13.3.2024 244

KREDIT TARIXINI YAXSHILASH MUMKIN

Kredit tarixi – sizning qaysi kredit tashkilotidan qancha kredit olganingiz, uni qanday to‘laganingiz to‘g‘risida batafsil ma’lumotdir. Agar kredit olib, foiz va asosiy qarzini o‘z vaqtida to‘lab bormagan bo‘lsangiz, kredit tarixingiz yomonlashadi. Yomon kredit tarixi esa banklar sizga qayta kredit bermasligiga sabab bo‘ladi. Qarzingizni kechiktirib to‘laganingiz haqidagi ma’lumot 5 yilgacha saqlanib qoladi. Bu esa, 5 yilgacha kredit ololmasligingizga sabab bo‘lishi mumkin degani. Yomon kredit tarixidan chiqish uzoq vaqt talab etadi. Buning uchun siz, eski qarzdorliklaringizni yopib, kichikroq kredit muassasasidan, mikrokredit tashkilotlaridan kredit olishga harakat qilib ko‘ring. Masalan, muddatli to‘lovga texnika olsangiz bo‘ladi. Kreditni o‘z vaqtida, qat’iy ravishda kredit jadvaliga rioya qilib to‘lab boring. Imkoningiz bo‘lsa, uni muddatidan oldin to‘lang. Bu orqali siz o‘zingizni intizomli mijoz sifatida namoyon etasiz. Shunday qilib, sizning kredit tarixingiz asta-sekin yaxshilanadi.

13.3.2024 314

“Ayollar daftari” nima?

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan ayollarni ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy, psixologik qo‘llab-quvvatlash, bilim va kasb o‘rganishga ehtiyoji va ishtiyoqi bor, ishsiz xotin-qizlarning muammolarini aniqlash, bartaraf etish va nazoratini olib borish bo‘yicha “Ayollar daftari” ma’lumotlar bazasi joriy etilgan. “Ayollar daftari”ga qanday toifadagi ayollar kiritiladi, ularga qanday yordamlar ko‘rsatiladi? Bu savollarga quyida javob beramiz.   “Ayollar daftari”ga 30 yoshdan oshgan quyidagi toifadagi xotin-qizlar kiritiladi: – ijtimoiy himoyaga muhtoj ishsiz xotin-qizlar; – tadbirkorlik qilish istagida bo‘lgan ehtiyojmand xotin-qizlar; – boquvchisi bo‘lmagan ehtiyojmand xotin-qizlar; – ijtimoiy yordamga muhtoj I va II guruh nogironi bo‘lgan, shuningdek, tezkor tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar; – uy-joyga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar.   Daftarga kiritilgan ayollar quyidagi yo‘nalishlarda qo‘llab-quvvatlanadi: 1) ijtimoiy himoyaga muhtoj ishsiz xotin-qizlarning: – bandligini ta’minlashga ko‘maklashiladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida bir martalik moddiy yordam beriladi; 2) tadbirkorlik qilish istagidagi ehtiyojmand xotin-qizlar uchun: – tadbirkorlik faoliyatini yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashiladi; 3) boquvchisi bo‘lmagan ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida og‘ir turmush sharoitidagi xotin-qizlarning uy-joyi ta’mirlab beriladi; 4) ijtimoiy yordamga muhtoj I va II guruh nogironi bo‘lgan, tezkor tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida og‘ir turmush sharoitidagi xotin-qizlarning uy-joyi ta’mirlab beriladi; – tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar uchun zarur tibbiy yordamlar ko‘rsatiladi; 5) uy-joyga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar: – ijara kompensatsiyasini to‘lanadi, ijtimoiy uylarga joylashtiriladi, uy-joy bilan ta’minlanadi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida bir martalik moddiy yordam beriladi; 6) qaramog‘ida nogiron farzandi bor ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida tomorqadan va dehqonchilikdan daromad manbayi sifatida foydalanish uchun ko‘maklashiladi.   Xotin-qizlar quyidagi hollarda “Ayollar daftari”dan chiqariladi: – har bir toifa bo‘yicha belgilangan amaliy yordamlar to‘liq ko‘rsatilganda (individual dastur asosida); – to‘liq davlat ta’minotiga olinganda; – o‘z arizasiga ko‘ra; – “Ayollar daftari”ga noqonuniy kiritilganligi aniqlanganda; – boshqa davlatlarga doimiy yashash uchun chiqib ketganda; – sudning ozodlikdan mahrum etishni nazarda tutuvchi hukmi qonuniy kuchga kirganda; – shaxs vafot etgan taqdirda yoki sud qarori asosida bedarak yo‘qolgan deb topilganda. “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarning individual dasturga kiritilgan masalalari to‘liq hal etil,aguncha ularni “Ayollar daftari”dan chiqarishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bank kreditlari “Ayollar daftari”ga kiritilgan va tadbirkorlik bilan shug‘ullanish istagida bo‘lgan xotin-qizlarning tadbirkorligini yo‘lga qo‘yish va rivojlantirishga yo‘naltiriladi. Kreditlar 33 million so‘mgacha miqdorda hokim yordamchilari tavsiyasi asosida ajratiladi.

