11.2.2025 261
2024-yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatda ishsizlar soni 1,3 million kishini tashkil etadi. Bu millionlab kishilar orasida oilasining yagona boquvchisi bo‘lganlar ham, oliygohni tugatib, endi ish qidirayotgan yoshlar ham bor. Ayniqsa, qisqartirish yoki ma’lum sabablar bilan ishsiz qolgan kishilar to yangi ish topmagunicha tushkunlikka tushib qolishi turgan gap. Mana shunday vaqtlarda ularga ishsizlik nafaqasi yordamga kelishi mumkin. Bugun ko‘pchilikning xabari bo‘lmagan, eshitgan bo‘lsa ham, tartib taomili notanish bo‘lgan ishsizlik nafaqasi haqida so‘z yuritamiz. Qancha vaqtgacha to‘lanadi? Ishdan va ish haqidan (mehnat daromadidan) mahrum bo‘lgan, qonuniy tartibda ishsiz deb eʼtirof etilgan shaxslarga ishsizlik nafaqasi tayinlanadi. Bu turdagi moddiy yordam pullari to‘lovi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi hisobidan amalga oshiriladi. Ishsizlik nafaqasiga soliq solinmaydi. Mazkur nafaqa ishsiz deb tan olingan shaxs mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi sifatida ro‘yxatga olingan kundan boshlab hisoblanadi va to‘lanadi. Ishsizlik nafaqasi 12 oylik davr ichida ko‘pi bilan 26 hafta davomida beriladi. Qonunga ko‘ra, ishsiz shaxs nafaqa olish davrida ish qidirishi shart. U ishga joylashtirish, kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash yoki malakasini oshirish bo‘yicha yo‘llanma olish uchun bir oyda kamida ikki marta mahalliy mehnat organiga murojaat qiladi. Ishsizlik nafaqasi ishsiz shaxsning avvalgi ish joyidagi oxirgi bir yillik o‘rtacha oylik ish haqiga nisbatan foizda belgilanadi. Boshqa hollarda ishsizlik nafaqasi mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan foizda hisoblanadi. Ishsizlik nafaqasi to‘lash qay hollarda to‘xtatiladi? Ishsiz shaxsga berilayotgan ishsizlik nafaqasini to‘lash quyidagi hollarda tugatiladi: fuqaro ishga joylashsa yoki o‘zini o‘zi band qilganda; maqbul ishga doir ikkita taklifni rad etganda; nafaqani aldov yo‘li bilan olganda; mikrokredit jalb qilganda, tadbirkorlik yoki shaxsiy tomorqa uchun subsidiyalar olganda; pensiya olish huquqiga ega bo‘lganda, sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etilgan yoki axloq tuzatish ishlari tarzidagi jazoga hukm qilinganda. Ishsiz shaxs mahalliy mehnat organiga, ishga joylashtirishga doir yo‘llanma yoki ishga joylashishga ko‘maklashish yuzasidan murojaatnoma olish uchun uzrli sabablarsiz kelmagan taqdirda ham ishsizlik nafaqasini to‘lash muddatidan oldin tugatilishi mumkin. Ishsizlik nafaqasini to‘lash quyidagi hollarda to‘xtatib turiladi: Ishsiz shaxs kasbga tayyorlashga, qayta tayyorlashga yoki malaka oshirishga yuborilganda — stipendiya to‘langan holda kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash yoki malaka oshirish davrida. Ishsiz shaxs ixtisoslashtirilgan davolash–profilaktika muassasasida davolash kursidan o‘tganda — bunday muassasada bo‘lish davrida; Ishsiz shaxs haq to‘lanadigan jamoat ishlarida ishtirok etayotganda — bunday ishlarda ishtirok etish davrida. Shu bilan birga, ishsizlik nafaqasini to‘lash ishsiz shaxs belgilangan muddatda uzrsiz sabablarga ko‘ra mahalliy mehnat organiga kelmagan taqdirda uch oygacha to‘xtatib turilishi mumkin. Ishsizlik nafaqasi miqdorlari Ishsizlik nafaqasi ishsiz shaxs holatiga qarab, turli miqdorlarda to‘lanadi. Xususan, ishdan va ish haqidan so‘nggi 12 oy ichida mahrum bo‘lganlar avvalgi ish joyidagi o‘rtacha oylik ish haqining 50 foizi miqdorida nafaqa olishi mumkin. Bunda nafaqa mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoridan kam yoki O‘zbekistondagi o‘rtacha ish haqidan ortiq bo‘lmaydi. Ishdan va ish haqidan mahrum bo‘lgan hamda bir yildan ortiq tanaffusdan keyin mehnat faoliyatini qayta boshlashga harakat qilayotgan shaxslar mehnatga haq to‘lash eng kam miqdorining bir baravari miqdorida nafaqa oladi. Ilgari ishlamagan va birinchi marta ish qidirayotgan shaxslarga mehnatga haq to‘lash eng kam miqdorining kamida 75 foizi miqdorida ishsizlik nafaqasi tayinlanadi. Qonunchilikka muvofiq, mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori oshganda ishsizlik nafaqasining miqdori oshirish koeffitsiyentiga teng miqdorda ko‘payadi.
7.1.2025 1110
Elastiklik – bu bir o‘zgaruvchining boshqa bir o‘zgaruvchiga qanchalik sezgir ekanini tavsiflovchi iqtisodiy tushuncha. Elastiklik biznes va iqtisodiyotda mahsulotga talab narx oshishi yoki pasayishi bilan qanchalik o‘zgarishini tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu talabning narx elastikligi deb ataladi. Narx elastikligi iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar narx yoki daromad o‘zgarishiga javoban talabni – yoki yetkazib berilayotgan miqdorni – qanchalik o‘zgartirishi darajasini bildiradi. Narx elastikligi foiz ko‘rinishida ifodalanadi. Mahsulot yoki xizmatga talabning o‘zgarish foizi bo‘lib, u narx o‘zgarishining foiziga bo‘linadi. Agar mahsulot elastik bo‘lsa, narx o‘zgarishi talab miqdoriga tezda ta’sir qiladi: narx pasayganda talab ortadi va narx oshganda talab kamayadi. Masalan, SPA xizmatlari juda elastik, chunki ular zaruriy tovar emas; SPA xizmatlari narxining oshishi bu xizmatlarga talabni kamaytiradi. Narxning pasayishi talabning sezilarli darajada oshishiga olib keladi. Agar tovar elastik bo‘lmasa, narx o‘zgarganda ham talab miqdori kam o‘zgaradi. Masalan, insulin elastik bo‘lmagan mahsulotdir. Diabetga chalinganlar uchun insulinga