganidan so‘ng yoshlarga e’tibor kuchaydi. Yoshlar ishlari agentligi tomonidan mahallalarda yoshlar siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirishda alohida natijalarga erishgan yoshlar yetakchilari reytingi shakllantirilib, “Top 100” yetakchilar reytingi e’lon qilib kelinmoqda. Bugungi qahramonimiz Avazxon Naqibxonov ham “top” yetakchilardan. Avazxon Naqibxonov – 30 yoshda, Namangan viloyati Kosonsoy tumani “Namuna” mahallasi yoshlar yetakchisi. “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovi ishtirokchisi. Avazxon oddiy oilada katta bo‘lgani uchun yoshlar tarbiyasi, kamol topishi, har bir ishda yutuqlarga erishishi uchun barcha imkoniyatlarni yaratishga intiladi. Kichik imkoniyatdan katta natijalar yaratishga harakat qiladigan, intiluvchan shaxs. Hamkasblari orasida “Xon” degan nomga ega. Nega bunday murojaat qilishlarini esa Avazxonning o‘zi gapirib berdi: – Turkiston zaminida qadimdan uchta xonlik o‘tgan. Maktab paytlarimda tarix darsligida xonliklar haqida o‘qib, katta bo‘lsam “xon” bo‘laman deb bolalarcha orzu qilib yurardim. Oradan vaqtlar o‘tdi. Yaxshi niyat qilgan ekanman, hozir barcha “xon” deb chaqiradi. Albatta, “xon” deb chaqirishlarining sabablari bor. Har bir ishda liderlikka intilishi, birinchi bo‘lishga harakat qilishi, barchaga yordam qo‘lini cho‘zishi, rahbarlik qobiliyatining borligi uchun kosonsoylik yoshlar yetakchilari qahramonimizni “xon” deb e’tirof qilishadi.   “Namuna” mahallasi balansi: Aholi soni: 2718 nafar; Xonadonlar: 558 ta; Yoshlar: 754 nafar; Ayol-qizlar: 348 nafar; “Yashil” toifa: 663 nafar; “Sariq” toifa: 81 nafar; “Qizil” toifa: 10 nafar; Mahalla drayveri: Parrandachilik, dehqonchilik, chorvachilik.   Xulqi og‘ir yoshlar bilan ishlash Avazxon yoshlar yetakchisi sifatida ish boshlagach, e’tiborini xulqi og‘ir, jinoyatga moyilligi bor yoshlar bilan ishlashga qaratdi. “Namuna” mahallasida “og‘ir” toifadagi yoshlar 10 nafarni tashkil etadi. Ular Kosonsoy tumani hokimining o‘rinbosari Alisher Sheraliyevga biriktirilgan. Hokim o‘rinbosari “og‘ir” holatdagi yoshlar bilan kuchaytirilgan tartib o‘rnatib, nazoratga olgan. Yoshlar yetakchisi ular bilan ishlash uchun uzoq muddatli reja ishlab chiqqan. Inson kimga yaqin yursa, shu insonga qarab intiladi. Yoshlar yetakchisi ushbu g‘oyani o‘z rejasining asosi qilib olgan. Har bir “qizil”dagi yoshga “yashil” toifadagi, yuqori natijalarga erishayotgan, mahallada o‘rni bor yoshlardan 2 nafarini biriktirgan. Bu strategiya xulqi og‘ir yoshlarni nazorat qilishni ancha yengillashtiradi. – Albatta bu bilan cheklanib qolmadik, – deydi Avazxon Naqibxonov. – Yoshlar profilaktika inspektori nazoratiga olinib, psixolog bilan suhbatlar tashkil etilyapti. Qilayotgan mehnatlarimiz o‘z samarasini bermoqda. Mahallada jinoyat xavfi yo‘q, 3 yildan beri jinoyat sodir etilmayapti. 6 nafariga yer maydoni olib berildi, 2 nafari profilaktik hisobdan, 1 nafari probatsiya nazoratidan chiqarildi. Homiylar ham jalb qilingan Yetakchi “Yoshlar daftari”ga kiritilgan yoshlar bilan ishlashda daftardagi har bir yosh bilan suhbatlashib chiqishni odat qilgan. Bir marta yordam ko‘rsatilgach, yoshlarni tashlab qo‘ymaydi. Tez-tez ularning xonadoniga borib, muammolari haqida gaplashadi. 2022-2024-yillarda mahalla yoshlariga “Yoshlar daftari” jamg‘armasi orqali qariyb 115 million so‘mlik yordamlar ko‘rsatilgan: – 2022-yilda 13 nafar yoshga 31,9 million so‘m; – 2023-yilda 23 nafar yoshga 67,9 million so‘m; – 2024-yilda 12 nafar yoshga 15 million so‘m. “Yoshlar daftari”ga kiritilgan 75 nafar yoshga turli xil yordamlar ko‘rsatildi: –  8 nafari ish bilan ta’minlandi;  – 53 nafariga dehqonchilik uchun yer olib berildi; – 6 nafari monomarkazda kasb-hunarga o‘qitildi.   Yoshlarga yordam berishni burch deb biladigan qahramonimiz ehtiyojmand oilalarga yordam ko‘rsatish maqsadida homiylarni ham jalb qilgan. Maxsus jamg‘arma tashkil qilinib, karta biriktirilgan. Yordam berish istagidagi insonlar jamg‘armaga o‘z ulushini qo‘shishi mumkin. Yig‘ilgan mablag‘ qiyin vaziyatga tushib qolgan yoshlar uchun yo‘naltiriladi.   Profilaktika kuni “Namuna” mahallasida otaliqqa olingan yoshlar 329 nafarni tashkil qiladi. Ular orasida “og‘ir” toifadagi, ishsiz, migratsiyadan qaytgan, maktab o‘quvchilari, uyushmagan yoshlar bor. Mahalla yoshlari tuman ichki ishlar boʻlimi boshligʻi Rustamjon Karimovga biriktirilgan. Tuman ichki ishlar boʻlimi boshligʻi boshchiligida mahallada yoshlar bilan ishlash masalalarini muvofiqlashtirish bo‘yicha maxsus shtablar tashkil etildi. Shtab yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, huquqiy savodxonligini oshirish, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash maqsadida ularni kasb-hunarga oʻqitish va bandligini taʼminlash chora-tadbirlarini ishlab chiqdi. – Tuman ichki ishlar bo‘limi hamkorligida haftaning har payshanba kuni “Profilaktika kuni” deb e’lon qilindi, – deydi yoshlar yetakchisi. – Shu kuni yoshlar, ularning ota-onalari, maktab direktori va jamoat tashkilotlari bilan uchrashuvlar tashkil etyapmiz. Uchrashuvda yoshlar murojaatlari tinglanib, ijobiy hal etilyapti.   11 nafar yosh xorijdan qaytarildi “Namuna” mahallasidan 37 nafar yosh ishlash va o‘qish maqsadida xorijga ketgan edi. Avazxon Naqibxonov ular bilan doimiy aloqa o‘rnatib, yashash tarzi, qanday ishlar bilan shug‘ullanayotgani, muammolaridan xabardor bo‘lib turadi. Yoshlar yetakchisi joriy yil boshidan beri 11 nafar yoshni Vatanga olib kelish choralarini ko‘rdi. Yurtga qaytarilgan yoshlarning 6 nafariga yer berilib, band qilindi. Har bir yoshning yillik o‘rtacha daromadi 50-60 million so‘mni tashkil qiladi. 3 nafar yosh o‘zi qiziqqan yo‘nalish va mutaxassislik bo‘yicha ishga joylashtirildi. Hokim yordamchisi tavsiyasi bilan yoshlarning 2 nafariga imtiyozli kredit olib berildi va ular tadbirkorlik faoliyatini yo‘lga qo‘ydi. Yetakchi migratsiyadagi 26 nafar yoshni ham ortga qaytarish harakatida. Tez orada yana 5 nafari Vatanga qaytadi. Ular kasb-hunarga o‘rgatish uchun monomarkazga o‘qishga joylashtiriladi.   Yetakchidan taklif va tashabbus  – Bizning tumanda 59 ta mahalla va atigi 1 ta sport maktabi hamda shu maktabning filiali bor, – deydi qahramonimiz Avazxon Naqibxonov. – U ham tuman markazida joylashgan. Sport bilan shug‘ullanish istagidagi yoshlar tuman markaziga borishiga to‘g‘ri keladi. Yoshlarga qulaylik yaratish maqsadida bir-biriga yaqin mahallalar uchun sport maktabi tashkil etish kerak. Shunda iqtidorlar ko‘payishi va tuman markaziga borish imkoniyati yo‘q yoshlar uchun sharoit yaratilgan bo‘lardi. Bunday muammo hozir barcha mahallalarda mavjud. Deyarli har bir mahallada maktab bor. Mahalladagi maktabni baza qilib olsa bo‘ladi. “Open budget”da mahallamdagi markaziy stadionni ta’mirlash imkoniyatini qo‘lga kiritdik. Hozir ishlar boshlangan. Ushbu stadionda futbol, mini futbol, yugurish, uzunlikka sakrash, basketbol, voleybol, gandbol, vorkaut kabi sport turlari bilan shug‘ullanish imkoniyatiga ega majmua qilmoqdamiz.   Barcha e’tiborda! “Namuna” mahallasida 26 nafar alohida e’tiborga muhtoj yoshlar bor. Maftuna Ziyayeva 27 yoshda. I guruh nogironi. O‘rganishlar natijasida nogironlik aravachasiga ehtiyoji borligi lekin olishga imkoniyati yo‘qligi aniqlandi. Yoshlar yetakchisi tashabbusi bilan zamonaviy nogironlik aravachasi olib berildi. Noʻmonjon Abdullayev 30 yoshda. Xorijga ishlash uchun ketib 1 yildan so‘ng qaytib kelgan. Yoshlar yetakchi bilan uchrashuvda qassobchilikka uquvi borligini aytgach, unga mahalla markazidagi bo‘sh turgan tadbirkorlik obyektidan go‘sht do‘koni ochib berildi. U 1 ta ish o‘rni yaratdi. Bu orqali No‘monjon o‘zi kabi migratsiyadan qaytgan Shukurullo Umarovni ish bilan ta’minladi. Husanboy Turdiboyev probatsiya hisobida turar edi. Probatsiya nazoratidan chiqarib, hokim yordamchisi bilan birgalikda dehqonchilik qilishi uchun 30 yilga 30 sotix yer olib berildi. Yerga mavsumiy ekinlar ekib, daromad topmoqda. Sobirova Mohinur 23 yoshda. Chorva boqish istagi borligini yoshlar yetakchisiga bildirgan. Hokim yordamchisi tavsiyasi bilan chorvachilik bilan shug‘ullanishi uchun imtiyozli kredit ajratilgan.