7.3.2024 267

XOTIN-QIZLARGA IMTIYOZLAR BOR

XOTIN-QIZLARGA IMTIYOZLAR BOR Jamiyat va davlatning qay darajada xalqparvar hamda adolatli ekani uning xotin-qizlarga munosabati va g‘amxo‘rligida ko‘rinadi. Xotin-qizlarning qonuniy huquq va manfaatlarini ta’minlash, ularning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish yurtimizda ustuvor vazifalardan biri sanaladi. Yaqinlashib kelayotgan Xalqaro xotin-qizlar kuni munosabati bilan O‘zbekiston qonunchiligida ayollarga qanday imtiyoz va yengilliklar belgilangani haqida to‘xtalishga qaror qildik. Xotin-qizlarga kontrakt puli to‘lab beriladi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 17-sentabrdagi 585-son qaroriga muvofiq, har yili bazaviy to‘lov-kontrakt asosida davlat oliy ta’lim muassasasining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga qabul qilingan, ijtimoiy ehtiyojmand oila vakillari bo‘lgan talaba xotin-qizlarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari hisobidan o‘qitish tartibi joriy etilgan. Ular har yili o‘zlarining hududlaridan o‘qishga kirgan 40 nafardan, ikkinchi va undan yuqori bosqichlarda tahsil olayotgan 110 nafar, jami 150 nafar xotin-qiz uchun mahalliy byudjetning qo‘shimcha manbalari hisobidan bazaviy to‘lov-kontrakt summasini to‘rt o‘quv yili yakuniga qadar to‘lab beradi. Qizlar ta’limi moliyaviy qo‘llab-quvvatlanadi Prezidentning “Oliy, o‘rta maxsus va professional ta’lim tashkilotlarida xotin-qizlarning ta’lim olishlarini qo‘llab-quvvatlashga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, oliy hamda o‘rta maxsus va professional ta’limda tahsil oluvchi xotin-qizlarga 7 yilga 14 foizlik ta’lim kreditlari ajratiladi. Bunda foiz stavkalarini Moliya vazirligining jamg‘armasi qoplab beradi. Xotin-qizlar esa asosiy qarzni o‘qishni tamomlagach, 7 yil davomida to‘laydi. Shuningdek, davlat oliy ta’lim muassasalarining magistratura bosqichida o‘qiyotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt to‘lovlarini qaytarish shartisiz qoplash maqsadida, davlat byudjetidan har yili kamida 200 milliard so‘m moliyalashtiriladi. Magistraturada tahsil olayotgan talabgor xotin-qizlar kontrakt to‘lovini qoplash maqsadida o‘z universitetining rektori nomiga yilning 15-sentabrgacha ariza bilan murojaat etishlari kerak. 5 yillik staj orqali talaba bo‘lish imkoniyati Mutaxassisligi bo‘yicha 5 yillik stajiga ega, ammo oliy ma’lumotga ega bo‘lmagan xotin-qizlar davlat tomonidan ajratilgan 500 ta kvota orqali to‘lov-kontrakt asosida talaba bo‘lishlari mumkin. Talabgorlar Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasining tavsiyanomasi asosida o‘qishga qabul qilinadi. Ushbu tavsiyanoma talabgorlar o‘rta-maxsus yoki professional ta’lim bo‘yicha mutaxassislikka ega bo‘lishi; ta’lim olgunga qadar oliy ta’lim olmaganligi yoki olmayotganligi; o‘rta maxsus yoki professional ta’lim bo‘yicha 5 yillik mehnat stajiga ega bo‘lishi lozim. OTMga kirishda imtiyoz Ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlarga oliy ta’lim muassasalariga qo‘shimcha davlat granti asosidagi qabul ko‘rsatkichlari doirasida tanlovda ishtirok etish uchun tavsiyanoma beriladi. Tavsiyonama quyidagi mezonlarning biriga mos tushadigan nomzodlarga beriladi: kam ta’minlangan oilalardagi xotin-qizlar; to‘liqsiz oilada tarbiyalanayotgan, ya’ni otasi yoki onasi yoxud ularning ikkalasi ham vafot etgan ijtimoiy himoyaga muhtoj qizlar; turmush o‘rtog‘i vafot etgan, voyaga yetmagan farzandini yolg‘iz tarbiyalayotgan ijtimoiy himoyaga muhtoj ayollar; nogironligi bo‘lgan farzandi bor ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlar; ikki va undan ortiq farzandlarini tarbiyalayotgan, boshqa qarindoshlaridan alohida (ijarada) yashayotgan ijtimoiy himoyaga muhtoj yolg‘iz ayollarning qiz farzandlari; ota-onalaridan biri yoki har ikkisi ham birinchi yoki ikkinchi guruh nogironi bo‘lgan ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlar.   Kasb o‘rganish xarajatlarini davlat to‘laydi Xotin-qizlar nodavlat ta’lim tashkilotlarida kasb-hunarga va tadbirkorlikka o‘qiganda qilgan xarajatlarning 70 foizi, biroq har bir bitiruvchiga 1 million so‘mdan ortiq bo‘lmagan xarajatlar davlat tomonidan qoplab beriladi.   