talab juda katta bo‘lib, narx oshishi yoki pasayishi talab miqdoriga kam ta’sir qiladi. Insulin xaridorlari odatda narx arzonlashishini kutmaydi. Agar elastik mahsulotning bozor narxi pasaysa, ishlab chiqaruvchilar mahsulot yoki xizmatlar sonini kamaytirish ehtimoli katta. Narx oshsa, ular mahsulotlar miqdorini oshiradi. Kiyim-kechak va elektronika mahsulotlari elastik mahsulotlarga misol bo‘ladi. Talab elastikligi: Mahsulot yoki xizmatga talab miqdori bir qancha omillarga, masalan, narx, daromad va afzalliklarga bog‘liq. Bu omillarda o‘zgarish bo‘lsa, mahsulot yoki xizmatga talab o‘zgaradi. Narx elastikligi: narx o‘zgarishiga nisbatan talabning sezgirligi – pasayishi yoki ortishini o‘lchaydigan iqtisodiy ko‘rsatkichdir. Daromad elastikligi:Bu iste’molchining real daromadi o‘zgarganda talab miqdori sezgirligini bildiradi. Bunda boshqa omillar o‘zgarmaydi. Daromad elastikligini hisoblash formulasi talab miqdorining foiz o‘zgarishini daromadning foiz o‘zgarishiga bo‘lish orqali aniqlanadi. O‘zaro elastiklik: Talabning o‘zaro elastikligi – bir mahsulotga talabning boshqa mahsulot narxi o‘zgarishiga qarab ko‘tarilishi yoki pasayishini o‘lchaydigan iqtisodiy tushunchadir. Buni o‘zaro narx elastikligi deb ham atashadi. Bu ko‘rsatkich bir mahsulotga talabning foiz o‘zgarishini boshqa mahsulotning narx o‘zgarishiga bo‘lish orqali hisoblanadi. Taklif elastikligi: Biror mahsulot yoki xizmatning bozor narxi o‘zgarganda yetkazib berilishiga qanchalik tez javob berishini o‘lchaydi. Iqtisodiy nazariyaga ko‘ra, mahsulotning narxi oshganda, uning taklifi ham oshadi. Aksincha, mahsulot narxi pasayganda, taklif kamayadi. Talabga ta’sir qiluvchi omillar Talab elastikligiga ta’sir qiluvchi uchta asosiy omil bor. Muqobil mahsulot. Odatda muqobil mahsulotlar qancha ko‘p bo‘lsa, tovar talabining elastikligi shuncha yuqori bo‘ladi. Masalan, bir stakan qahva narxi 20 000 so‘mga oshsa, iste’molchilar ertalabki qahvani choyga almashtirishi mumkin. Bu qahva elastik mahsulot ekanini bildiradi. Chunki narxning oshishi talab yo‘qolishiga olib keladi. Ammo kofeinning narxi oshsa, qahva yoki choy iste’molida katta o‘zgarish kuzatilmaydi, chunki kofeinning muqobili kam. Shu sababli kofein elastik bo‘lmagan mahsulotdir. Muqobili borligi tufayli sanoatdagi muayyan mahsulot elastik bo‘lishi mumkin, lekin bu butun bir sanoatning elastikligini anglatmaydi. Odatda, noyob mahsulotlar elastik bo‘lmaydi. Masalan, olmos. Chunki uning muqobili yo‘q. Zaruriyat. Agar mahsulot yoki xizmat omon qolish yoki qulaylik uchun zarur bo‘lsa, odamlar narxning oshishiga qaramay uni sotib olishda davom etadi. Masalan, odamlar ishga borish uchun transportdan foydalanishi kerak. Shu sababli benzin narxi oshsa ham, odamlar mashinalariga yoqilg‘i quyishga majbur bo‘ladi.Vaqt. Uchinchi ta’sir qiluvchi omil – bu vaqt. Masalan, tamaki narxi 80 000 so‘mga oshgan taqdirda, ham iste’molchilar uni sotib olishda davom etadi. Ya’ni tamaki narxining o‘zgarishi talabga katta ta’sir qilmaydi (bu nikotinga qaramliklik bilan bog‘liq). Ammo narxlar oshgani sababli iste’molchi chekishni sekinlik bilan kamaytirib borsa, sigaret narxi uzoq muddatda elastik bo‘ladi. Biznesda narx elastikligi Kompaniya mahsulot yoki xizmatlarining elastikligini tushunish muvaffaqiyat uchun muhimdir. Yuqori elastiklikka ega kompaniyalar odatda narx bo‘yicha boshqa raqobatchilar bilan bellashadi va soliq to‘lash qobiliyatini saqlab qolish uchun katta sotuvlarga kirishadi. Aksincha, elastik bo‘lmagan kompaniyalar muqobili yo‘q mahsulot va xizmatlari tufayli yuqori narxlarni belgilay oladi. Narxlardan tashqari, mahsulot yoki xizmatning elastikligi kompaniyaning mijozlarni saqlash darajasiga bevosita ta’sir qiladi. Ko‘pgina kompaniyalar elastik bo‘lmagan talabga ega mahsulot yoki xizmatlarni sotishga harakat qiladi; bu esa narx oshishiga qaramay mijozlar mahsulotni sotib olishda davom etishini ta’minlaydi. Misollar Iste’molchilar har kuni elastiklik bilan bog‘liq bir qancha real misollar bilan duch keladi. Zamonaviy hayotdagi qiziqarli misollardan biri bu Yandex Go’ning talab elastikligini ko‘rsatuvchi ‘surge-pricing’ algoritmidir. Yandex Go bir hududda odatdagidan ko‘proq foydalanuvchilar transport buyurtma qilganida, narxlar ko‘tariladi va real vaqtda talabga qarab narx ko‘paytiruvchi algoritm ishga tushadi. COVID-19 pandemiyasi ham ba’zi sohalarning narx elastikligiga ta’sir ko‘rsatdi. AQShdagi go‘sht qayta ishlash korxonalarida COVID-19 o‘chog‘i paydo bo‘lgani, xalqaro savdoning sekinlashishi va ichki go‘sht yetkazib berishdagi qiyinchiliklar 2020-yilning may oyida import narxlarining 16 foizga oshishiga olib keldi. Pandemiya neft sanoatiga ham ta’sir qildi. Odatda, neft juda elastik bo‘lmagan mahsulot, ammo 2020-yilning mart va aprel oylarida global neft talabining pasayishi, yetkazib berish hajmining oshishi va saqlash joylari yetishmasligi sababli, 2020-yil 20-aprelda neft fyuchers bozorida salbiy narxda savdo qilindi. Shu sababli, OPEK+ a’zolari iyun oxirigacha ishlab chiqarishni kuniga 9,7 million barrelga qisqartirishga qaror qildi. • Biznes va iqtisodiyotda elastiklik odatda narx oshishi yoki pasayishi bilan mahsulotga talab qanchalik o‘zgarishini (narx elastikligi) ko‘rsatadi. • Mahsulot yoki xizmatga talab narx o‘zgarishiga qaramay, deyarli o‘zgarmasa, talab noelastik (kam sezgir) deb ataladi. Oziq-ovqat va dori vositalari noelastik tovarlarga misoldir.