23.8.2024 910

“SEN KUCHLISAN”

Loyiha muallifi – Marjona Nurmuhamedova. Loyihaning yo‘nalishi – bolalar onkologiyasi va gemotologiyasi. Loyihaning maqsadi: Onkologiya va gemotologiya kasalligiga chalingan bolalarni moddiy va ma’naviy qo‘llab quvvatlash hamda O‘zbekistonda onkologik xastalikka chalingan bolalar o‘limi ko‘rsatkichi pasayishi, sog‘ayuvchilar soni ortishiga erishish. “Sen kuchlisan” volontyorlik loyihasi 2023-yilda tashkil etilgan bo‘lib, u onko-gemotologik kasallikka chaliggan va nogiron bolalarni qo‘llab-quvvatlash hamda ularga muruvvat ko‘rsatishga qaratilgan. Loyihaga asos solinishi haqida Marjona Nurmuhamedova shunday deydi: “Qizalog‘im Safiya” nomli ilk kitobimni 5000 nusxada nashr ettirdim hamda tushgan pullarni bolalar onkologiyasi va gemotologiyasi uchun sarflashga qaror qilib, “Sen kuchlisan” loyihasiga asos soldim. “Shahar bolalar onkologiyasi”dagi ilk uchrashuvim 2023-yil 13-may kuni va shundan buyon kitobimdan tushgan pullarni joylarda bolalar uchun bayram tadbirlari, onalar uchun psixologik treninglar, motivasion roliklar olishga sarflab kelyapman”. “Sen kuchlisan” loyihasi 5 tashabbusni o‘z ichiga oladi: Bemor bolalar uchun animatorlar ishtirokida bayram tadbirlari o‘tkazish (har bir bolaga imkon qadar o‘zi istagan sovg‘asini olib berish bilan birga); Bolalarning onalari uchun psixologik treninglar tashkil etish; Motivatsion roliklar va ko‘rsatuvlar tayyorlash hamda taqdim etish; Bolalar chizgan rasmlarini jamlab, auksion tashkil etish va tushgan mablag‘larga bemorlarni moddiy qo‘llab quvvatlash; Onkologiya va gematologiya sohasidagi muammolarni aniqlash va ularni yoritish, aholi o‘rtasida bunday kasallik bo‘yicha tushunchalarni oshirish, onkologik kasalliklarni erta aniqlash bo‘yicha ishlar olib borish. Bolalar jamoani intiq kutadi “Sen kuchlisan” loyihasi doirasida joylarda 20 dan ziyod tadbirlar o‘tkazildi, 30 million so‘mdan ortiq pulga bolalar istagan o‘yinchoqlar olib berildi. Shahar onkologiyasi kasalxonasining bolalar bo‘limida bolalarga xos muhit yaratilib, o‘yingoh bezatilgan. Natijada bolalar har hafta “Sen kuchlisan” jamoasini intiqlik bilan kutadigan bo‘ldi. Tadbirlarda xar bir bola faol qatnashishga harakat qiladi. Sababi tadbirlarga kreativ yondashiladi. Bolalarga istagan sovg‘alarini olib berish –  ularda yuqori kayfiyatni ta’minlaydi. Bemor bolalar kuchli bo‘lishlari kerak, ammo onalari ikki barobar kuchli bo‘lishlari talab etiladi. Bunda onalarning ruhiy holati muhim ahamiyat kasb etadi. Shuni nazarda tutgan holda loyiha doirasida onalar uchun maxsus treninglar tashkil etildi. So‘nggi marta Psixologik treningni “Shahar bolalar onkologiyasi” kasalxonasida Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf farzandlari Odinaxon Muhammad Yusuf o‘tib berdi. Treningdan keyin onalar o‘zlarining kuchli ekanini yana bir bor his etdi. Motivatsion ko‘rsatuv Ko‘p hollarda bemor bolalarda psixologik buzilishi kuzatiladi. Bolajonlar (ayniqsa, o‘smirlar) davolash kurslarini keskin rad etadi, ovqatlanmay qo‘yib, atrofdagilarga norozilik bildiradi, baqirish, yig‘lash, narsalarni uloqtirish va shu kabi holatlar kuzatiladi. “Sen kuchlisan” loyihasi vaziyatni o‘rganib, tahlil qildi va o‘zining ilk motivatsion ko‘rsatuv va roligini tayyorladi. Ko‘rsatuvda bemor bolaga orzusidagi – tanlagan kasbida o‘zini sinab ko‘rish imkoni beriladi. Ko‘rsatuv va rolikda samarqandlik 14 yoshli Adhamjon ishtirok etdi. Unda ham yuqoridagi muammolar kuzatilgan. Adhamjon bilan suhbatdan so‘ng uning uchuvchilik orzusi borligi bilib olindi va “Uzairways” hamda Islom Karimov nomidagi Toshkent xalqaro aeroporti hamkorligida unga uchuvchilar kiyimi sovg‘a qilindi va u samolyot bortida shturvalga taklif qilinib, uchuvchilar bilan suhbatda bo‘ldi. Adhamjon va “Uzairways” o‘rtasida kelajak shartnomasi tuzildi. Natijada Adxamjonning kelajakka umidi u‘yg‘ondi, davolanish kurslarini davom ettiradigan bo‘ldi. Bemor bolalar rasmlaridan auksion –  Bolalar chizgan rasmlardan auksion tashkil qilish g‘oyasi 2023-yil iyul oyida kasalxonadagi tadbirda uyg‘ongan, – deydi loyiha asoschisi Marjona Nurmuhamedova.  –  Tadbirda bolalarga rasm chizdirdim va u yerdi 8 yoshli Muhammad Alining rasmini sotib oldim. Shunda Muhammad Alining xursand bo‘lib ketgani, tushgan pulga futbol butsasini sotib olishini eshitib o‘ylanib qoldim va g‘oya tug‘ildi. Bunday ishni keng qamrovda, har bir bemor bola ishtirokida qilish kerakligini o‘ylab qoldim va 21-avgust kuni “O‘zbekiston badiiy san’ati akademiyasi” zalida bolalar suratlari ishtirokida katta galereya tashkil qildim. Tadbirni tashkillashtirishda rassom, shoira Xurshida Namazbayeva va ilk marotaba tuzilgan “Sen kuchlisan” volontyorlardan tashkil topgan ko‘ngillilar guruhi yordam berdi. Tadbirda “Shahar bolalar onkologiyasi”, “Respublika bolalar onko-gematologiyasi” va gematologiya qoshidagi “Mehrli maktab bolalari”, “Xospis” bolalari uyida davolanuvchi bolalar ham, umumiy hisobda 50 nafardan ortiq bola 300 dan ortiq suratlar bilan qatnashdi. Xayriya tadbiri uchun keng jamoatchilikka 500 dan ortiq taklifnomalar tarqatildi. Ammo afsuslanarlisi sanoqli insonlargina ishtirok etdi va umumiy hisobda 8 million so‘m xayriya mablag‘i to‘plandi va suratlar egalariga topshirildi. Juda kichik va oddiy xatolar Hatto rivojlangan mamlakatlarda ham onkologik kasalliklarni yengish, bemorlarga yaxshi sharoitlar yaratish qiyin. Sababi xastalik muolajasiga juda katta xarajat ketishidadir. Ammo O‘zbekistonda onkologiya sohasida juda kichik, oddiy bo‘lgan xatolar ko‘p uchramoqda. “Sen kuchlisan” loyihasi onkologiyadagi muammolarni o‘rganadi, tahlil qiladi va yuzaga chiqaradi. O‘rganishlar natijasida 20 nafar bolaga mo‘ljallangan “Shahar bolalar onkologiyasi” bo‘limi zamonaviy bino va ta’mirga muhtoj ekani, u yerdagi bolalar ta’limdan uzilib qolgani aniqlandi. Shundan so‘ng loyiha jamoasi “Yoshlar ishlar agentligi” tomonidan tashkil etilgan eng yaxshi volontyorlik loyihalarini moliyalashtirish tanlovida qatnashdi. “Onkologiya – ongni sindirmasin” loyihasi agentlik tomonidan moliyalashtirilib, IT sohasiga qiziqadigan 12 nafar bemor bolaga zamonaviy noutbuklar topshirildi. Kasallikni erta aniqlash bo‘yicha tushuncha yo‘q Volontyorlar aholi o‘rtasida olib borgan surishtiruvlar shuni ko‘rsatdiki, ota-onalarning har 10 tadan 9 nafarida onkologik xastaliklarni erta aniqlash haqida umuman tushuncha yo‘q. Shu sababdan ham har yili mingdan ziyod bolaning 30 foizida onkologik kasalliklar juda kech (3-4-daraja) aniqlanadi. “Sen kuchlisan” loyihasi vaziyatni o‘rgandi, onkolog vrach va professorlar bilan suhbatlar olib bordi. Endi “Sen kuchlisan” loyihasi aholi orasida onkologiyani erta aniqlash bo‘yicha ko‘rsatmalarni keng yoyishga bel bog‘ladi. Bunda tadbirlarda, ijtimoiy sahifalarda, ko‘rsatuv va roliklar, kasalxona devorlarida, QVPlarda kasallikni erta aniqlash haqida ko‘rsatmalar beriladi, qisqa ma’lumotlar tarqatiladi.