Homilador ayolni ishga qabul qilish Ayol homiladorligi yoki yosh bola parvarish qilayotganini bila turib, uni ishga olishdan g‘ayriqonuniy ravishda bosh tortish yoki ishdan bo‘shatish: BHMning 25 baravarigacha (6 million 750 ming so‘mgacha) jarima; yoki 3 yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish; yoxud 3 yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.   DMTTlarga imtiyozli qabul Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 20-maydagi 319-son qaroriga ko‘ra, “Ayollar daftari”ga kiritilgan ijtimoiy himoyaga muhtoj yolg‘iz ayollarning bolalari davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlariga ustunlik bilan qabul qilinish huquqiga ega.   2 yoshga to‘lmagan farzandi bor onalarga qo‘shimcha tanaffus 2 yoshga to‘lmagan bolali ayollarga bolani ovqatlantirish uchun (o‘ziga berilgan dam olish va ovqatlanish uchun beriladigan tanaffusdan tashqari) kamida har 3 soatda bir marta har biri 30 minutdan kam bo‘lmagan tanaffus beriladi. 2 yoshga to‘lmagan ikki va undan ko‘p bolali ayollarga tanaffusning muddati kamida 1 soat qilib belgilanadi. Mazkur tanaffuslar uchun ish haqi kamaytirilmaydi. Bolali ayolning xohishiga ko‘ra tanaffuslar dam olish va ovqatlanish uchun belgilangan tanaffusga qo‘shib berilishi yoki umumlashtirilib, ish kunining boshiga yoki oxiriga ko‘chirilib, ish kuni shunga yarasha qisqartirilishi mumkin.   3 yoshga to‘lmagan farzandi bor ayollarga qisqartirilgan ish soati Uch yoshga to‘lmagan bolaning onasiga haftasiga o‘ttiz besh soatdan oshmaydigan ish vaqti davomiyligi belgilanadi. Ish vaqtining qisqartirilgan davomiyligida ishlayotgan ayollarga haq to‘lash har kungi to‘liq ish davomiyligida ishlaydigan xodimlar uchun belgilangan miqdorda amalga oshiriladi. 3 ish kunidan kam bo‘lmagan qo‘shimcha ta’til 12 yoshga to‘lmagan ikki va undan ko‘p bolasi yoki 16 yoshga to‘lmagan nogiron bolasi bor ayollarga har yili 3 ish kunidan kam bo‘lmagan haq to‘lanadigan qo‘shimcha ta’til beriladi. Shuningdek, ularning xohishiga ko‘ra har yili 14 kalendar kundan kam bo‘lmagan ish haqi saqlanmagan ta’til beriladi. Bunday ta’til yillik ta’tilga qo‘shib berilishi yoki alohida foydalanilishi mumkin.   Davolanish uchun bepul order Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 28-apreldagi 250-son qaroriga ko‘ra, “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarning sog‘lig‘i holati og‘ir bo‘lganda viloyat ixtisoslashtirilgan davolash-profilaktika muassasalariga yoki respublika ixtisoslashtirilgan markazlariga davolanish uchun bepul order ajratiladi. 33 million so‘mgacha kredit O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 5-martdagi PQ-5020-son qarori bilan xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi hisobidan 3 yilgacha va 6 oygacha imtiyozli davr bilan yillik 14 foiz stavkada 33 million so‘mgacha kreditlar beriladi. Buning uchun ular quyidagi dasturlardan birini muvaffaqiyatli tugatgan bo‘lishi kerak: Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi hamda Biznes va tadbirkorlik oliy maktabi ma’qullagan dasturlar asosidagi o‘quv kurslari; “Ishga marhamat” monomarkazlari, kasb-hunarga o‘qitish markazlari, mahallalardagi kasb-hunarga o‘qitish maskanlari va Xotin-qizlar tadbirkorlik markazlari yoki nodavlat ta’lim muassasalarining kasbga o‘rgatish o‘quv kurslarining maxsus o‘qitish dasturlari.   Og‘ir ijtimoiy ahvoldagi xotin-qizlarga imtiyozli uy-joylar beriladi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 12-apreldagi 285-son qaroriga muvofiq, uy-joyga muhtoj xotin-qizlarga beriladigan arzon uy-joylar to‘lovining: 10 foizi Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi, talabgor ishlayotgan tashkilot va boshqa manbalar hisobiga (boshlang‘ich badal sifatida); 90 foizi banklarning imtiyozli kreditlari hisobiga qoplanadi.   Ayrim ayollar 53 yoshda pensiyaga chiqishi mumkin O‘zbekiston Respublikasining 1993-yil 3-sentabrdagi 938-XII-son qonuniga muvofiq, texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqargani yoxud korxonaning tugatilgani munosabati bilan ishdan ozod etilgan va ishsiz deb e’tirof etilgan ayollar 53 yoshga to‘lganda va ish staji kamida 20 yil bo‘lganda pensiya olish huquqiga ega bo‘ladi. Ruxshona TURSUNPO‘LATOVA, “Yoshlar ovozi” mahorat maktabi tinglovchisi, huquqshunos