3.10.2024 2902
Har qanday subyektning ijtimoy javobgarligi bo‘lgani kabi biznes subyektlarida ham bu javobgarlik bor. Rivojlangan, ayniqsa, sanoati rivojlangan mamlakatlarda bu mavzu dolzarb bo‘lib kelmoqda. O‘z vaqtida masalaga yetarlicha e’tibor bermagan davlatlarda vaziyat og‘irlashgan, ushbu muammo ko‘proq ekologik muhitda ko‘zga tashlanadi. Ya’ni turli korxona va zavodlardan chiqayotgan zaharli gazlar, chiqindilar, noto‘g‘ri foydalanilayotgan tabiiy resurslar, yovvoyi tabiatga zarar yetkazish kabi. Ammo biznesda ijtimoiy javobgarlik faqatgina ekologiya bilan bog‘liq emas, uning katta-kichik boshqa jihatlari ham bor. O‘zbekiston ham rivojlanayotgan davlat sifatida mahalliy, xorijiy investitsion biznesni rivojlantirishga e’tibor qaratmoqda. Sohaga yoshlar jadal kirib kelyapti. Shu sabab bu mavzu ayni paytda biz uchun muhim va boshqalar yo‘l qo‘ygan xatolarni takrorlamasdan, biznesdagi ijtimoiy javobgarlikni shakllantish, buni qadriyat darajasiga chiqarish kerak. Velosipedni qayta kashf qilish ham shart emas, bu borada dunyo davlatlari orttirgan tajriba, olimlar, tadqiqot markazlarining izlanish va tahlillari yetarli, shulardan to‘g‘ri foydalansak kifoya. Ijtimoiy javobgarlik shaxslar va kompaniyalarning atrof-muhit hamda butun jamiyat manfaatlariga muvofiq harakat qilishini talab etadi. Ijtimoiy mas’uliyat “korporativ ijtimoiy mas’uliyat” (xalqaro atama: CSR — Corporate Social Responsibility) deb ataladi. Ko‘pgina kompaniyalar CSRni rentabellikka putur yetkazmagan holda biznes modellarining ajralmas qismiga aylantirishga harakat qiladi va bunga erishmoqda ham. Aslida, CSR daromadning kamayishiga emas, balki to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan holatda oshishiga olib keladi. CSRning asosiy maqsadi ham daromadga intilish, butun jamiyatga foyda keltirish va buning uchun axloqiy muvozanatni ta’minlaydigan siyosatni ishlab chiqishdir. Bugunda CSR faqatgina ma’lum hududdagi holat bo‘yicha emas, balki iqlim o‘zgarishi, ekologik muammolar, qurg‘oqchilik, gumanitar inqirozlar fonida global ahamiyatga ega. CSR turlari Ekologik javobgarlik. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat atrof-muhitni asrashga asoslanadi. Kompaniyalar ishlab chiqarishdagi ifloslanish va chiqindilarni kamaytirish, materiallarni qayta ishlash, daraxtlar, yashil hududlar kabi tabiiy resurslarni to‘ldirish orqali atrof-muhitni muhofaza qilishni davom ettirishi mumkin. Bu mas’uliyat yaqin kelajakda qurg‘oqchilik xavf solayotgan, poytaxt havosi eng iflos shaharlar ro‘yxatidan tez-tez joy olayotgan, Orol dengizi qurib, sho‘rlanish ortib, suv resurslari kamayib borayotgan O‘zbekiston uchun muhim. Shuning uchun biznesni rivojlantirish bilan parallel ravishda undagi ijtimoiy javobgarlikni ham oshirish, targ‘ib qilish va qonuniy asoslar bilan tartiblash lozim. Harvard universitetining Biznes maktabi mutaxassislaridan biri Tim Stobierski o‘z maqolasida ushbu yo‘nalishda qilinishi kerak bo‘lgan ishlarning uchta usulini sanab o‘tadi: – zararli amaliyotlarni kamaytirish: ifloslanishni, parnik gazlari chiqindilarini, bir martalik plastmassalardan foydalanishni, suv iste’moli va umumiy chiqindilarni kamaytirish; – energiya iste’molini tartibga solish: qayta tiklanadigan manbalardan, barqaror resurslardan va qayta ishlangan yoki qisman qayta ishlangan materiallardan foydalanish; – atrof-muhitga salbiy ta’sirni kompensatsiya qilish: daraxt ekish, tadqiqotlarni moliyalashtirish va ekologik tashkilotlarga xayriya qilish. Axloqiy javobgarlik. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat adolatli va axloqiy tarzda harakat qilishni ham o‘z ichiga oladi. Axloqiy javobgarlik holatlari yoshi, irqi, madaniyati yoki jinsidan qat’i nazar barcha mijozlarga adolatli munosabatda bo‘lish, xodimlar uchun qulay ish haqi va imtiyozlar, investorlar uchun shaffoflik kabilarda ko‘rinadi. Xayriya. CSR qadriyatlari kompaniyalardan jamiyatga hissa qo‘shishni talab qiladi. Xayriya mas’uliyatiga ega tashkilotlar ko‘pincha daromadlarining ma’lum bir qismini ajratadi. Ko‘p kompaniyalar o‘z missiyalariga mos keladigan xayriya ishlarini amalga oshiradi va bu bilan biznesini ham targ‘ib qiladi, o‘zlarining biznesiga bevosita aloqador bo‘lmagan ko‘rinishda xayriya qiluvchilar ham bor, qizig‘i, ular ham o‘zlarini bilvosita reklama qilishga erishadi, bu xuddi sarafan marketingga o‘xshaydi. Alohida xayriya tashkilotini yaratib ish ko‘radigan kompaniyalar ham mavjud. Moliyaviy-investitsion mas’uliyat. Kompaniyalar atrof-muhitga, axloqiy va xayriya mas’uliyatlariga ko‘proq yo‘naltirilgan rejalar tuzishi mumkin, bu yaxshi ijtimoiy aks sado ham beradi. Ammo moliyaviy investitsiyalar, yangi mahsulot uchun tadqiqotlari, shu jumladan, barqarorlikni ushlab turadigan mahsulotlar uchun tadqiqotlar va ishlanmalarga ham investitsiya kiritib, qo‘llab-quvvatlashi kerak. CSRning afzalliklari Massachusets Texnologiya Institutida 20 yil davomida o‘tkazilgan 200 ta so‘rovning tahlilida 70 dan ortiq mamlakatdagi biznes egalarining CSR borasidagi fikr-mulohazalari va kompaniyalardagi asl holat o‘ranilgan. Unga ko‘ra, ko‘p kompaniyalar o‘zlarini CSRga amal qiluvchi sifatida ko‘rsatishga uringan. Ammo bu yaxshi signal sifatida qabul qilinadi, chunki biznes vakillari buning foydali va kerakli ekanini, ijtimoiy javobgarlikni ma’lum darajada his qilganini ko‘rsatadi. Korporativ ijtimoiy javobgarlik amalda biznes, jamiyat va dunyo uchun sezilarli foyda keltiradi. AQShning “Pacific Oaks” kollejining tahlillarida ham CSRning bir qancha afzalliklari sanab o‘tiladi. Xodimlar ehtiyojlarini qondirish va ularni ushlab qolish. Ijtimoiy mas’uliyatga ega bo‘lgan kompaniyalar ko‘proq sodiq xodimlarga ega. Masalan, “Starbucks” kompaniyasi qochqinlarni yollash, xodimlarini o‘qitishni o‘z zimmasiga oldi va natijada global muammolar bilan bir qatorda xodimlarining shaxsiy rivojlanishi haqida ham qayg‘uradigan kompaniya sifatida obro‘sini oshirdi. Brendni ajratib turuvchi jihat. CSR tashabbuslari mijozlar ishonchini va jamoatchilik hurmatini mustahkamlashga yordam beradi. Atrof-muhitni asrashdagi faolligi bilan mashhur bo‘lgan “Patagonia” (kiyim ishlab chiqaruvchi kompaniya) kabi brendlar o‘zlarining butun reputatsiyasini korporativ ekologik mas’uliyat atrofida qurdilar shu sabab brend mijozlarining sodiqlik darajasi yuqori. Bu CSR zarar emas, foyda keltirishiga yana bir misol. Ijobiy monosabat uyg‘otish. CSR strategiyalarini