23.8.2024 944

Savodsizligidan uyalmaydigan avlod

Biror jarayonni boshlashdan oldin madsadni to‘g‘ri qo‘yib olish darkor. Xuddi shunday ta’lim jarayonini boshlashda ham to‘g‘ri maqsad qo‘yilishi kerak. E’tibor beradigan bo‘lsak, bizda oilada ham, maktabda ham bolaga birinchi o‘rinda yaxshi o‘qisa, oliy ta’limga o‘qishga kirishi, talaba bo‘lishi va shu orqali biror ishga kirishi uqtiriladi. Natijada bir toifa o‘quvchilar bir nechta, ya’ni o‘zi egallamoqchi bo‘lgan sohaga tegishli fanlarni o‘qiy boshlaydi. Oliy ta’limda o‘qishni xohlamaydigan, ota-onasi buni istamaydigan yoki diplom shart bo‘lmaydigan biror kasbni egallamoqchi bo‘lgan o‘quvchilar fanlarni umuman o‘qimay qo‘yadi. Nega o‘qimaysan, degan savolga javobi tayyor, kelajakda oliy ta’limda o‘qimasligini aytadi. Kamdan-kam o‘qituvchilar bu noto‘g‘ri ekanini tushuntira oladi. Oxirida faqat bir nechta fanni o‘qiydiganlar ham, umuman o‘qimaydiganlar ham elementar bilimlarsiz, umumiy savodxonligi past, dunyoqarashi tor shaxslar yetishish ehtimoli katta bo‘ladi. Masalan, bunday odamlar oddiy kino ko‘rishdan ham zavqlana olmasligi mumkin. Deylik, maktabda tarixni, adabiyotni o‘qimagan kishi mashhur “Troya” kinosida nima uchun qahramonlar qofiyali qilib, she’riy tilda gapirayotganiga tushunmaydi va ijirg‘anadi. Tarixdan qadimgi Yunoniston maktablarida she’riy san’atdan ta’lim berilganini yoki adabiyotdan Gomerning “Iliada” dostonini bilgan odam esa shunga bog‘lab, o‘sha kinodan zavqlana oladi. Ilmiy, ilmiy fantastik kinolarni ham tushunmay ko‘radi. Turli qochirimlar, ilmoqli, kulgili gaplarga ham tushunmaydi. Chunki bularning barchasi uchun umumiy savod muhim. Ikki-uchta fanni o‘qib, biror sohada yaxshi mutaxassis bo‘lish durust ish. Lekin jamiyatning bir bo‘lagi bo‘lgan shaxs sifatida shakllanish uchun turli fan va yo‘nalishlar bo‘yicha elementar bilimlar bo‘lishi ham zarur emasmi? Shifokorning hayoti faqat shifoxona, bemorlarni davolashdan iborat emas yoki qassobning hayoti mol so‘yib, go‘sht nimtalash bilan o‘tmaydi. Har bir shaxsning hayotida atrofdagilar bilan muloqot, oila, farzand tarbiyasi, yangiliklarga moslashish, bo‘layotgan voqeliklarga munosabat bo‘ladi — bularsiz shaxs butun bo‘lolmaydi. Umumiy savodi bo‘lmagan kishini aldash ham, ergashtirish ham, qo‘rqitish ham oson. Ongida bo‘shliq va ikkilanishlar bo‘lgan shaxsning esa tutumlari mustahkam bo‘lmasligi tayin.  Hayotda qaysi fandan bilimlar kerak bo‘lmaydi, deysiz? Qaysidir filmda qahramonlardan biri “Kvant fizikasini bilasizlarmi?”, deydi, shunda boshqa bir qahramon “Ha, umumiy tushuncha uchun o‘qiganmiz”, deb javob beradi. Bir qarashda oddiy epizod, lekin bunda o‘sha jamiyatning qiyofasi, odamlarning savod darajasi ko‘rinadi, bo‘lib ham kvant fizikasi maktabda o‘qitiladigan asosiy fanlardan emas. Ona tilidan to‘g‘ri so‘zlashni, yozishni, matematikadan bir qadar hisoblashni, asosiy amallarni to‘g‘ri bajarishni, ma’lum bir fizika qonunlarini, kimyodan ham kundalik hayotda kerak bilimlarni, biologiyani, zoologiyani, adabiyotni, geografiyani va boshqalarni bilib qo‘yish kerak, albatta. Bularning ichiga moliyaviy savodxonlik va huquqiy bilimlar ham kiradi. Ammo afsuski, 2021-yilda mamlakatimizda o‘tkazilgan xalqaro PIRLS testida mahalliy o‘quvchilar o‘rtacha ko‘rsatkichdan past natija olgani, 2022-yilda O‘zbekiston maktablari 15 yoshli o‘quvchilar bilimini baholash bo‘yicha xalqaro PISA dasturi imtihonlarida ilk marta ishtirok etib, 81 ta mamlakat orasida matematika bo‘yicha 72-o‘rinni, tabiiy fanlar va o‘qish savodxonligi yo‘nalishlarida 80-o‘rinni egallagani hozirgi holatimizga ko‘zgu tutdi. Boshda maqsadlarning noto‘g‘ri qo‘yilishi haqda gapirdik, oliy ta’limga o‘tgach, ayni shu noto‘g‘ri maqsadning salbiy oqibatlari yaqqol ko‘rina boshlaydi. Avval faqat o‘qishga kirish uchun harakat qilgan bo‘lsa, endi diplom uchun harakat boshlanadi. Maktab davridan bilimni emas, shunchaki o‘qishga kirishni ustuvor bilgan odam uchun, tabiiyki, diplomni qanday olish ham unchalik ahamiyat kasb etmaydi. Ko‘pchilik abituriyentlikdagi bilim bazasi bilan qolib ketishi sabablaridan biri ham shu bo‘lsa kerak. Keyin “diplomim bor-u, ish yo‘q”, deyishadi, lekin soham bo‘yicha yaxshi mutaxassisman deb o‘zini e’tirof etoladiganlar kam. Prezident Shavkat Mirziyoyevning “diplom kerak emas”, degan gaplari ham shu ma’noda edi, ya’ni diplom emas, kadrning salohiyati muhimroq. Jamiyatda “men filologmidim, buni bilsam” yoki “men matematikmidim, hisoblay olsam” kabi gaplar tez-tez takrorlanadi. Aslida, shunday vaziyatlarda oddiy boshlang‘ich bilimlar so‘ralgan bo‘ladi. Bu jarayon boshlanganiga ancha bo‘lgan, chunki hech kim bilmasligidan uyalmaydigan nuqtaga yetganmiz va bu bir nechta avlodni qamrab olmoqda. Umumiy savodxonlik jamiyatdagi kommunikatsiya jarayonini ham osonlashtiradi. Odamlar o‘zaro muloqotga kirishar ekan, bir-birini tushunishi, suhbat davomiyligi, konfliktlar paydo bo‘lmasligi, rost-yolg‘onni ajrata olish, adekvatlik, shaxsiy chegaralar va hurmat ta’minlanadi. Tushunish yana ham oson bo‘lishi uchun hayotiy holatlarga to‘xtalsak. Moliyaviy bilimga ega bo‘lmagan kishini firibgarlar chuv tushirishi oson. Agar butun bir jamiyat yoki ma’lum bir qatlamning moliyaviy savodxonligi past bo‘lsa, firibgarlar o‘sha odamlar orqali targ‘ib qiladi, boshqalarni jalb qiladi va bu zanjir anchagina uzun bo‘ladi. Lekin ko‘pchilik bunday savodga ega bo‘lganda-chi? Albatta, fahmi yetardi va bu kabi illatlar tarqalishi keskin kamayardi. Xuddi shunday, huquqiy savodxonligi bo‘lmagan odamlar ham boshqalarning haq-huquqlariga daxl qilaveradi, shu bilan birga o‘z haq-huquqlari poymol qilinishiga ham yo‘l qo‘yadi. Rivojlanish uchun inson kapitaliga e’tibor qaratilishi kerakligi bot-bot takrorlanyapti. Ammo ilmga ega bo‘lmagan, umumiy savod darajasi past bo‘lgan inson kapitali hech kimga kerak emas yoki ularning qadri past baholanadi. Shu sabab hukumatning yuqori doiralarida ham bunga e’tibor berilyapti, lekin kishilarning o‘zi dunyoqarashini o‘zgartirmas, najot ilmda ekanini chuqurroq anglamas ekan, bular befoyda bo‘lib qolaveradi.