7.3.2024 219

MChJ – TADBIRKORLIKNING QULAY TASHKILIY SHAKLI

Bugungi kunda aksariyat yosh tadbirkorlarimiz faoliyatida mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) tashkiliy-huquqiy shaklini qulay va ishonchli deb biladi. Xo‘sh, nima sababdan ular aynan shu shaklni afzal ko‘rmoqda? Amaldagi qonunchilikda mas’uliyati cheklangan jamiyati xo‘jalik jamiyati hisoblanib, Fuqarolik kodeksining 58-moddasida ulushlarga (qo‘shilgan hissalarga) yoki muassislarning (ishtirokchilarning) aksiyalariga bo‘lingan ustav fondi (ustav kapitali)ga ega bo‘lgan tijoratchi tashkilotlar xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari hisoblanashi, muassislar (ishtirokchilar) qo‘shgan hissalar yoki ular sotib olgan aksiyalar hisobiga vujudga keltirilgan, xo‘jalik shirkati yoki jamiyati o‘z faoliyatida ishlab chiqargan va sotib olgan mol-mulk mulk huquqi asosida unga tegishliligi, xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari to‘liq shirkat, kommandit shirkat, mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat, aksiyadorlik jamiyati shaklida tuzilishi mumkinligi belgilangan. Xo‘jalik jamiyatlarining xo‘jalik shirkatlaridan farqli tarafi shundaki, xo‘jalik shirkatida ishtirokchilarning birlashishi hamda ularning shirkat ishlarida faol ishtiroki talab qilinsa, xo‘jalik jamiyatlarida esa resurslar, mablag‘lar (kapital) jamlanishi oqibatida vujudga keladi va shu no‘qtayi nazardan unda ishtirokchilarning xo‘jalik jamiyatlari ishlarida shaxsan qatnashishi talab etilmaydi. Xo‘jalik jamiyatlarida ishtirokchilarning huquq va majburiyatlari bilan bog‘liq farqli jihati ularning majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi bilan baholanadi. Misol uchun, MChJning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydi va jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zarar uchun o‘zlari qo‘shgan hissa qiymati doirasida javobgar bo‘ladi (FK, 62-modda). Ya’ni ularning tadbirkorlik faoliyatidagi tavakkalchilik darajasi ularning jamiyat ustav fondiga kiritgan hissalarining miqdori bilan belgilanadi. MChJning mulkiy asosi jamiyat ishtirokchilarining hissalaridan tashkil topgan ustav fondi (kapitali)dan iborat. Ustav kapitalining miqdoriga qat’iy talab qo‘yilmagani MChJning afzalligini ko‘rsatadi. Shu sababli ustav kapitalining miqdori ishtirokchilar tomonidan ustavda ixtiyoriy qiymatda belgilanadi. Bunda bitta istisno holat mavjud bo‘lib, ustav fondining eng kam miqdori litsenziya talablarida belgilanishi mumkin. Qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatda javobgarlik doirasi kengroq bo‘lib, Fuqarolik kodeksining 63-moddasiga ko‘ra, bunday jamiyatning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha o‘z mol-mulklari bilan qo‘shgan hissalari qiymatiga nisbatan hamma uchun bir xil bo‘lgan, jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrali miqdorda solidar tarzda subsidiar javobgar bo‘lishi, ishtirokchilardan biri nochor (bankrot) bo‘lib qolganida uning jamiyat majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi, agar jamiyatning ta’sis hujjatlarida javobgarlikni taqsimlashning boshqacha tartibi nazarda tutilgan bo‘lmasa, boshqa ishtirokchilar o‘rtasida ularning qo‘shgan hissalariga mutanosib ravishda taqsimlanishi belgilangan. Fikrimizcha, MChJning yuridik shaxs sifatidagi mohiyati va xo‘jalik jamiyatlari tizimida tutgan o‘rni biznesga “tikilgan” mulkning muassis – jismoniy va yuridik shaxsning boshqa mulkidan to‘liq ajratilgan va alohidaligi, MChJ faoliyati esa faqat ana shu mol-mulkka asoslanishi va majburiyatlar ham shu mol-mulkka tayanishi hamda javobgarlik “tikilgan mol-mulk” doirasida amal qilishi bilan bog‘liq. Shu sababli yuridik shaxslarning ushbu tashkiliy-huquqiy shaklidagi “mas’uliyati cheklanganlik” iborasi mas’uliyat (javobgarlik) faqat qo‘shgan hissasi doirasidaligi, biroq bu holat majburiyat uchun qisman javob berishni nazarda tutmasligini anglatishi lozim. Muxtasar qilib aytganda, mas’uliyati cheklangan jamiyati bu: 1) faoliyatining asosiy maqsadi foyda olishga qaratilgan tijoratchi tashkilotidir. Yuridik shaxslar tashkil etilish va faoliyat maqsadidan kelib chiqib tijoratchi (foyda olishni faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan) va tijoratchi bo‘lmagan (foyda olishni maqsad qilib olmagan) tashkilotlarga bo‘linadi. Ular ikkisi ham yuridik shaxs bo‘lishi mumkin; 2) xo‘jalik jamiyatlari, MChJda ishtirokchilar kapitallari birlashtiriladi. Biroq mas’uliyati cheklangan jamiyatida ishlab chiqarish kooperativi yoki to‘liq shirkatdan farqli ravishda ishtirokchilarning shaxsiy ishtiroki talab etilmaydi; 3) bir yoki bir nechta jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan ta’sis etiladi. Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilangan bo‘lmasa, jamiyatning ishtirokchilari bo‘lishga haqli emaslar... Yuqoridagi xususiyatlar MChJning xo‘jalik jamiyatlari tizimida tutgan o‘rnini mustahkamlaydi. Bu esa o‘z tadbirkorligini boshlamoqchi bo‘lgan har qanday yosh tadbirkor uchun qulay va mustaqil faoliyatni kafolatlovchi tadbirkorlik subyektining muhim tashkiliy huquqiy shakli ekanligini anglatadi.