amalga oshirish kompaniyaning jamoatchilik oldidagi obro‘sini sezilarli darajada yaxshilashi va ommaviy axborot vositalarida ijobiy yoritilishiga olib kelishi mumkin. Bu shunchaki PR uchun xizmat qilmaydi, korxonalar o‘zlarining axloqiy mas’uliyatlariga sodiqliklarini namoyish qilishadi hamda jamoatchilik ko‘zida javobgarligi ortadi, o‘z-o‘zidan darajani ushlab turish masalasi paydo bo‘ladi. Misol uchun, “LEGO” kompaniyasining zararsiz va qayta ishlanuvchi materiallar bilan qadoqlash yo‘lidagi sa’y-harakatlari ommaviy axborot vositalarining e’tiborini tortib, jamoatchilik maqtoviga sazovor bo‘ldi. “LEGO Group” bosh direktori Niels Kristiansen shunday dedi: “Biz kelajak avlodlar oldida turgan asosiy muammolarni e’tibordan chetda qoldira olmaymiz. Sayyora va kelajak haqida qayg‘urish uchun hozirdanoq shoshilinch choralar ko‘rishimiz juda muhim”. Ta’sir to‘lqini. Kompaniyalar olib borayotgan tashabbuslar o‘z doiralaridan kengroq ijtimoiy-iqtisodiy foyda keltiradi. “Apple” o‘z mahsulotlarida qayta ishlangan materiallardan foydalanishga ko‘proq ahamiyat berishga qaror qilganida, u nafaqat zararli chiqindilarni kamaytirdi, balki raqobatchilarni ham shunga o‘xshash strategiyalarni ko‘rib chiqishga undadi va bu bilan soha kompaniyalari o‘rtasida o‘ziga xos rezonans paydo qildi. Yuqoridagi ma’lumotlardan ko‘rinadiki, biznesdagi ijtimoiy javobgarlik hech qanday zarar keltirmaydi, balki aksincha. Faqatgina qarashlar va preoritetlarni o‘zgartirib, O‘zbekistondagi rivojlanib kelayotgan biznes sohasiga CSR qadriyatlarini singdirish lozim bo‘ladi. Korporativ ijtimoiy mas’uliyat bilan korxonalar ijobiy ijtimoiy, ekologik va iqtisodiy o‘zgarishlarda yetakchi bo‘lish qudratiga ega bo‘ladi. Ammo bu birgina biznes subyektlari, davlat tashabbusi bilan amalga oshadigan ish ham emas. Jarayonda barcha iste’molchilar, keng jamoatchilik qatnashishi lozim, ya’ni korporativ ijtimoiy mas’uliyatga ega bo‘lgan kompaniyalarni qo‘llashi, mahsulotlarini tanlashi, sarafan marketing kabi yo‘llar bilan rag‘batlantirib borishi kerak. Aslida, buning mohiyati ham shunda, biznes subyektlari, investorlar va iste’molchilar bir-biriga ijtimoiy mas’uliyat bilan qaraydi, to‘la yo‘lga qo‘yilgan CSR esa institutsional vazifa ham bajarishi mumkin. Kishilik jamiyatining har bir a’zosi atrofdagilarga, vataniga va sayyoramizga javobgardir.
23.8.2024 3489
Bank karta ma’lumotlarini joylashtirmang va tarqatmang! Birinchi navbatda bu bank kartasining rasmiga taalluqli. Albatta, agar biror inson kartasiga pul o‘tkazmasini kutayotgan bo‘lsa, unga karta raqamlarini yozib yuborishdan ko‘ra rasmga olib yuborish qulayroq. Biroq bu xavfli. Unutmang, kartadan kartaga pul mablag‘larini o‘tkazish uchun 16 talik raqamni bilish kifoya. Asosiy bank kartangizni onlayn xaridlar uchun ishlatmang. Internet orqali xaridlarni amalga oshirishda asosiy bank kartangizdan, ayniqsa, oylik maoshingiz tushuvchi kartadan foydalanish maqsadga muvofiq emas. Bunday xaridlarni amalga oshirishda virtual bank kartalaridan yoki elektron hamyondan foydalanish tavsiya etiladi. Maxfiylik va ikki tomonlama autentifikatsiya sozlamalarini yoqing. Agar ijtimoiy tarmoqdagi sahifangizdan faqat do‘stlaringiz bilan muloqot qilish uchun foydalansangiz, unda o‘z sahifangizni begonalar kuzatmasligi uchun maxfiylik sozlamasini yoqib qo‘yganingiz ma’qul. Bu shaxsiy va muhim ma’lumotlar tarqalishining oldini oladi. Bunday sozlamalar deyarli barcha mashhur ijtimoiy tarmoqlarda mavjud. Ijtimoiy tarmoqdagi sahifaning xavfsizlik darajasini oshiruvchi yana bir vosita ikki tomonlama autentifikatsiya hisoblanadi. Bunda paroldan tashqari ijtimoiy sahifaga kirish uchun yana bitta tasdiq kod (qo‘shimcha parol, sms xabarnoma orqali kelgan kod) kerak bo‘ladi. Ijtimoiy tarmoqdagi shaxsiy profilingizdan chiqib keting. Agar siz boshqa bir qurilmadan ijtimoiy tarmoqdagi sahifangizga kirgan bo‘lsangiz, foydalanib bo‘lganingizdan so‘ng undan chiqib ketishni unutmang. Hatto bu siz ishongan insonning telefon qurilmasi yoki kompyuteri bo‘lsa ham. Ushbu qurilmalar notanish insonlar qo‘liga tushib qolishi mumkin va bunda sizga tegishli bo‘lgan ma’lumotlar xavf ostida qoladi. Ba’zi internet brauzerlari parolni eslab qolishni taklif qiladi. Bu foydalanuvchining ishini osonlashtiradi, ayniqsa, bir vaqtning o‘zida ko‘plab saytlarga kirish talab etilsa. Ammo ushbu operatsiya bilan ehtiyot bo‘ling, chunki qurilmangiz yo‘qolgan taqdirda, firibgarlarda ma’lumotlaringizdan foydalanish imkoni paydo bo‘ladi. Shuning uchun parolni avtomatik saqlab qolish funksiyasidan faqatgina kompyuteringiz himoyalangan taqdirda foydalanishni tavsiya etamiz. Profildan ma’lumotlarni saqlash ombori sifatida foydalanmang. Ijtimoiy tarmoqlar matnli xabarlar, hujjatlar, videolar va shu kabi boshqa ma’lumotlarni saqlash va uzatish uchun bepul imkoniyatni taqdim etadi. Biroq shuni esda tutingki, ma’lumotlar firibgarlarning qo‘liga tushib qolish xavfi mavjud. Shu sababli, quyidagi ma’lumotlarni saqlash va uzatishdan saqlaning: shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar; ko‘char/ko‘chmas mulk hujjatlari; mobil banking va banklarning mobil ilovalariga kirish uchun login va parollar; elektron bilet/ yo‘llanmalar va boshqalar. Maxfiy ma’lumotlarni bo‘lishmang. Profilingizdagi ma’lumotlardan foydalanishga ruxsat so‘raydigan veb saytlardan ijtimoiy tarmoqdagi shaxsiy sahifangiz orqali ro‘yxatdan o‘tmang. Ayrim veb saytlar so‘rovlarda qatnashish, izoh qoldirish yoki test natijalarini bilish uchun ijtimoiy tarmoqlar orqali ro‘yxatdan o‘tishni taklif qilishi mumkin. Rasm/videoni ijtimoiy tarmoqlarga joylashtirishdan oldin quyidagilarga e’tibor bering: ma’lumotlarning muhimliligi – ijtimoiy tarmoqqa shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarning fotosuratlari / videolarini joylashtirmang; geolokatsiya – firibgarlar yashash joyigiz, ish joyingiz, bolalar boradigan maktab haqida ma’lumot olishlari mumkin; fon – fotosurat / videoda muhim ma’lumotlar, masalan, avtomobil raqamlari mavjud emasligiga e’tibor bering. Notanish odamlar tomonidan yuborilgan xabarlarda keltirilgan noma’lum havolalarga kirmang. Tanlovlarda pul, gadjet yoki boshqa sovrin yutish haqida yuborilgan elektron xatlardagi havolalarni bosmang, ayniqsa, begona saytlarga bank kartasi ma’lumotlarini kiritmang. Bank kartangizga kirish imkoniyatini qo‘lga kiritgan firibgarlar sizning pul mablag‘laringizni o‘g‘irlashlari mumkin.