23.8.2024 922

SARDOR VA ELDOR hunarmand aka-uka

 Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani “Mirishkor” mahallasida istiqomat qilayotgan yoshlarga o‘z biznesini yo‘lga qo‘yish uchun imtiyozli kreditlar ajratilgan. Bugun ular o‘z daromad manbayiga ega, ishsiz tengdoshlarini ish bilan ta’minlab kelmoqda. Mahalla yoshlar yetakchisi Mirjalol Rahmatullayevning aytishicha, joriy yilda 59 nafar yoshga 361 million so‘mlik imtiyozli kredit ajratilib, yangi loyihalar amalga oshirilgan. Ustachilik – ota kasb Aka-uka Sardor va Eldor Shodmonqulovlar 100 million so‘m imtiyozli kredit olib, mebel ishlab chiqarish sexini tashkil qilgan. Sardor Shodmonqulov 23 yoshda. Qoraqalpog‘iston davlat universitetida sirtdan ta’lim oladi. Eldor Shodmonqulov esa 21 yoshda. U Toshkent kimyo texnologiyalari institutida sirtdan tahsil olmoqda. Yigitlar yosh bo‘lishiga qaramay kattagina ishga qo‘l urgan. Aytishlaricha, ular yoshligidan bu sohaga qiziqib, hunar o‘rganishni boshlagan. – Bizga ustachilik otameros, – deydi Eldor Shodmonqulov. – Akam bilan avval uydagi kichik sexda ishlardik. Bu yil mahalla faollari ko‘magi bilan imtiyozli kredit olib, tuman markazida kattaroq sex ochishga muvaffaq bo‘ldik. Ishchilarga 3-4 million maosh Ikki aka-uka talaba bo‘lishiga qaramay oilasi byudjetiga foyda olib kirmoqda. Bundan ularning ota-onasi ham xursand. O‘zlarining bandligini ta’minlagan qahramonlarimiz mahalladagi 2 nafar ishsiz yoshni ham ish bilan ta’minlagan. Sardorbekning aytishicha, ularga 3-4 million so‘m oralig‘ida maosh to‘lanmoqda. – Ish quroling soz bo‘lsa, mashaqqating oz bo‘lar, deganlari bejiz emas, –  deydi Sardor Shodmonqulov. – Ta’minotchilar eng zamonaviy uskunalarni yetkazib bergani ishimizni ancha osonlashtirdi.  Shu bilan birga mebel yasash tezligi sezilarli oshdi. Bu ishimizning samarali va daromadli bo‘lishiga ta’sir qildi. Aka-uka tadbirkor mehmonxona, oshxona va yotoqxona mebellarini yasab, hamyonbop narxlarda sotib, tuman aholisining ko‘nglidan joy olishga ulgurgan. Vodiy hunarmandlari bilan hamkorlikda… Qahramonlarimizning aytishicha, vodiy hunarmandlari bilan hamkorlikda yozgi so‘rilarni yasashni ham yo‘lga qo‘ygan. – Hamkorlikni yaqinda boshladik, – deydi Eldorbek. – Ular bizga yarim tayyor so‘rilarni yuboradi. Biz esa sotuvga tayyor holatga keltiramiz. Ya’ni so‘rilarning asosini ular yasab yuborishadi va biz bu yerda bezak ishlari hamda yana o‘ziga xos boshqa yakuniy ishlarni bajaramiz. Bitta so‘ri 4,5 million so‘mdan 5 million so‘mgacha baholangan. Hozir yoz oylari bo‘lgani uchun bu mahsulotga buyurtmalar ko‘p. Tabiiyki, daromad ham shunga yarasha. Hatto har oy har xil daromad qilgani uchun aniq bir miqdorni ko‘rsatib berish ularga biroz qiyinchilik tug‘dirdi. – Ko‘rayotgan daromadimiz xarajatlarimizni bemalol qoplaydi, – deydi Sardorbek kulib. –Ukam ikkimizning kontraktimiz, ishchilar maoshi, kredit to‘lovi va shu bilan birga ro‘zg‘orga bemalol yetkaza olamiz. Kelgusi rejalar Yosh tadbirkorlarning maqsadi juda katta. Tashlanayotgan qadamlar ham shunga yarasha. – Kelajakda sexni kengaytirish va mahallamizdagi “Yoshlar daftari”ga kirgan tengdoshlarimizning barchasini ish bilan ta’minlash asosiy maqsadimiz, – deydi Eldorbek. – Hozir tumanimizni yasagan mebellarimiz bilan xursand qilayotgan bo‘lsak, kelajakda butun O‘zbekistonni mebel bilan ta’minlashni maqsad qilganmiz. Buning uchun, albatta, iqtidorli yoshlarning ko‘magi juda zarur.  Otasidan bu hunarning sirlarini o‘rgangan yigitlarning ko‘zlari yonib turibdi. Ular ham bu kasb avloddan avlodga qolishini chin dildan istashadi va bu yo‘lda tinmay mehnat qilishini aytib o‘tishdi. Kelajakda ular ham xuddi otasidek farzandlariga, qiziqish bildirgan barcha yoshlarga hunar sirlarini o‘rgatishni maqsad qilgan. Bu yo‘lda ularga omad tilaymiz.      

16.8.2024 1049

KELAJAKNI PAST BALGA ALMASHMANG!

Har yili yuz minglab yoshlar hayotidagi muhim qarorni qabul qilib, oliy taʼlim muassasalariga hujjat topshiradi. Ular orasida qiziqish va isteʼdodiga mos kasbini tanlaydiganlari ko‘p. Ammo afsuski, faqatgina diplom uchun – past ball talab qiladigan yo‘nalishlarni tanlaydiganlari kam emas. Bu toifadagilar uchun talaba degan nomning o‘zi kifoya, kelajakdagi kasbiy faoliyat esa ko‘pincha eʼtibordan chetda qoladi. So‘nggi yillarda shunday maqsadsiz yo‘nalish tanlash holatlari ko‘payib, o‘qishga kirish uchun qiziqish va intilish yil sayin kamayib, past balli yo‘nalishlarga hujjat topshirish urfga aylanmoqda. Bu “anʼana”ning urchishiga sabab boʻlayotgan bir necha omillar haqda gapirmasa boʻlmaydi. Bundan kamida 4-5 yil oldin shifokor, huquqshunos yoki advokat boʻlish uchun qayta-qayta oʻqishda topshirganlarni koʻrardik. 3-, 4-, hatto 7-8-urinishda talaba boʻlib, oʻz maqsadiga yetganlarni eshitganmiz. Ammo hozir-chi? Qaysi oʻqishga topshirmoqchisan, deyishsa, bali pastrogʻiga deb javob berishadi. Joriy yilda abituryentlarning deyarli yarmi oʻtish balini toʻplay olmadi, eng yuqori ballarni esa aksariyat sertifikat yoki imtiyozga ega yoshlar olmoqda. Avvallari 120-140 ball qoniqarli deb hisoblangan bo‘lsa, endi oltmishni urgan qahramon. Nega? Berilgan “imkoniyat”lar koʻzlangan natijani bermayaptimi? Mavzu yuzasidan ko‘plab yoshlar bilan suhbatlashdik. Masalan, bir yigit qiziqishi bo‘lmagan sohaga kirib, keyin pushaymon bo‘lganini aytadi. Uning aytishicha, o‘qish mobaynida sohasiga hech qanday qiziqish uyg‘onmagan. Faqat diplom deb o‘tkazilgan vaqtini zoye ketgan deb hisoblaydi. Boshqa biri esa, sohasi bo‘yicha ish topishda qiynalganini, ammo keyinchalik, o‘zi qiziqqan yo‘nalishda qayta taʼlim olishga qaror qilganini