27.2.2024 271

Voyaga yetmaganlar orasida jinoyatchilik ko'lami ortmoqda

2023-yilda O‘zbekistonda 3599 nafar voyaga yetmaganlar (13−17 yoshli) jinoyat sodir etgani uchun ro‘yxatga olindi. Bu o‘tgan yilga nisbatan 15,6 foizga (3112 ta) va 2021-yilga nisbatan (2595) 40 foizga ko‘pdir. Bu bo‘yicha Prezident huzuridagi Statistika agentligi hisobot e’lon qildi. 2020-yilda 1276 ta (2023-yilga nisbatan 2,8 barobar kam), 2019-yilda esa 818 ta jinoyat qayd etilgan. Shunday qilib, besh yil ichida jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar soni 4,4 barobarga oshganini ko‘rish mumkin.  Statistika agentligi hisobotiga ko‘ra, o‘tgan yili jinoyat sodir etgan 3599 nafar voyaga yetmaganlarning 82,6 foizi jinoiy javobgarlikka tortilgan. Ulardan 744 nafari 13-15 yosh, 2855 nafari 16-17 yoshlilardir. Qizlarning ulushi 8,7 foiz - 314 kishini tashkil etdi. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar eng ko‘p Farg‘ona viloyatida qayd etilgan - 700 nafar. Keyingi o‘rinlarda Toshkent - 545, Namangan viloyati - 451 va Toshkent viloyati - 345 kishi. Eng past ko‘rsatkichlar Jizzax - 54, Navoiy - 62 va Xorazm viloyatlarida - 66 kishi. Jinoyat turlari bo‘yicha voyaga yetmaganlarning aksariyati yoki 1602 nafari o‘g‘rilik (bir yil avval - 1581 nafar), 453 nafari bezorilik (284 nafar), 135 nafari firibgarlik (134 nafar), 181 nafari talonchilik va bosqinchilik (162 nafar) sodir etgan, 104 nafari qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish (74), 54 nafari - nomusga tegish va nomusga tegishga urinish (46), 27 kishi - tovlamachilik (16) 12 nafari esa qasddan odam o‘ldirish va odam o‘ldirishga urinish (10) jinoyatini sodir etgan. Voyaga yetmaganlarning 57 nafari giyohvandlik vositalarini ishlab chiqarish yoki sotish, 121 nafari o‘limga olib kelmaydigan yo‘l-transport hodisalari, 4 nafari qalbaki pul yoki qimmatli qog‘ozlarni tayyorlash yoki sotish kabi jinoyat qilgan. Jinoyat sodir etilgan vaqtda ularning 2730 nafari talabalar, 510 nafari ishchilar, 148 nafari ishlamaydigan yoki o‘qimaydigan, 8 nafari xizmatchilar, 190 nafari boshqa toifalarga mansub bolalar bo‘lgan.

23.2.2024 322

Iqtisodiy sudlarda tadbirkorlik subyektlari huquqlari himoya qilinishi kafolatlarining takomillashuvi