25.7.2024 3727
Markaziy banka asosiy stavkasi - pul-kredit siyosatining asosiy instrumentlaridan biri hisoblanadi. Banklararo pul bozoridagi foiz stavkalari, shuningdek, Markaziy bank tomonidan bank tizimiga likvidlikni taqdim etish bevosita asosiy stavkaga bog'liq. Shunday qilib, asosiy stavka iqtisodiyotdagi foiz stavkalari darajasiga, shuningdek, aholi va biznesning iste'mol va investitsion (sarmoya kiritish) qarorlariga ta'sir ko'rsatgan holda ichki talab va inflyatsiya darajasi o'zgarishida ahamiyat kasb etadi. Asosiy stavka qanday va kim tomonidan belgilanadi? Asosiy stavka darajasi Markaziy bank boshqaruvi majlislarida pul-kredit siyosati sharoitlari, joriy va kutilayotgan inflyatsiya darajasi hamda makroiqtisodiy holatni inobatga olgan holda belgilanadi. Odatda, agar inflyatsiya darajasi ko'tarilsa, Markaziy bank ham asosiy stavkani ko'taradi. Agar inflyatsiya darajasi pasaysa, bunda Markaziy bank asosiy stavkani pasaytiradi. Asosiy stavka qanday qilib bank xizmatlariga ta'sir ko'rsatadi? Markaziy bank asosiy stavkani o'zgartirishga qaror qilsa, bozorni mumkin bo'lgan o'sish yoki pasayish haqida avvaldan xabardor qiladi. O'z navbatida, tijorat banklari asosiy stavkaning traektoriyasini kuzatib, pul bozoridagi likvidlik yaqin kelajakda arzon yoki qimmatlashishini tushunadilar. Tabiiyki, bu esa, banklarni o'z mahsulotlari va xizmatlari narxlarini o'zgartirishga undaydi (masalan, aholi va tadbirkorlardan jalb etiladigan omonatlar va ularga ajratiladigan kreditlar bilan bog'liq xarajatlar). Agar iqtisodiyotda inflyatsiya darajasining o'sish sur'ati jiddiy tezlashsa va Markaziy bank asosiy stavkani ko'tarsa, ushbu holat banklar tomonidan depozit va kreditlar bo'yicha foiz stavkalarini oshirish ehtimolini yuzaga keltiradi. Bu esa, banklararo (joriy likvidlikni ta'minlash maqsadida banklar bir-birlariga pul mablag'larini ma'lum bir foiz evaziga taqdim etadigan bozor) va umuman olganda pul bozorida mablag'larni jalb etish bilan bog'liq xarajatlarni oshishiga olib keladi. Inflyatsiya darajasi hamda asosiy stavkaning pasayishi banklararo pul bozorida pul mablag'larini jalb etish arzonlashishiga, bu esa, yuqori bo'lmagan foiz stavkalarida kreditlar ajratish orqali aholi va tadbirkorlar uchun moliyaviy manbalarning maqbullashishiga sabab bo'ladi. E'tibor bering! Foiz stavkalarini pasaytirish banklararo raqobatga juda ham bog'liq.02Markaziy bank asosiy stavkasi kredit tashkilotlari tomonidan mijozlar bilan shartnomalar tuzishda qo'llanilishi mumkin. Bunday hollarda kredit bo'yicha foiz stavkasi asosiy stavkaga "bog'langan" va foiz to'lovlari miqdori asosiy stavka darajasiga qarab o'zgaradi.Mamlakatimizda 2023-yilning 16-martdan boshlab asosiy stavka 14%ni tashkil etar edi. Bugun Markaziy bank asosiy stavkani 13,5 foizga tushirdi. Bankxabar telegram kanali bankdan olgan kreditingiz foiz stavkasi Markaziy bankning asosiy stavkasiga bog‘liq bo‘lsa, u holda o‘z kredit shartnomangizga bir ko‘z yugurtirib chiqishingizni maslahat bermoqda! Chunki shartnomada olingan kredit foiz stavkasi asosiy stavkaga bog‘langan hollarda, u o‘zgarishi (oshishi yoki pasayishi) aniq ko‘rsatilgan bo‘ladi. Masalan, ta’lim kreditlari bundan buyog‘iga yillik 13,5% stavkada, oilaviy tadbirkorlik dasturlari doirasida kreditlar esa yillik 17,5% stavkada hisoblanadi.
27.3.2024 6830
Kredit tarixi – sizning qaysi kredit tashkilotidan qancha kredit olganingiz, uni qanday to‘laganingiz to‘g‘risida batafsil ma’lumotdir. Agar kredit olib, foiz va asosiy qarzini o‘z vaqtida to‘lab bormagan bo‘lsangiz, kredit tarixingiz yomonlashadi. Yomon kredit tarixi esa banklar sizga qayta kredit bermasligiga sabab bo‘ladi. Qarzingizni kechiktirib to‘laganingiz haqidagi ma’lumot 5 yilgacha saqlanib qoladi. Bu esa, 5 yilgacha kredit ololmasligingizga sabab bo‘lishi mumkin degani. Yomon kredit tarixidan chiqish uzoq vaqt talab etadi. Buning uchun siz, eski qarzdorliklaringizni yopib, kichikroq kredit muassasasidan, mikrokredit tashkilotlaridan kredit olishga harakat qilib ko‘ring. Masalan, muddatli to‘lovga texnika olsangiz bo‘ladi. Kreditni o‘z vaqtida, qat’iy ravishda kredit jadvaliga rioya qilib to‘lab boring. Imkoningiz bo‘lsa, uni muddatidan oldin to‘lang. Bu orqali siz o‘zingizni intizomli mijoz sifatida namoyon etasiz. Shunday qilib, sizning kredit tarixingiz asta-sekin yaxshilanadi.
27.2.2024 4470
2024-yilning yanvar oyida O‘zbekistondagi davlat va tijorat banklarida uzoq muddatli kreditlarning foizi yuqorilab, o‘rtacha hisobda 24,5 foizga yetgan (Imtiyozli kredit va mikroqarz hisobga olinmagan holda). Bu haqda Markaziy bank ma’lumot berdi. Taqdim etilgan hisobotda ko‘rish mumkinki, joriy yilda kreditning o‘rtacha foizi 2023-yilning mos davriga nisbatan 1,8 foizga oshgan. Jismoniy shaxslar uchun ajratilayotgan kredit o‘rtacha 25,1 foizni, yuridik shaxslar uchun 22,9 foizni tashkil etmoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra, hozirda O‘zbekistondagi banklarda kreditning eng yuqori stavkasi 49 foiz, eng kam stavkasi esa, 14 foizni (imtiyozli) tashkil etmoqda. So‘nggi o‘n yil ichida kreditning o‘rtacha foizi quyidagicha o‘zgargan: 2014-yilda 16,2 foiz; 2015-yilda 14,2 foiz; 2016-yilda 14,1 foiz; 2017-yilda 15,0 foiz; 2018-yilda 19,9 foiz; 2019-yilda 24,8 foiz; 2020-yilda 20,6 foiz; 2021-yilda 21,3 foiz; 2022-yilda 22,4 foiz. 2023-yilda 22,9 foiz.