so‘zlaydi. Bu kabi misollar kelajakdagi muvaffaqiyat uchun hozirdanoq to‘g‘ri qaror qabul qilishning zaruratini yaqqol namoyon etadi. Keling, shu mavzuda yoshlarning hikoyalarini tinglaymiz. Yiqilishdan hamma qoʻrqadi Baxtixon Ro‘ziyeva, talaba: Ko‘pchilik o‘qishdan yiqilishdan qo‘rqib, past balli yo‘nalishlarni tanlaydi. Bu qo‘rquv, ayniqsa, bir necha yil davomida universitetga kirishga urinib, muvaffaqiyat qozona olmaganlarda kuchliroq. Oilaviy vaziyatlar ham bu qarorga taʼsir ko‘rsatadi. Masalan, baʼzi ota-onalar o‘g‘illariga “O‘qishga kirmasang, chet elga ishlashga ketasan” yoki qizlariga “Erga beramiz” deb bosim o‘tkazadi. Bunday gaplar ularni maqsadidan chalg‘itadi va asosiy eʼtibor faqat o‘qishga kirishga qaratiladi. Universitet va yo‘nalish muhim emas, muhimi o‘qishga kirish va bunday bosimdan qutilish. Kelajakda kim bo‘lish va qayerda ishlash esa o‘ylab ham ko‘rilmaydi. Baʼzilar vaqt yo‘qotishdan qo‘rqadi. Bunday vaziyat menda ham bo‘lgan. Birinchi yili o‘qishga kira olmaganim men uchun og‘ir bo‘ldi. Men allaqachon bir yilni yo‘qotgan edim. Keyingi yili yana imkoniyatni boy bermaslik qo‘rquvi bilan, ko‘p yillardan beri taʼlim sohasida ishlaydigan tajribali insonlarning maslahati asosida bali past yo‘nalishga hujjat topshirdim. Ikkinchi yilda har qanday yo‘l bilan o‘qishga kirishni xohladim. Nihoyat o‘z kuchim bilan talaba bo‘ldim. Hozir 4-kursni tugatdim. Dastlab soham menga yoqmagan bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan ko‘nikdim va hatto kasbimga mehr ham paydo bo‘ldi. Lekin kelajakda bu sohada qolamanmi yoki yo‘q, bir narsa deya olmayman. Maqsadsiz yoshlar Ilhomjon Sobirov, jurnalist: Oliy taʼlim muassasalariga imtihon topshirish jarayonlari ortda qoldi. Testda qatnashgan abituriyentlar ichida mening jiyanim ham bor edi. U bilan tanlagan sohasi va test jarayonlari haqida suhbatlashdik. 11-sinfni quruq miya va bo‘sh ryukzak bilan bitirib, “Tavakkalchining ishi besh” deya imtihonga kirgan jiyanim 30 daqiqada javoblarni belgilab chiqibdi. Agar imtihon uchun sarflangan vaqtni testlar soniga taqsimlasak, har biriga 33 soniyadan to‘g‘ri keladi. U hatto test varaqlarini ochmagan ham. O‘zbekistonda o‘rmonchilik rivojlanmagan, kadr talab qilinmaydigan sohaligidan xabari yo‘qmi yoki maqsad faqat talaba degan nom olishmi, tushunmagan sohasiga hujjat topshirgan... Jiyanim o‘qishga kira olmasa, qo‘shimcha dars olib, kelasi yili o‘zi xohlagan sohaga o‘qishga kirish o‘rniga, xorijga borib ishlashni maʼqul ko‘rmoqda. Menimcha, bunday holat ko‘pchilik yoshlarda kuzatilyapti. Yoʻlimdan qaytmayman Faxriddin Omonboyev, abituriyent: Bolaligimdan shifokor bo‘lishni orzu qilaman. 8-9-sinf vaqtlarimda bu orzu mening asosiy maqsadimga aylandi. Maqsadimga erishish uchun tayyorgarlikni kuchaytirdim. Uch yil davomida repetitorda tayyorlandim. Birinchi marta o‘tgan yili imtihon topshirdim. Bizga 5 ta institut yoki yo‘nalish tanlash imkoniyati berildi. Afsuski, o‘zim orzu qilgan yo‘nalishga to‘plagan ballarim yetmadi. Beshinchi o‘rinda tanlangan ekologiya yo‘nalishiga o‘qishga kirdim. Biroq bu yo‘nalishda o‘qimaslikka qaror qildim. Bu men uchun og‘ir bo‘ldi. O‘zim xohlagan yo‘nalishga o‘qishga kira olmadim. Hammasi tugadi, men yutqizdim deb o‘ylab bu xabarni ota-onamga aytganimda, dadamning javobi menga kuch bag‘ishladi. Men dadamdan qattiq tanbeh eshitishni kutgandim. Faqatgina bir do‘stim tibbiyot institutiga kirgan edi. Meni do‘stim bilan taqqoslab, mening muvaffaqiyatsizligim sababini so‘raydi deb o‘ylagandim. Aksincha, dadam meni qo‘llab-quvvatlab, tushkunlikka tushmasligim uchun “Hechqisi yo‘q, keyingi yil yana topshirasan”, dedi. Dadamning bu gaplari menga yangi umid va motivatsiya berdi. Shundan so‘ng o‘z bilimlarimni mustahkamlash uchun yana bir yil tayyorgarlik ko‘rdim. Bu bir yil menga juda uzoq va mashaqqatli tuyuldi. Odamlarning “Shuncha yil tayyorlandi, baribir kira olmadi”, degan gap-so‘zlaridan asabiylashardim. Lekin bu meni yanada ko‘proq o‘qishga undardi. Men hech qachon orzumdan voz kechmayman va maqsadim sari qadam bosishda davom etaman. Bu yil natijalarim yaxshi, xudo xohlasa, albatta, orzumga erishaman! Bitirgach, kim boʻlaman? Mushtariybonu Yusufboyeva, talaba: Kelajagimiz hozirgi katta-kichik qarorlarimizga bog‘liq. Avval o‘qishga kirsam bo‘ldi, hammasi yaxshi bo‘ladi, yo‘nalish va universitet muhim emas deb hisoblar edim. Shunday o‘y-xayollar va atrofimdagilarning maslahati bilan o‘qishga hujjat topshirishda eng past ball talab qiladigan yo‘nalishni tanladim. Imtihon o‘tdi, mandat ham chiqdi. Toshkent yengil sanoat va to‘qimachilik institutining “Texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish” yo‘nalishiga o‘qishga qabul qilindim. Hamma men uchun xursand edi va tabriklashardi. Biroq ko‘nglim g‘ash edi. Bu yo‘nalishda o‘qib kim bo‘laman? Kelajakda eng kam maosh to‘lanadigan oddiy texnik xodim bo‘lamanmi? Shuning uchun o‘qiymanmi? Bunday javobsiz savollar meni juda qiynadi va kutilmaganda qarorimni o‘zgartirdim: o‘qishdan bosh tortdim. Shundan so‘ng, xususiy universitetning o‘zim uchun qiziq bo‘lgan iqtisodiyot yo‘nalishiga hujjat topshirdim va hozir taʼlim olmoqdaman. Bu yil birinchi kursni tugatdim va to‘g‘ri qaror qabul qilganimga amin bo‘ldim. Ustozlarimning katta yordami bilan soham bo‘yicha chuqur bilimga ega bo‘lmoqdaman. Do‘stlarimga hamisha “xususiy yoki davlatniki” degan tushunchalarni unutib, o‘ziga yoqqan va qulay joyda taʼlim olishni tavsiya qilgan bo‘lardim. Atrofdagilarning gap-so‘zlari bilan ish tutmang. O‘zingiz hammasini yaxshilab o‘ylab ko‘ring va kelajangiz uchun muhim qarorni o‘zingiz qabul qiling.