Sud-huquq islohotlari mamlakatimizda jadallik bilan olib borilib, oxirgi yillarda odil sudlovni ta’minlash borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, yagona sud amaliyotini ta’minlash maqsadida Oliy sud va Oliy xo‘jalik sudi sud hokimiyatining yagona oliy organi – O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudiga birlashtirildi. Fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yanada oshirish, fuqarolarning buzilgan huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini yanada kengroq himoya qilinishi ta’minlash maqsadida sud qarorlarini qonuniyligini va asosliligini tekshirish mexanizmlari yanada takomillashtirilmoqda va sud qarorlarini qayta ko‘rishning yangi tartibi joriy etildi. Jumladan, 2023-yil 25-dekabrda Prezident tomonidan imzolangan “Sud qarorlarining qonuniyligi va asosliligini tekshirish tartibi takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy prosessual kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonunga (O‘RQ–888)ga ko‘ra 2024-yil 1-yanvardan boshlab: - tumanlararo, tuman (shahar) sudlari tomonidan birinchi instansiyada; - viloyat va unga tenglashtirilgan sudlar tomonidan qonuniy kuchga kirmagan sud hujjatlari apellyasiya tartibida yoki qonuniy kuchga kirgan, apellyasiya tartibida ko‘rilmagan sud hujjatlari kassatsiya tartibida hamda apellyasiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan sud hujjatlari mazkur sudlarda taftish tartibida; - viloyat va unga tenglashtirilgan sudlar tomonidan apellyasiya yoki kassatsiya hamda taftish tartibida ko‘rilgan sud hujjatlari ustidan shikoyatlar (protestlar) Oliy sudning Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’atida taftish tartibida, alohida hollarda Oliy sudning Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’atida ko‘rilgan sud hujjatlari ustidan Oliy sud Rayosatida taftish tartibida ko‘rib chiqilishi nazarda tutilmoqda. Shuningdek, sud qarorlarining barqarorligini, ish bo‘yicha yakuniy qarorlar qabul qilinishini ta’minlash maqsadida yuqori instansiya sudlari tomonidan quyi sudlar qarorini bekor qilgan holda yangidan ko‘rish uchun quyi sudga yuborish amaliyotini tugatish nazarda tutilmoqda. Apellyatsiya instansiyasi Kodeks 279-moddasi beshinchi qismining 7-bandida nazarda tutilgan asos mavjud bo‘lgan taqdirda, hal qiluv qarorini bekor qilishga va ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra boshqa sudga yuborishga haqli. Bundan tashqari Kodeks 279-moddasi beshinchi qismining 2, 3 va 6-bandlarida nazarda tutilgan asoslar ya’ni: - ishning ishda ishtirok etuvchi, sud majlisining vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli tarzda xabardor qilinmagan biror-bir shaxs yo‘qligida ko‘rilganligi; - ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan shaxslarning huquq va majburiyatlari to‘g‘risida sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinganligi; - bildirilgan talab bo‘yicha sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinmaganligi aniqlangandaapellyasiya instansiyasi ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘radi va ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘rishga o‘tish haqida ajrim chiqarilib, unda bajarilishi lozim bo‘lgan harakatlar ko‘rsatiladi. Kodeksga kiritilgan o‘zgartirishlarning yana bir muhim jixati shundaki, endilikda sud xarajatlarini taqsimlash to‘g‘risidagi masala hal qilinmaganligi yoki noto‘g‘ri hal qilinganligi sudning hal qiluv qarorini bekor qilish yoki o‘zgartirish uchun asos bo‘lmaydi. Bunday holda, yuqori instansiya sudlari qarorning xulosa qismida sud xarajatlari ushbu Kodeksning 118-moddasida nazarda tutilgan tartibda taqsimlanishi ko‘rsatib o‘tishlari lozimligi belgilab berilda. Qonun bilan sud qarorlari ustidan kassatsiya va taftish tartibida shikoyat qilish muddatlari ham o‘zgartirildi. Xususan, kassatsiya shikoyati (protesti) birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran olti oy ichida, taftish tartibidagi shikoyat (protest) esa, birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori, ajrimi, qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran bir yil ichida beriladigan bo‘ldi. Taftish tartibidagi shikoyat (protest) berish muddati quyi instansiya sudlari tomonidan ishni ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilinguniga qadar o‘tgan bo‘lsa, shikoyat (protest) ushbu sudlar tomonidan ishni ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch oy ichida berilishi mumkin, ya’ni yana qo‘shimcha uch oylik muddat berilishi nazarda tutildi. Oliy sud Rayosatiga Oliy sud raisining, Bosh prokurorning protesti tegishli shaxslarning murojaati kelib tushgan kundan e’tiboran uch oy ichida, lekin sudlov hay’ati tomonidan ishni taftish tartibida ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilingan kundan e’tiboran olti oydan kechiktirmay kiritilishi mumkin. Sud qarorlari ustidan apellyatsiya, kassatsiya va taftish tartibidagi shikoyat (protest) berishning o‘tkazib yuborilgan muddati shikoyat (protest) bergan shaxsning iltimosnomasi bo‘yicha, agar iltimosnoma shikoyatni (protestni) berish muddati o‘tgan kundan e’tiboran uch oydan kechiktirmay berilgan va shikoyat (protest) berish muddati o‘tkazib yuborilishining sabablari sudya (sud) tomonidan uzrli deb topilgan bo‘lsa, tiklanishi mumkin.