23.2.2024 4369
AQSH dollari eng kuchli valyuta sifatida ko‘riladi, chunki u eng ko‘p sotiladi. Dunyoda qiymati eng yuqori valyuta Kuvayt dinori bo‘lsa-da, AQSH dollari dunyo bo‘ylab qonuniy to‘lov vositasi sifatida tan olingan 180 ga yaqin valyutalarning yuqorisida turadi. Eng kuchsiz valyutalar esa dollarning ancha kichik qiymatiga teng bo‘ladi. Ba’zi valyutalarda atigi 1 dollar sotib olish uchun ulardan o‘n mingta talab qilinishi mumkin. Forbes nashri AQSH dollariga qiyosalaganda qiymati eng kuchsiz bo‘lgan valyutalar o‘ntaligini e’lon qildi. Unga ko‘ra o‘zbek so‘mi avvalgi yildagi 7-o‘rindan bir pog‘ona yuqorilab, 6-o‘ringa joylashgan. TOP 3 Reytingda hamon Eron riali peshqadamligini saqlab turibdi. Hozirda 1 AQSH dollari 42 00 rialni tashkil qilmoqda. Ikkinchi o‘rinda ham o‘zgarish ro‘y bermagan. Hamon Vyetnam dongi Erondan keyin eng zaif valyuta bo‘lib turibdi. 1 AQSH dollari 24 500 dongga teng. Uchinchi o‘rinda esa Laos milliy valyutasi kip bormoqda. 1 AQSH dollari deyarli 21 ming kipga teng. Yana bir pogʻona yuqori O‘zbek so‘mi esa yuqorida ta’kidlanganidek 6-pog‘onadan joy olgan. E’tiborlisi 2023-yilgi reytingda so‘m 7-o‘rinda edi. Markaziy bank ma’lumotiga ko‘ra, 1AQSH dollari 12 495 so‘mni tashkil qilmoqda. AQSH dollariga nisbatan eng arzon valyutalar Quyida 1 AQSH dollariga nisbatan dunyodagi eng arzon o‘nta valyutaning qiymatlari keltirilgan: 1. Eron riali — 42 037 2. Vyetnam dongi — 24 535 3. Laos kipi — 20 839 4. Syerra-Leone leonesi — 19 750 5. Indoneziya rupiyasi — 15 635 6. O‘zbek so‘mi — 12 495 7. Gvineya franki — 8 584 8. Paragvay guaranasi — 7 293 9. Uganda shillingi — 3 878 10. Iroq dinori — 1 3
6.12.2023 5392
Elektron hamyon — elektron shakldagi pullarni saqlaydigan dasturiy ta’minot. Bu hamyondagi pullarni odatdagidek sarflash — onlayn xarid va xizmatlar uchun to‘lov qilish, bank kartasi yoki hisob raqamiga o‘tkazish va ba’zi hollarda elektron pullarni naqdlashtirish ham mumkin. Odatda hamyon shaxsiy bank kartalari orqali yoki ilovaning o‘zida komissiya to‘lovlarisiz to‘ldiriladi. Elektron hamyon bank hisob raqamining muqobil variantidir. Faqat undagi pullar bankda emas, maxsus kompyuter dasturida saqlanadi. Siz bilgan xalqaro hamyonlardan tashqari O‘zbekistondagi tijorat banklari ham mobil ilovalari orqali o‘z mijozlariga ikki xil: so‘m va xorijiy valyutada ochiladigan elektron hamyonlarni taklif etadi. Quyida elektron hamyonlarning afzalliklariga to‘xtalamiz (eslatma: bular bank ilovalarida ochilgan elektron hamyonlar shartlaridan farqlanishi mumkin). Elektron hamyonning afzalligi Birinchidan, elektron hamyon bilan xavfsiz onlayn to‘lov qilish mumkin. Foydalanuvchi bank kartasida faqat zarur miqdordagi summani olib qolib, qolganini elektron hamyonda saqlasa, firibgarlarga yo‘liqqan taqdirda ham, bor pulidan ayrilmaydi. Ikkinchidan, bu hamyonni hech qayerda unutib qoldirmaysiz, o‘g‘irlatib qo‘ymaysiz. U hamisha ishonchli joyda saqlanadi. Biroq telefon xavfsizligi masalasi bor: mobil qurilma va moliyaviy ilovalaringizni murakkab parollar bilan himoyalasangiz, pullaringizga xavf bo‘lmaydi. Uchinchidan, pullarni yig‘ish va xavfsiz saqlash uchun qulay. Elektron hamyondagi pullar ko‘z oldingizda turmaydi. Natijada u pullarni ishlatib yuborishdan yiroq bo‘lasiz va keraksiz xaridlarga sarflamaysiz. Shu orqali pullarni tejab, samarali yig‘ishni boshlashingiz mumkin. To‘rtinchidan, elektron hamyonda saqlanadigan pullarni boshqa mamlakatlarga o‘tkazish mumkin. Bunda agar o‘tkazmalar ikkita bir xil ilova o‘rtasida amalga oshiriladigan bo‘lsa, komissiya foizlari olinmaydi. Biroq xavfsizlik nuqtayi nazaridan, o‘tkazmalar uchun ma’lum limitlar bo‘ladi. Beshinchidan, dunyoning istalgan nuqtasida kontaktsiz to‘lov qilish mumkin. Aytaylik, ish yoki sayohat safarida biror mahsulot, xizmat uchun to‘lov qilishingiz kerak bo‘lib qoldi. Lekin xorijiy valyutadagi bank kartangiz yo‘q. Bunda siz istalgan valyutadagi to‘lovlarni elektron hamyon orqali to‘lay olasiz. Agar ehtiyoj bo‘lsa, hamyonga tegishli ilovadagi bank kartasidan pullarni o‘tkazib olish ham mumkin. Ma’lumot uchun, WebMoney, PayPal, Kiwi, Yandeks.Dengi – eng yirik elektron pul tizimlaridan sanaladi. O‘zbekiston hududida ulardan ikkitasi — WebMoney va Yandeks.Dengidan foydalanish mumkin. Muhim! O‘zbekistondagi elektron hamyonlarning ba’zilarida (xavfsizlik nuqtayi nazaridan) saqlash mumkin bo‘lgan pullar miqdori hamda o‘tkazmalar uchun ma’lum limitlar mavjud. Bundan tashqari, o‘tkazma foizlari ham bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun hamyondagi pullar bilan har qanday operatsiyani bajarishdan avval, uning shartlarini diqqat bilan o‘qib chiqish tavsiya etiladi.