15.8.2024 1305

MAJBURIY FORMASI KERAKMI?

Har yili yangi o‘quv yili oldidan o‘quvchi formasi masalasi ko‘plab bahs-munozaralarga sabab bo‘ladi. Bu borada qarashlar yagona emas. Ko‘plab ota-onalar formaning sifati pastligi, narxi qimmatligidan norozi bo‘lsa, boshqalar tenglikni ta’minlaydi deydi, yana birov bolalarni bir xil qolipga solish deb baholaydi. Shu bois bir necha yillardan beri mamlakatimizda yogona o‘quvchi formasini joriy etish masalasi ortga surilib kelmoqda. 2018-yili hukumat yagona maktab formalari namunalarini tasdiqlagan edi. 2018/2019-o‘quv yilidan boshlab o‘quvchilar uni ixtiyoriy tartibda kiyishi belgilab qo‘yilgan. Maktab formalari majburiy bo‘ladigan sana 2019/2020-o‘quv yilidan 2024/2025-o‘quv yiliga – 5 yilga kechiktirilgandi. Vazirlar Mahkamasining qaroriga tegishli tuzatishlar kiritilgan bo‘lib, yagona maktab formasi 2025-yilga qadar bosqichma-bosqich joriy etib borilishi belgilangan. “Har yili har bir maktab tomonidan o‘z nizomi bo‘yicha belgilangan forma tanlab olinadi. Hozirga qadar o‘quvchilar uchun ayni bir xil forma kiyilsin, degan qattiq talab qo‘yilmadi. Demak, joriy yilda ham maktablarda majburiy forma joriy etilmaydi”, degan edi mas’ullar o‘shanda. Biroq bu yil ham majburiy forma bo‘larmish qabilidagi mish-mishlar tarqalib, farzandiga qaysi formani sotib olishga ota-onalarning boshi qotgan. Mavzu jamoatchilik orasida qizg‘in muhokamalarga sabab bo‘lishda davom etmoqda.   Forma kerak! Sevinch OTABOYEVA, maktab psixologi: “Kiyinish madaniyati inson hayotida muhim rol o‘ynaydi, ayniqsa, hozirgi davrda bu masala juda dolzarb bo‘lib qolmoqda. Psixologiyada “ijtimoiy rol” tushunchasi mavjud bo‘lib, unga ko‘ra, shaxs o‘zining jinsi va yoshiga mos ravishda turli ijtimoiy rollarni “o‘ynaydi” va ularning o‘zgarishiga moslashadi. Shaxsning tashqi ko‘rinishi, libosi va xulqi bu rollarga mos bo‘lishi lozim. Xususan, uyda, ko‘chada, to‘y yoki rasmiy tadbirlarda, shuningdek, ish joyi va o‘quv muassasalarida kiyiladigan kiyim boshlar ham bu rollar bilan uyg‘unlashishi kerak. Maxsus kiyim bosh, shaxsning ijtimoiy maqomi va guruhga mansubligini ifodalaydi va ijtimoiy tengsizlikni bartaraf qilishga xizmat qiladi. Taʼlim muassasalarida maxsus kiyim boshning o‘rni muhim, chunki u o‘quvchilarda kerakli xulq-atvor va intizomni shakllantiradi, ularning ijtimoiy maqomiga mos kelishga undaydi. Dunyodagi mashhur universitetlar, masalan, Kembrij, Oksford, Stenford universitetlari ham o‘z maxsus formalariga ega. Bu taʼlim muassasalarida o‘qishni orzu qilgan yigit-qizlar uchun formani kiyish juda katta orzu. Shunday ekan, nega maktab o‘quvchilariga forma kerak emas? Forma bo‘lgandayam faxrlanib kiyadigan darajada bo‘lishi kerak. Nafaqat o‘quvchilarga, balki o‘qituvchilarga ham maxsus forma joriy etish maqsadga muvofiqdir. Bu jamiyatda ustoz va murabbiylarning maqomini ko‘tarishda, ularni tanib olishda va hurmatini oshirishda muhim deb o‘ylayman”.   Farzandim sifatsiz forma kiyishi kerakmi? Manzura XO‘JAYEVA, ona: “Ona sifatida farzandlarimning har tomonlama yetuk, bilimli va tarbiyali bo‘lishi uchun harakat qilaman. Farzandlarim maktabga borar ekan, ular uchun zarur o‘quv qurollarini olib berish bilan birga maktabda kiyib yuradigan kiyimlariga ham alohida eʼtibor beraman. Maktab formasi ham men uchun juda muhim. Ikki farzandim maktabga boradi va men ularning maktab formasida bo‘lishini istayman. Maktab formasi ota-onalar uchun ham qulaylik yaratadi. Har kuni bolalariga yangi kiyim tanlash muammosidan qutiladi. Ertalab farzandlarining nima kiyishini o‘ylash, kiyimlarni tanlash va ular orasida muvofiqlik topishga vaqt sarflashning hojati qolmaydi. Bu esa ota-onalarga vaqtni tejash imkonini beradi va ertalabki tayyorgarlik jarayonini ancha osonlashtiradi. Forma kiyish orqali farzandlarim maktab qoidalariga rioya qilish, tartibli bo‘lish va o‘zlarini jamoaning bir qismi sifatida his qilishga o‘rganadilar. Men faqat maktab formasining narxi va sifati masalasida noroziman. Formaning sifati va narxi meni qoniqtirishi kerak. Afsuski, maktab formalarining sifati va narxi asabiylashtiradigan darajada. Baʼzi joylarda formaning sifati juda yomon, baʼzilarida sifati yaxshiroq, lekin narxlar haddan tashqari yuqori. Davlat maktab formalarining sifatini nazorat qilishi va narxini maqbul darajada belgilashi lozim. Har bir oila farzandiga sifatli maktab formasi sotib olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, kam taʼminlangan yoki ko‘p farzandli oilalar uchun qandaydir imtiyozlar yoki yordamlar ko‘rsatilishi kerak. Bu, nafaqat, ota-onalar uchun moliyaviy yengillik yaratadi, balki farzandlariga maktabdagi tenglikni taʼminlashga yordam beradi”.   Ota-onam nega norozi? Gulshoda ILHOMOVA, maktab o‘quvchisi: “Men va singlim maktab formasini oldinroq sotib olib, tayyorlab qo‘yardik. Sentabr oyiga oz qolganida birdaniga maktabimizda boshqacha forma kiyilishini va hamma shu formadan olishga majbur ekani haqida gap-so‘zlar paydo bo‘ldi. Kimdir majburiy deydi, kimdir bu yil emas, keyingi yil majburiy bo‘ladi deydi. Baʼzilar boshqa maktablarda majburiy ekan, bizning maktabda esa yo‘q, deb aytishdi. Bu gap-so‘zlar ota-onamni asabiylashtirdi, chunki oldin olib qo‘ygan formamizni qaytarib topshirishning iloji yo‘q edi va yana xarajat qilib, yangi forma olish kerak edi. Oxiri ustozlarimizdan so‘radik va ular bu formani kiyish majburiy ekanini aytishdi. Hatto bu formasiz maktabga kiritishmas emish. Ilojsizlikdan ota-onam yangi forma olishga ko‘ndi, lekin uning narxi va sifati na meni, na ota-onamni qoniqtirdi. Uning sifati qo‘yilgan narx uchun mos emas edi va ota-onam bunday kiyim kiyishimni xohlamasdi. Biroz vaqt o‘tib, bu forma juda ko‘p joyda sotuvga chiqdi va ularning sifati ham, narxi ham har joyda turlicha bo‘lib qoldi. Mening fikrimcha, bir xil maktab formasi bo‘lishi yaxshi. Hamma o‘quvchi bir xil formada bo‘lsa, juda chiroyli ko‘rinadi. Tadbirkorlar faqat pul topishni o‘ylab, sifatsiz formalar sotishda davom etsa, maktab formasiga nisbatan noroziliklar yanada kuchayib boraveradi. O‘ylab qolaman, davlat nega buni nazorat qilmaydi, narxi va sifatini tekshirmaydi? Sifatsiz tovar sotilishining oldini olish uchun birinchi o‘rinda davlat kurashishi kerak emasmi? Oddiy aholi nima qila oladi? Hamma joyda sifatsiz tovar bo‘lsa, farzandini maktabga kiritishmasligini o‘ylab, qo‘rqganidan ilojsiz sotib olaveradi-da!”   Forma tenglikni bildiradi Shohrux ALLANAZAROV, maktab o‘qituvchisi: “Bir xil forma joriy qilinishi ijtimoiy tenglikni taʼminlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarning ijtimoiy kelib chiqishi har xil bo‘lib, agar forma majburiy bo‘lmasa, boy oilaning farzandi maktabga qimmatbaho kiyimda kelishi mumkin. Bu kambag‘al yoki o‘rta oilaning farzandlarida o‘zini past baholash va kamsitilganlik hislarini yuzaga keltirishi mumkin. Barcha bolalar bir xil forma kiyib yurgani tenglikni anglatadi. Chunki yuqorida taʼkidlaganimizdek turli iqtisodiy sharoitlarga ega oilalar mavjud va maktab formasi bolalar orasidagi moliyaviy tafovutlarni yashiradi, hammani bir xil ko‘rsatadi. Maktab formasining yana bir afzalligi shundaki, u bolalarning eʼtiborini darslarga qaratishga yordam beradi. Agar o‘quvchilar har xil kiyimda bo‘lsa, ular orasida kiyinish borasida raqobat yoki maqtanish kabi holatlar yuzaga kelishi mumkin. Darsni tinglash va tushunish o‘rniga sinfdoshlarining kiyimiga eʼtibori chalg‘iydi. Maktab formasi mavjudligi esa bu muammolarning oldini olishga yordam beradi. Maktab formasi masalasi faqat bir xil kiyim kiyishdan iborat emas, balki u bolaning maktabdagi muhitga moslashishi, o‘ziga ishonchi va tenglikni his qilishi uchun ham muhim. Shuning uchun, bu masalada masʼullar bosh qotirishi, formaning sifati va narxini nazorat qilib, ota-onalar va o‘quvchilar manfaatlarini inobatga olishi kerak. Agar shu jihatlar eʼtiborga olinadigan bo‘lsa, maktab formasi bilan bog‘liq noroziliklar ham kamayadi”.

9.8.2024 1120

Talabalar qaytmoqda, ijara bozorida vaziyat qanday?

Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti mutaxassislari 2024-yilning iyul oyida Toshkent shahrida uy-joylar uchun ijara narxlarini tahlil qildi. Narxlar oʻzgardimi? Iyul oyida Toshkent shahrida o‘rtacha taʼmirlangan xonadonlar uchun ijara narxlari pasayishda davom etgan bo‘lsa, to‘liq taʼmirlangan xonadonlar uchun ijara narxlarining biroz oshishi kuzatildi. Xususan, poytaxtda o‘rtacha taʼmirlangan xonadonlar uchun ijara narxlari iyun oyidagiga nisbatan o‘rtacha 0,7 foizga pasaygan bo‘lsa, to‘liq taʼmirlangan xonadonlar uchun o‘rtacha 0,3 foizga oshgan. O‘rtacha taʼmirlangan uy-joy ijarasi 2024-yilning iyul oyida o‘rtacha taʼmirlangan 1 xonali uylar uchun ijara narxlari iyun oyidagiga nisbatan (0,2 foiz) oshgan bo‘lsa, 2-4 xonali uylarning ijara narxlari pasaydi. Xususan, o‘rtacha taʼmirlangan 2 xonali uylar uchun 0,4 foizga, 3 xonali uylar uchun 1,1 foizga, 4 xonali uylar uchun esa 1,6 foizga. Qaysi tumanlarda arzonroq? O‘rtacha taʼmirlangan xonadonlar uchun nisbatan arzon ijara narxlari Sergeli (1 xonali — 273 AQSH dollari, 2 xonali – 335 AQSH dollari, 3 xonali – 379 AQSH dollari, 4 xonali — 420 AQSH dollari), Olmazor (1 xonali – 288 AQSH dollari, 2 xonali – 343 AQSH dollari, 3 xonali – 417 AQSH dollari, 4 xonali – 451 AQSH dollari) tumanlarida taklif etilgan. Eng qimmat ijara narxlari Yakkasaroy (1 xonali – 348 AQSH dollari, 2 xonali – 438 AQSH dollari, 3 xonali – 574 AQSH dollari, 4 xonali – 604 AQSH dollari) va Mirobod (1 xonali – 334 AQSH dollari, 2 xonali – 433 AQSH dollari, 3 xonali – 557 AQSH dollari, 4 xonali – 713 AQSH dollari) tumanlarida kuzatildi. To‘liq taʼmirlangan uy-joylar ijarasi 2024-yilning iyul oyida to‘liq taʼmirlangan 1 xonali uy-joylar uchun taklif etilgan o‘rtacha ijara narxlari iyun oyidagiga nisbatan pasaygan bo‘lsada, 2 xonali, 3 xonali hamda 4 xonali uy-joylar uchun taklif etilgan o‘rtacha ijara narxlarining oshishi kuzatildi. Mazkur davrda 1 xonali uy-joylar ijarasi 1,5 foizga arzonlashgan, biroq 2 xonali uy-joylar ijarasi o‘rtacha 0,9 foizga, 3 xonali uy-joylar ijarasi 1,2 foizga, 4 xonali uy-joylar ijarasi 0,6 foizga qimmatlashgan. Tumanlar kesimida To‘liq taʼmirlangan uy-joylarning eng arzon ijara narxlari Sergeli (1 xonali – 341 AQSH dollari, 2 xonali – 400 AQSH dollari, 3 xonali – 506 AQSH dollari, 4 xonali – 591 AQSH dollari) va Uchtepa (1 xonali – 359 AQSH dollari, 2 xonali – 438 AQSH dollari, 3 xonali – 552 AQSH dollari, 4 xonali – 671 AQSH dollari) tumanlarida, eng qimmat ijara narxlari esa Mirobod (1 xonali – 447 AQSH dollari, 2 xonali – 736 AQSH dollari, 3 xonali – 1042 AQSH dollari, 4 xonali – 1300 AQSH dollari) va Yakkasaroy (1 xonali – 443 AQSH dollari, 2 xonali – 658 AQSH dollari, 3 xonali – 388 AQSH dollari, 4 xonali – 1170 AQSH dollari) tumanlarida kuzatildi. Narxlar qanday aniqlandi? Ijara narxlari “olx.uz” platformasidan veb skreping (web scraping) orqali olingan ochiq maʼlumotlar asosida tahlil qilindi. Bunda 2024-yilning iyun oyi uchun 49,4 mingta va iyul oyi uchun 52,6 mingta maʼlumotdan foydalanildi. Ikkala davr uchun ham tahlil narxlar chegarasining yuqori va pastki 6 foizlik kvantillari chiqarib tashlangandan keyin amalga oshirildi.