9.1.2024 1338

⚡️Endi talabalarga amaliyot o‘tagani uchun haq to‘lanadi

Hukumat qarori bilan (11-son, 08.01.2024 y.) Oliy ta’lim tashkilotlari talabalarining iqtisodiyot tarmoqlari korxonalarida haq to‘lanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi. ☑️Nizomga ko‘ra, haq to‘lanadigan ishlab chiqarish amaliyotini tashkil etish maqsadida Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi tomonidan talabalar o‘rtasida har yili kamida bir marotaba tanlov o‘tkaziladi. Bunda amaliyot o‘tash uchun 500 ta (Toshkent shahri uchun – 45 ta, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlar uchun – 35 tadan) o‘rin ajratiladi. ☑️Tanlovda ishtirok etish uchun talaba arizani shaxsan o‘zi, pochta orqali yoki elektron shaklda o‘zi o‘qiyotgan oliy ta’lim tashkilotiga topshiradi. Tanlovda qatnashish uchun talaba:● bitiruvchi bosqichda tahsil olayotgan bo‘lishi;● ta’lim yo‘nalishi (mutaxassisligi) tarmoq korxonasidagi faoliyat yo‘nalishiga mos bo‘lishi;● O‘zbekiston rezidenti bo‘lishi lozim. Oliy ta’lim tashkiloti ariza bergan talabalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yo‘llanma xati bilan Maxsus komissiyaga 5 ish kunida taqdim etadi. Maxsus komissiya ushbu hujjatlarni kelib tushgan kundan boshlab 5 ish kuni davomida ko‘rib chiqib, talabani tanlovda ishtirok etishi yoki uni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Yakuniy qaror qabul qilingandan 10 ish kuni davomida tanlov natijalari bo‘yicha ma’lumot Vazirlikning rasmiy veb-saytiga joylashtiriladi. Amaliyot 1 oydan 3 ochgacha bo‘lgan davr mobaynida o‘quv rejasida belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi. Talabaning amaliyot o‘tashi uchun sinov muddati belgilanmaydi. Gʻolib talabalarning amaliyoti bo‘yicha xarajatlar Maxsus komissiya tomonidan yakuniy qaror qabul qilingandan so‘ng 15 kun davomida qoplanadi. Bunda talabaga BHMning 2 baravari miqdorida ish haqi va unga hisoblangan ijtimoiy soliq tegishli hisobraqamiga o‘tkaziladi. Nizom harbiy va harbiylashtirilgan oliy ta’lim tashkilotlariga nisbatan tatbiq etilmaydi.

15.12.2023 1140

Hech kimga uning roziligisiz qonunchilikda belgilanmagan majburiyat yuklatilishi mumkin emasligi belgilandi 