13.11.2023 5510
Biznesni rivojlantirish banki kichik tadbirkorlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish va kengaytirishga mas’ul bo‘ladi. Buning uchun xalqaro moliya tashkilotlaridan 1,2 mlrd dollar jalb qilinadi va 300 mln dollar yevrobond chiqariladi. Aholini kichik va o‘rta biznesga keng jalb qilishga qaratilgan prezident qarori loyihasi ishlab chiqildi. Qaror loyihasida bir qator muhim jihatlar ko‘zda tutilgan: 2024-yilda 2 mln aholini tadbirkorlikka jalb qilish bo‘yicha quyidagi tizim joriy etiladi: a) aholi va tadbirkorlarni o‘qitish, loyihalarni amalga oshirishga ko‘maklashish va shu orqali “oilaviy tadbirkor – mikro biznes – kichik biznes – o‘rta biznes” zanjiri yo‘lga qo‘yiladi; b) “Biznesni rivojlantirish banki” ATB, “Tadbirkorlikni rivojlantirish kompaniyasi” AJ va boshqa hamkor tijorat banklaridan iborat yaxlit moliyaviy tizim asosida kichik va o‘rta biznes loyihalari moliyaviy qo‘llab-quvvatlanadi. Xususan: oilaviy tadbirkorlik dasturiga – 10 trln so‘m (Xalq banki va Mikrokreditbank); mikromoliyaviy xizmatlar ommabopligini oshirish dasturiga – 3 trln so‘m va 100 mln dollar (Mikrokreditbank va Xalq banki); “Kichik biznesni uzluksiz qo‘llab-quvvatlash” dasturiga – 6 trln so‘m va 1,2 mlrd dollar (Biznesni rivojlantirish banki); “O‘rta biznesni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash dasturi”ga – 1,5 trln so‘m va 100 mln dollar (Tadbirkorlikni rivojlantirish kompaniyasi) ajratiladi. v) kichik biznesga ko‘maklashish markazlari va Tadbirkorlikni rivojlantirish kompaniyasida hamda tadbirkorlik bo‘yicha elektron platformalarda tadbirkorlikka o‘qitish, loyihalarni moliyalashtirish va barcha bosqichlarda hamrohlik qilish yo‘lga qo‘yiladi. Bundan tashqari, Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan kichik biznes loyihalarini moliyalashtirish uchun Biznesni rivojlantirish bankiga jami 300 mln dollar, shu jumladan, 75 mln dollar bankning ustav kapitalini oshirishga va 225 mln dollar 15 yil muddatga 5 foiz stavkada subordinar qarz sifatida mablag‘lar ajratiladi. Biznesni rivojlantirish banki – 150 ming kichik tadbirkorlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish va kengaytirishga mas’ul bo‘ladi va buning uchun xalqaro moliya tashkilotlaridan 1,2 mlrd dollar jalb qilinadi, shuningdek, 300 mln dollar yevrobond chiqariladi. Tadbirkorlikni rivojlantirish kompaniyasi – o‘rta biznesni 2,5 baravarga (10 mingdan 25 mingga) oshirishga mas’ul bo‘ladi va buning uchun moliyaviy xizmatlar 8 trln so‘mdan 14 trln so‘mga yetkaziladi, 300 mln dollar yevrobond chiqariladi hamda 450 ta korxonaga ulush kiritiladi va xizmatlar ipotekasi beriladi. Respublika komissiyasiga (J. Qo‘chqorov) 2023 yil 15 dekabrga qadar hududlar va davlat dasturlari yo‘nalishlari kesimida 2024-yilda 2 mln aholini tadbirkorlikka jalb qilish maqsadli ko‘rsatkichlarini tasdiqlash topshiriladi. 2024-yil 1 yanvardan 2026-yil 1 yanvargacha davlat ishtirokidagi yirik korxonalar bilan kooperatsiya asosida tashkil qilingan kichik tadbirkorlarga ishlab chiqargan mahsulotini davlat buyurtmachilariga bir yilda 10 mlrd so‘mgacha to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnomalar asosida sotishga ruxsat beriladi. Qaror loyihasidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan 300 mln dollar yo‘naltiriladi.
18.6.2022 14275
2022/2023-o‘quv yili uchun oliy ta’lim muassasalariga hujjatlarni qabul qilish 20-iyundan boshlanadi. Bu yilgi qabul jarayonlarida ham yangiliklar talaygina. O‘qishni ko‘chirish faqat ikki holatda mumkin, bir vaqtning o‘zida barcha ta’lim shakliga hujjat topshirish imkoniyati bor. Endi magistraturada xorijiy tillarni bilish sertifikati majburiy, qo‘shimcha imtihonlar bo‘lmaydi.Kutilayotgan yana bir nechta o‘zgarish va yangiliklarni Prezidentimizning 2022-yil 15-iyundagi “Davlat oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish jarayonlarini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori hamda “2022/2023-o‘quv yili uchun davlat oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilishning davlat buyurtmasi parametrlari to‘g‘risida”gi farmoyishlardan bilib olish mumkin.XOTIN-QIZLARGA IMTIYOZBu yil oliy ma’lumoti bo‘lmagan 2000 nafar xotin-qizlarda oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli kirish imkoni bo‘ladi. Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasining tavsiyanomasini olgan, oliy ma’lumotga ega bo‘lmagan xotinqizlar uchun 2022/2023-o‘quv yilidan boshlab bakalavriatning kunduzgi ta’lim shakli bo‘yicha umumiy belgilangan davlat granti asosidagi qabul parametrlariga qo‘shimcha 2 000 ta davlat granti ajratiladi. Bunda yuqoridagi ajratiladigan qabul parametrlarining kamida 50 foizi aniq, tabiiy fanlar, texnika va tibbiyot yo‘nalishlari orasida taqsimlanadi.BARCHA TA’LIM SHAKLINI TANLASH MUMKINPrezidentimiz qaroriga ko‘ra, davlat oliy ta’lim muassasalariga qabul jarayonida abituriyentlarni onlayn ro‘yxatdan o‘tkazish Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali va Davlat test markazining rasmiy veb-sayti orqali har yili 20-iyundan 20-iyulga qadar (20-iyul kuni ham), chet tilidan kasbiy (ijodiy) imtihon o‘tkaziladigan bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha 10-iyulga qadar (10-iyul kuni ham) amalga oshiriladi.Endilikda abituriyentlar test sinovi topshiriladigan fanlar majmuasi va ketma-ketligi bir xil bo‘lgan beshtagacha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarini hamda bir vaqtning o‘zida kunduzgi, sirtqi, kechki, masofaviy ta’lim shakllarini ham tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Qarorga asosan, 2022/2023-o‘quv yilidan boshlab davlat OTMlarida ularning imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha masofaviy ta’lim shakli joriy etiladi. Shuningdek, 2023/2024-o‘quv yilidan boshlab OTMga o‘qishga qabul qilishnin davlat buyurtmasi parametrlari faqat davlat granti bo‘yicha tasdiqlanadi.IKKI HOLATDA KO‘CHIRISH MUMKIN Bir davlat oliy ta’lim muassasidan boshqa biriga o‘qishni ko‘chirish uchun faqat 2 ta vaziyatda ruxsat beriladi: talaba oila qursa va turmush o‘rtog‘i doimiy yashaydigan hududdagi OTMga ko‘chmoqchi bo‘lsa; davlat xizmatchisi ish yuzasidan boshqa hududga ko‘chsa va turmush o‘rtog‘i yoki voyaga yetmagan farzandining o‘qishini o‘sha hududga ko‘chirmoqchi bo‘lsa (ishga kirgan vazirlik xati asosida). Xorijdan o‘qishni ko‘chirishda esa o‘tgan yilgi tartib saqlanib qolgan:1) talaba mos va turdosh yo‘nalishga test yoki ijodiy imtihon topshiradi hamda undan o‘tish balini to‘plash talab etiladi;2) o‘tish balini to‘play olmasa, super-kontrakt shartlari asosida o‘qishini ko‘chirishga ruxsat beriladi;Xorijdan mos va turdosh bo‘lmagan yo‘nalishga o‘qishni ko‘chirishga ruxsat berilmaydi.MAGISTRATURA BO‘YICHA O‘ZGARISHLAR?Bundan buyon magistraturaga qabul bir yilda ikki marta — avgust va yanvar oylarida tashkil etiladi. Bunda avgust oyidagi qabul – navbatdagi o‘quv yili uchun tasdiqlangan davlat granti va to‘lov-kontrakt asosidagi kvotalar uchun, yanvar oyidagi qabul – yozda to‘lmay qolgan o‘rinlar hamda Davlat qabul komissiyasi tasdiqlagan kontrakt asosidagi qo‘shimcha kvotalar uchun bo‘ladi.Joriy yildan boshlab magistraturaga qabulda mutaxassislik fanidan imtihon bo‘lmaydi. Faqat abituriyentning bakalavriat diplom bali o‘rtacha ko‘rsatkichi hamda xorijiy til sertifikat bali asosida, ballar ketma-ketligiga qat’iy rioya qilgan holda amalga oshiriladi. Boshqa qo‘shimcha imtihon o‘tkazilmaydi.IMTIYOZGA EGA BO‘LGANLAR UCHUN ALOHIDA “KVOTA”Qolaversa, endilikda oliy ta’lim muassasalariga imtihonlarsiz davlat granti asosida o‘qishga kirish bo‘yicha imtiyozga ega bo‘lganlar umumiy qabul parametrlaridan tashqari qo‘shimcha davlat granti asosida o‘qishga qabul qilinadi (ilgari imtiyozga ega ayrim abituriyentlar umumiy kvota doirasida davlat granti asosida o‘qishga qabul qilinar va mavjud grant o‘rinlarini band qilishar edi). Shuningdek, yurtimizdagi xorijiy va nodavlat OTMlarga davlat granti asosida kadrlar tayyorlash bo‘yicha 1 000 ta o‘rin ajratib boriladi.