5.8.2024 872

MEN VA YANGI O‘ZBEKISTON

Men “El-yurt umidi” jamg‘armasining 2023-yilgi 3-stipendiya tanlovi g‘olibiman. Chet elda tahsil olsam-da, O‘zbekiston kelajagi uchun qayg‘uraman, o‘qiyotgan har bir daqiqamda Vatanimiz uchun foydali bilim va tajriba orttirishga, vaqtimni to‘g‘ri maqsadlar uchun sarflashga harakat qilaman. Ushbu maqolada men Prezidentimiz bilan uchrashganim, robototexnika muhandisligiga qiziqishim, yaratgan loyihalarim, universitetda erishgan yutuqlarim, o‘rgangan bilimlarim va orzu-maqsadlarimni O‘zbekistonda tatbiq qilish haqida bo‘lishaman. 2020-yil 25-dekabr Humo arenada va 2021-yil 30-iyun kuni Yoshlar forumida Prezident bilan ko‘rishdim. Shunda u kishi men va tengdoshlarimga robototexnika va IT orqali turli muammolarni yechishga qaratilgan takliflarni bergan edilar. Alisher Navoiy va boshqa allomalarimizning asarlarini barcha tushunadigan, zamonaviy usulda audioyozuvlar bilan taqdim etish taklifini ham. Men o‘sha kundayoq ishga kirishib, ikki hafta ichida jamoam bilan respublikada birinchi bo‘lib shu yo‘nalish bo‘yicha maxsus dasturni foydalanishga chiqardik. Ilovani yaratib, “Ilhom” mukofotini qo‘lga kiritdim. 2021-yilgi Yoshlar Forumida prezidentimiz menga yangi robotlarni va yangi texnologiyalarni yaratishda davom etib, yoshlarni ham jalb qilish taklifini berdi. Men Ecobot AI chiqindilarni tozalovchi avtomatik robotni yaratdim va buni rivojlantirish uchun Vatanimizda bor imkoniyatlardan foydalanishga harakat qilyapman. “Adiblar.uz” mobil ilovasi haqida. Meni Navoiy va Bobur asarlari hayratga solardi. Biroq ko‘pincha moliyaviy cheklovlar va mahalliy kutubxonalarda yetarlicha adabiyotlar mavjud emasligi sabab ularning asarlarini topishga qiynalardim. Bu meni Adiblar.uz ilovasini yaratishga ilhomlantirdi. Ilova Navoiy va Bobur asarlarini onlayn o‘qish iomkonini beradi. Adiblar.uz ilovasini yaratishdagi sa’y-harakatlar men uchun juda mazmunli bo‘ldi, chunki bu boshqalarning hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishga imkon berdi. Shu kungacha ilovadan 10 000 ga yaqin foydalanuvchi uchta tilda foydalanib kelyapti. “EYEMED” mobil ilovasi raqamli rivojlanish masalalarini hal qilishda yordam beradigan sun’iy intellekt va texnologiyalarni o‘rganishda qo‘l keladi. Bu ilova oftalmologiya sohasida inqilob qilish imkoniyatiga ega va men uning yaratilishida ishtirok etganimdan faxrlanaman. Hozir bu ilova butun dunyoda qo‘llanilmoqda va yuzlab insonlarning ko‘z nurini asrashda hissa qo‘shmoqda. “Ecobot AI” roboti bilan chiqindilar saralashni takomillashtirish va shaharlarda ifloslanishni kamaytirish ustida ishlanmoqda. Mening bu loyiham qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirishga yordam beradigan texnologiyani ishlab chiqishga qaratilgan. Loyihani kattaroq va asosiy robot sifatida ishlab chiqarish uchun bilimlarimni oshirib boryapman. Men Eyemed loyihasi bilan AQShning USAID va Qozog‘iston tashkil etgan Xalqaro Startap Weekend xakatonida faxrli 3-o‘rinni qo‘lga kiritdim. Ecobot loyihasi bilan “Robot-uz 2020” va “Robot-uz 2021” musobaqasida uch marotaba sovrindor bo‘ldim. Bu natijalar bilimlarimni oshirishimga turtki bo‘ldi. Universitetimning E2 Camp marafonida 2-ichi o‘rinni egallab kumush medalini qo‘lga kiritdim. Shuningdek, birinchi kurs talabalari uchun universitet hisobidan tashkil etilgan E2 muhandislik lagerida qatnashish baxtiga muyassar bo‘ldim. Men AQShda mamlakatning turli shtatlaridan va boshqa davlatlardan kelgan ko‘plab aqlli yoshlarni uchratdim. Ularning ko‘pchiligi uchuvchi va muhandis-mexanik bo‘lish uchun tahsil oladi. Tahsil davomida ko‘plab robototexniklar bilan musobaqalashdim. 2023-yil kuzgi semesterda barcha baholarim a’lo bo‘lgani uchun universitet muhandislik fakutletining a’lochilar ro‘yxatiga ham kiritildim. Akademik maqsadim – yuqori baholar bilan o‘qishda davom etish. Men har bir o‘qigan fanim bo‘yicha bilimlarimni iloji boricha yaxshiroq eslab qolib, ularni hayotga to‘g‘ri tatbiq etish ustida ishlayman. Battlebot to‘garagi orqali men 2024-yil yanvar oyi musobaqasida eng zo‘r dizayndagi robot nominatsiyasini qo‘lga kiritdim. Meni National Havoc Robot League, ya’ni Norwalk shahridagi Amerikaning eng zo‘r robotlar urushi musobaqasiga taklif qilishdi. Musobaqaning barcha xarajatlarini universitetimiz qopladi. Bizning robotimiz musobaqada ikki marotaba qatnashdi, ammo g‘olib bo‘lmadi. Keyingi safar yaxshiroq tayyorgarlik bilan kelishni maqsad qildik. Endi men yangi mashina yaratishni maqsad qildim. Mening orzum – dunyoning eng yaxshi elektromobilini O‘zbekistonda ishlab chiqarish. Men va mening jamoam yaratgan texnologiyalardan insoniyat bizdan keyin ham foydalansin. Buning uchun 2019-yildan beri robototexnika orqali kichik mashinaga o‘xshash ixtirolar qilaman. Hozir mashina yaratish uchun universitet imkoniyatlaridan foydalanyapman. Xususan, doktor Junfeng Zhaoning o‘zi boshqariladigan elektromobil ishlab chiqarish laboratoriyasida tadqiqot ustida ishlamoqdaman. Bilimimni oshirish uchun universitetning Chandler markaziga boraman va bu uchun menga Lyft code, ya’ni taksi uchun bepul imkoniyatlar ham berilgan. Universitetning poyga mashinalar yaratish to‘garagida ham ishtirok etaman. Aeronavtika va astronavtika. 12-sentabr kuni Glendale Munitsipal aeroportidan Arizona bo‘ylab Piper Archer samolyoti orqali ustozim bilan ilk parvozimni amalga oshirdim. Astronavtika bo‘yicha O‘zbekistonda ko‘p loyihalar qilishni reja qilganman. Masalan, yoshlarni uchuvchilikka o‘qitish uchun Innovatsion rivojlanish agentligi va Mudofaa vazirligi bilan hamkorlikda maxsus kurs tashkil qilishni rejalashtirganman. Bu kurs bilan o‘rganuvchilar O‘zbekistonda turib Cesna-172 kabi samolyotlar orqali uchib, uchuvchilik saboqlarini olishi mumkin. “English 102” darslarida O‘zbekiston rivojiga qanday hissa qo‘shish haqida ikkita insho yozgan edim. Birinchi insho O‘zbekistonda aeronavtika uchun yangi qonunlarni joriy qilish haqida edi, ya’ni O‘zbekistonda fuqarolarga dronlarni ishlatishga ruxsat berish. Insho uchun professorimiz yuqori baho qo‘ygan. Ikkinchi insho O‘zbekistonda 10 va 11-sinf o‘quv dasturlarini ma’lum yo‘nalishlarga ixtisoslashtirish uchun taklif xati edi. Bu darslarda o‘rgangan bilimlarim orqali turli muammolarni yechish haqida aniq rejalar, mavjud taklif xatlarni ishlatishni o‘rgandim. Universitetning “Fulton Accelerated Community Engagement” dasturi orqali muhandislik sohasida lider bo‘lishni chuqur o‘rgandim. Dasturda 300 dan ortiq talabadan faqat 30 foizi saralab olingan edi. Universitetimizning Aeronavtika va astronavtika instituti to‘garagida butunlay noldan samolyot yasash tajribasini o‘tkazdik. AIAA 1963-yilda boshlangan aerokosmik sohaga bag‘ishlangan global texnik jamiyatdir. AIAA nashri Amerika siyosatining ovozi va u aerokosmik sohadagi konferensiyalar va tadbirlarga mezbonlik qiladi. U talabalarga turli dastur va tanlovlarni taklif qiladi, masalan, Dizayn-Qurilish-Parvoz musobaqasini tashkil qilgan. Ushbu musobaqa xalqaro ravishda har yili o‘tkaziladi. Bu yil 12 ta davlatdan 100 dan ortiq jamoa qatnashgan. Bizning samolyotimiz ham muvaffaqiyatli parvozni amalga oshirdi. Men universitetimning talabalar assotsiatsiyasida senatorman va shu orqali 140 000 dan ortiq talabalarning muammolarini yechish ustida ishlayman. Har bir talaba kontrakt to‘lovi bilan birga universitet talabalar assotsiatsiyasi uchun 50 dollar qo‘shimcha pul to‘laydi. Bu anchagina mablag‘ bo‘lib, tadbirlarga va universitet klublariga taqsimlaymiz. Senator sifatida biz universitet klublari biror tadbir uchun pul so‘raganida, ularni tasdiqlash uchun ovoz beramiz. 2024-2025-o‘quv yili uchun lavzoimim oshdi va meni senat prezidenti etib saylashdi. Men ushbu assotsiatsiyani O‘zbekistondagi universitet va maktablarda ham joriy qilishni maqsad qildim. Maktablarda va universitetlarda yilda bir marta badal to‘lovi qilib, ushbu muassasalardagi sardorlar yig‘ilgan mablag‘ni to‘g‘ri taqsimlash bilan shug‘ullanishsa, yaxshi amaliyot bo‘ladi. Men Innovatsion rivojlanish agentligida ishlash uchun shartnoma qilganman va bu loyiha ustida boshqa vazirliklar bilan ishlashni maqsad qildim. O‘zbekiston Talabalar Assotsiatsiyasi orqali vatanimiz haqida turli tadbirlar qilishni ham reja qilganman. Hozirda Arizona davlat univeristeti uchun O‘zbekiston Talabalari assotsiatsiyasini ochish ustida ishlab kelmoqdaman. Bugungacha Talabalar assotsiatsiyasi orqali  Navro‘z bayrami bilan bog‘liq hamda Ramazon hayiti tadbirlarini o‘tkazdim. Keyingi o‘quv yilida milliy taomlari, “O‘zbek milliy kiyimlar kuni” kabi tadbirlarni tashkil qilish ustida universitetning xalqaro talabalar markazi bilan ishlamoqdaman. Kelajakda elektromobil ishlab chiqaruvchi kompaniya tashkil qilishni reja qilganman. Yana ekologiya, qishloq xo‘jaligi, harbiy muhandislik va boshqa xalqchil muammolarni yechuvchi robotlarni yaratishni o‘ylayapman. Maqsadim chet elda emas, O‘zbekistonning o‘zida eng zo‘r, sifatli va hamyonbop narxda texnologiyalarni yaratish. Men hozirgacha erishgan yutuqlarim uchun “El-yurt umidi” jamg‘armasiga o‘z minnatdorchiligimni bildiraman. Bunday imkoniyatlarni doim rivojlantirib kelayotgani uchun Prezidentimizga rahmat. O‘zbekiston kelajagini kodma-kod bunyod etamiz!