18.5.2022 12811
“...Nodira Isayevaning Milliy o‘quv dasturi asosida yaratilgan yangi o‘lchamdagi zamonaviy darsliklarni “filning qulog‘i”ga qiyoslashi, ularda rasmli maʼlumotlar ko‘payib ketgani, darslik uchun yaratilgan mobil ilovalar o‘quvchilarni dangasa qilib qo‘yishi haqidagi eʼtirozlarini, darsliklarning mazmun-mohiyatidagi o‘ziga xos jihatlarini tahlil qilmay turib, darslik hajmiga qarab baho berishini noprofessionallik, o‘qituvchiga xos bo‘lmagan nomunosib xatti-harakat deb baholaymiz”, deyiladi munosabatda. Munosabat “Darsliklarni yaratish jarayoni shunchaki bir nechta muallif ishtirokida amalga oshirilmadi. Jarayonda xalqaro ekspertlar, mutaxassislar va, asosan, o‘qituvchilardan iborat katta jamoa ishladi. Darslikdagi har bir o‘zgarish xalqaro darslik yaratish standartlari va ilg‘or davlatlarning tajribasi o‘rganib chiqilganidan keyingina kiritildi. Baʼzi ish bermagan yangiliklar tajriba-sinov jarayonida boshqasi bilan almashtirildi yoki olib tashlandi”, deya davom etadi. E’tirozli munosabatda darsliklar hajmi masalasiga ham to‘xtab o‘tilgan. “Vazirlar Mahkamasining “Taʼlim muassasalari uchun xavfsiz poligrafiya mahsulotlarining umumiy texnik reglamentini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori hamda Sanitariya-epidemiologik nazorat markazining o‘quv nashrlariga qo‘yadigan gigiyenik talablariga ko‘ra, 1–4-sinf o‘quvchilari uchun bir dona darslik og‘irligi 300 gramdan oshmasligi belgilab qo‘yilgan. 2-sinf darsliklarining o‘rtacha og‘irligi esa 200–220 gramni tashkil qiladi va bu belgilangan talablarga mos keladi. Avvalgi 1–2-sinf darsliklari 70x90 bichimda 225 ga 175 sm o‘lchamda edi. Bu o‘lchamdagi kitobni sumkada olib yurish qulaydek tuyulgani bilan kitob kichkinaligi hisobiga 1-sinf o‘quvchisi uchun noqulay shrift va dizayndan foydalanib kelingan. Yangi darsliklar esa 60x84 bichimda, yaʼni 300 ga 208 sm hajmda tayyorlandi. Bu o‘lchov xalqaro darslik yaratish standartlaridan kelib chiqib tanlangan bo‘lib, o‘quvchining yoshiga, psixologik-fiziologik rivojlanishiga har tomonlama mos keladi. Taʼlim mazmunining o‘zgarishi shakliy o‘zgarishlarni ham talab qiladi. Ilgari darsliklarda, asosan, nazariy maʼlumotlar berilgani uchun rasmlarga kam joy ajratilgan. Tangadek joyda juda kichik hajmda berilgan rasmlar bolalarni zavqlantirmagan, taʼlim olishida ahamiyatli sanalmagan. Zamonaviy darsliklarni esa taʼlimiy maqsadni ko‘zlagan turli rasmlar, chizmalar, diagramma va jadvallarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki maʼlumotlarni vizual holatda qabul qilish o‘rganishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Bunda o‘quvchilarning nafaqat fanga qiziqishi ortadi, balki matn bo‘lmagan materialni ham tushunish ko‘nikmasi rivojlanadi”. Munasabatda qayd etilishicha, rasmlarning berilishiga nisbatan “qoida kam, rasm ko‘p” qabilida baho berish noo‘rin. Chunki aksar topshiriqlarda rasm asos qilib olingan. Yaʼni kitobdagi rasm va bezaklar taʼlim jarayonining muhim omiliga aylangan. Respublika taʼlim markazi “Raqamli dunyo bolalarini kompyuter va smartfonlardan ajratish deyarli ilojsiz. Bunday vaziyatda eng maʼqul yo‘l ularga qurilmalardan ilm olish maqsadida foydalanishni o‘rgatishdir. Yangi darsliklarda har bir o‘quvchining o‘rganish imkoniyati turlicha ekanini inobatga olgan holda turli mobil ilovalar hamda geymifikatsiya metodidan foydalanilgan. Chunki hamma bolalar ham mavzuni kitobdan o‘zlashtirishga qiziqavermaydi. Materialni smartfondagi o‘yin ko‘rinishida o‘zlashtirish esa allaqachon raqamli dunyoning bir bo‘lagiga aylanib ulgurgan bolalar uchun qulaylik yaratdi”, deya o‘z xulosasini yakunlagan.
12:56
Aliment haqida 7 ta muhim savolga javob
09:53
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Buyuk ipak yo‘li” xalqaro turizm markazining ochilish marosimida ishtirok etdi.
15:19
Yoshlar yetakchisi, balansi, daftari
15:46
Kitob va internet bir-birini to‘ldirishi kerak(mi?)
15:07
SHIFOKOR BO‘LMOQCHIMAN
18:40
Aliment miqdori, chet elga chiqishga taqiqni olib tashlash, alimentni kamaytirish: aliment bo‘yicha muhim 10 ta qoida
11:14
Yangi stipendiya: miqdori 1 020 ming soʻm!