2.8.2024 739

Yoshlar bilan uchrashuvlar davom etmoqda

Bugun Chinoz tumanida DXX Toshkent viloyati boshqarmasi boshligʻi Abdugapur Ahmedov yoshlarni bir davraga jamlab, ular bilan yaqindan suhbatlashdi. Gurungning boshi tumanning "Chorvador" mahallasidagi tuprogʻi unumdor, suvi serob dalalarda yeng shimarib, belni mahkam bogʻlab dehqonchilik bilan shugʻullanayotgan yoshlar bilan muloqotdan boshlanib, tumandagi Ixtisoslashtirilgan maktabda davom etdi. Suhbatda ularni tadbirkorlikka jalb qilish, mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanilish, bandligini taʼminlash kabi taklif va murojaatlariga yechim izlandi. Shuningdek, “Yoshlar va biznesni qoʻllab-quvvatlash yili”da amalga oshirilayotgan ishlar hamda tumandagi bunyodkorlik rejalari haqida fikr almashildi. Mazkur tumandagi "Sutbuloq" mahallasi yoshlar yetakchisi Suhrob Hasanov mahallasida sport toʻgaragi tashkil qildi. U yaqinda Parkent tumani "Qiziltogʻ" hududida Abdugapur Ahmedovning yoshlar bilan boʻlib oʻtgan muloqotida ushbu toʻgarakni sport inventarlari bilan toʻldirish zarurati borligi yuzasidan murojaat qilgan edi. Uning ushbu murojaati nazoratga olinib, mahalla xotin-qizlarini gimnastika bilan shugʻullanishlari uchun sport toʻgaragiga  zarur jihozlar yetkazib berildi. Bugun esa Suhrob Hasanov chorasizlik chorrahasida qoldim deb emas, masʼullarga minnatdorchilik bildirgani keldi. Yoshlarning har biri bilan alohida suhbat qilinib, muammo va takliflari yozib olindi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan yoshlarimizning jamiyatda oʻz oʻrnini topishi, muammolarini oʻrganish va bu borada amaliy yordam koʻrsatish borasida eʼtiborga munosib ishlar amalga oshirilmoqda. Shundan kelib chiqib, bu kabi muloqotlar natijasida turli muammolar sabab oʻz rejalarini amalga oshirishga qiynalayotgan yoshlarga eʼtibor qaratish, ragʻbatlantirish va dalda berish maqsad qilingan.

25.7.2024 560

“UzAlert” — Oʻzbekistondagi birinchi qidiruv-qutqaruv volontyorlik guruhi

Yoʻqolgan va ekspluatatsiya qilingan bolalar xalqaro markazi maʼlumotlariga koʻra, har yili AQShda 420 mingdan ortiq bola yoʻqolib qoladi. Bu koʻrsatkich Buyuk Britaniyada  80 ming, Kanadada 40 ming, Avstraliyada 20 mingdan ortiqni tashkil qiladi. Ularni qidirib topib, yaqinlari bag‘riga qaytarish keng ko‘lamli faoliyatdir. Afsuski, yurtimizda ham bunday noxush holatlar uchrab turadi. Kimningdir bolasi, kimningdir ota-onasi uydan chiqib ketadi-yu, biror baxtsiz hodisa, jinoyat yo tushunmovchilik sabab yo‘qolib qoladi. Shunday vaqtda yoʻqolgan insonlarni qidirish, ularni oilasi bagʻriga qaytarishdanda zarur, xayrli ish yoʻq, albatta. Oʻzbekistonda bu faoliyat bilan shugʻullanuvchi yirik volontyorlik guruhi mavjud boʻlib, ularning sa’y-harakati bilan yuzlab odamlar yaqinlari yoniga qaytarilgan. Bu qanday guruh? “UzAlert” – O‘zbekistondagi birinchi qidiruv-qutqaruv volontyorlik guruhi. 2020-yildan buyon yo‘qolgan odamlarni topish va qutqarish hamda huquqni muhofaza qilish organlariga yordam berish faoliyati bilan shug‘ullanadi. Loyiha doirasida bugunga qadar qariyb 1 327 nafar yo‘qolgan shaxs topilgan. – 2020-yil 10-dekabr edi. Bu guruhning tashkil qilinishi kutilmaganda sodir boʻldi. Bir telegram kanalida ayolning qizini topishga yordam berish haqidagi iltimosi joylandi. Izohlarda guruhning bir necha a’zosi ayolga yordam berish maqsadida yozgan. Shundan soʻng telegramda alohida guruh yaratildi, u yerga tanishlar, qarindoshlar va shunchaki befarq boʻlmaganlar qoʻshildi. Shundan so‘ng odamlarga yaqinlarini topishda yordam berish maqsadida guruhni rivojlantirishga qaror qilindi. Shunday qilib guruh kuchaydi, unga turli tashkilotlar a’zolari qo‘shildi va UzAlert nomi ostida boshqa ijtimoiy tarmoqlarda ham guruhlar tashkil etildi, – deydi guruh asoschisi Tatyana Voloshina. 40 mingdan ortiq volontyor Hozir “UzAlert”da 40 mingdan ortiq volontyor jam bo‘lgan. Guruh asoschisi bizga tizim qanday ishlashini tushuntirib berdi. “Biror kishining yoʻqolgani to‘g‘risida xabar kelib tushsa, eng avvalo, u haqidagi maʼlumotlarni kanalga joylaymiz. Soʻng volontyorlar uni boshqa guruhlar, ijtimoiy tarmoqlarga tarqatadi. Qidiruvdagi kishi oxirgi marta qayerda boʻlganini aniqlaymiz, oʻsha hududdagi kameralarni tekshiramiz. Hudud boʻylab qoʻshnilar, oʻtkinchilar bilan suhbatlashamiz. Tegishli idoralar bilan maʼlumot almashamiz. Shuningdek, volontyorlarimiz kasalxonalarga qoʻngʻiroq qilish, yoʻnalishlarni chop etish, darhol piyoda qidiruv boshlash bilan shugʻullanishadi. Har bir qidiruvdan soʻng koʻngillilar koʻpayib bormoqda. Biz bedarak yo‘qolganlarning yaqinlariga ma’naviy yordam beramiz va ularga butun mamlakat hamdard ekanini ko‘rsatamiz”, – deydi Tatyana Voloshina. “UzAlert” jamoasi doimiy ravishda fuqarolarga bedarak yo‘qolgan taqdirda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan chora-tadbirlar, shuningdek, yo‘qolib qolishning oldini olish, xotirasi bilan bog‘liq muammolar bo‘lgan keksalarga qanday g‘amxo‘rlik qilish va bolalar xavfsizligi haqida tushuntirishlar berib boradi. Koʻrinib turibdiki, odamlarga yordam berish murakkab, qimmat va katta kuch talab qiladigan ish emas. “UzAlert” ko‘ngillilari hamdardlik, e’tibor, g‘amxo‘rlik kabi fazilatlar, o‘z vaqtida yordam qo‘lini cho‘zish naqadar muhimligini o‘z misolida ko‘rsatmoqda. Guruh shiorida aytilganidek: “ODAM UCHUN BIZGA ODAMLAR KERAK!”.