Hech kimga uning roziligisiz qonunchilikda belgilanmagan majburiyat yuklatilishi mumkin emasligi belgilandi  Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ilk marotaba har bir inson o‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqiga ega ekanligi va hech kimga uning roziligisiz qonunchilikda belgilanmagan majburiyat yuklatilishi mumkin emasligi nazarda tutildi.  E’tibor qaratadigan bo‘lsak, yangi tahrirdagi Konstitutsiya matnining aksariyat qismini inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, kafolatlash bilan bog‘liq qoidalar qamrab olindi desak, yangilishmagan bo‘lamiz. Ya’ni, inson huquq va erkinliklari bilan bog‘liq normalar uch yarim barobar ko‘paydi.  Yangi tahridagi Konstitutsiyaning 21-moddasiga kiritilgan “Har bir inson o‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqiga ega. Hech kimga uning roziligisiz qonunchilikda belgilanmagan majburiyat yuklatilishi mumkin emas” normasi muhim ustuvor ahamiyat kasb etadi.    Ta’kidlash lozimki, o‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqi inson salohiyatining yangi qirralarini namoyon qilish, barcha imkoniyatlarni ro‘yobga chiqarishning bosh omili hisoblanadi. Shaxslarning har tomonlama kamol topishiga ko‘maklashish esa har bir davlatning eng muhim vazifalaridan biridir.  Rivojlanish, ya’ni kamol toptirish huquqi, keng qamrovli iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va siyosiy jarayon bo‘lib, shaxsning farovonligini doimiy ravishda oshirishni nazarda tutadi. Asosiy qonunimizda “inson – jamiyat – davlat” tamoyili huquqiy jihatdan rasmiylashtirilishi natijasida davlat va jamiyatning siyosiy-huquqiy qiyofasi o‘zgarmoqda.  Har bir inson o‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqiga ega deganda nimani tushunamiz?  O‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqi – bu insonning o‘z shaxsini erkin rivojlantirish, qonunchilik hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday harakatni amalga oshirish huquqiga ega bo‘lishidir. 1948 yilda qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida ham aynan “Har bir inson jamiyat oldida burchlidir, faqat shu holatdagina uning shaxsi erkin va to‘liq kamol topishi mumkin”, degan qoida bejizga mustahkamlanmagan.  Darhaqiqat, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning 54-moddasida belgilandiki, insonning huquq va erkinliklarini ta’minlash davlatning Oliy maqsadidir. Bir qarashda oddiy tuyulishi mumkin, ammo mazkur normaning mazmun-mohiyatida insonning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy- ijtimoiy, madaniy, ekologik huquqlarini ta’minlashni davlat o‘ziga asosiy maqsad qilib qo‘ymoqda.  Shaxsni erkin kamol toptirish huquqi uning huquqlarini qonunchilikda kafolatlash, so‘ngra ularni ta’minlash orqali amalga oshiriladi. O‘zbekiston qonunchiligi “inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi”, degan oltin qoida bilan singdirilganligi erkin kamol topish huquqini amalga oshirish uchun barcha imkoniyatlar mavjudligini anglatadi.  O‘z shaxsini erkin kamol toptirish huquqi insonning ijod qilishga bo‘lgan huquqlari asosida ta’lim olish, madaniy va ijtimoiy ne’matlardan bahramand bo‘lish, o‘ziga kerakli bo‘lgan bilim va ilmni olish huquqini ham anglatadi.  Hech kimga uning roziligisiz qonunchilikda belgilanmagan majburiyat yuklatilishi mumkin emas!  Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada barchaning – bir tomondan davlat va uning organlari tizimi, ikkinchi tomondan inson, fuqaro va jamiyatning huquq va majburiyatlari aniq va lo‘nda qilib belgilab berildi.   Qonunda belgilanganidan tashqari boshqa biror-bir majburiyatni bajarishga hech kim majbur emas. Konstitutsiyaga kiritilayotgan ushbu norma mazkur hayotiy haqiqatlarni ro‘yobga chiqarish orqali oddiy odamlarni hayotini yanada yengillashtiradi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi.  Konstitutsiya va qonunlarda bizning zimmamizga fuqaro, inson, ota-ona, farzand yoki muayyan kasb egasi sifatida bir qator majburiyatlar yuklatilgan. Jumladan, qonunlarga rioya etish, boshqalarning huquqlarini hurmat qilish, ota-onani boqish va farzandlarni tarbiyalash, tabiiy muhit va tarixiy yodgorliklarni asrash, soliqlarni to‘lash, Vatanni himoya qilish va boshqalardir. Yangi kiritilgan qoida fuqarolar va yuridik shaxslar faqat Konstitutsiya va qonunchilik hujjatlarida majburiy etib belgilanganidan tashqari, boshqa biror-bir majburiyatni bajarishga majbur emasligini, shuningdek davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari ham ularga qonunchilikda belgilanmagan qo‘shimcha talablarni yuklash vakolatiga ega emasligini anglatadi. Bu esa amaliyotda ayrim holatlarda uchrab turadigan biror-bir qonunda ko‘rsatilmagan majburiyatni yoki qandaydir vazifani (masalan, o‘qituvchiga ko‘cha supurish, vrachga mahallaga chiqib xatlov o‘tkazish) tashkilot rahbari tomonidan xodimga yuklash kabi salbiy holatlarga qat’iyan chek qo‘yadi.  Inson o‘z huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslarning, jamiyat hamda davlatning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvormi! Cheklovlar bo‘lishi mumkinmi?   Darhaqiqat, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning 21-moddasida inson o‘z huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslar, jamiyat hamda davlatning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga putur yetkazmasligi shartligi qat’iy belgilandi. Qolaversa, insonning huquq va erkinliklari faqat qonunga muvofiq va faqat konstitutsiyaviy tuzumni, aholining sog‘lig‘ini, ijtimoiy axloqni, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, jamoat xavfsizligini hamda jamoat tartibini ta’minlash maqsadida zarur bo‘lgan doirada cheklanishi mumkinligi belgilab qo‘yildi.  Shuni alohida qayd etish lozimki, 2022 – 2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasida “Qonun ustuvorligi va konstitutsiyaviy qonuniylikni ta’minlash hamda inson qadrini ushbu jarayonning bosh mezoni sifatida belgilash”, - 14-maqsad sifatida ko‘rsatilgan. Unga ko‘ra, fuqarolarning huquqlarini cheklash bilan bog‘liq choralarni qo‘llashda qonuniylikni so‘zsiz ta’minlash vazifasi belgilangan.  Jamiyatda qonun va adolat ustuvorligini ta’minlash maqsadlariga boshqalarning huquqlarini hurmat qilmasdan turib erishib bo‘lmaydi. Shu sababli cheklovlar, ya’ni insonning huquq va erkinliklarini cheklanishi, faqat qonunda nazarda tutilgan tartibda va shartlar asosida hamda konstitutsiyaviy tuzumni, jamoat xavfsizligi va jamoat tartibini, xalqning sog‘lig‘i va ma’naviyati, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilish maqsadida zarur bo‘lgan doirada cheklanishi mumkin. Mazkur normani Konstitutsiyamizda aks ettirilishi fuqarolarimizning huquqlarini himoyasi va xavfsizligini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Shaxsning huquq va erkinliklarini muayyan sharoitlarda cheklash mumkinligi to‘g‘risidagi normalar barcha inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalarda o‘z aksini topgan.  Jumladan, BMTning Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 29-moddasiga ko‘ra “Har bir inson o‘z huquq va erkinliklarining ro‘yobga chiqishda shunday cheklashlarga mubtalo bo‘lishi mumkinki, bular qonun tomonidan belgilab qo‘yilishi hamda bundan muddao – boshqalarning huquqlari va erkinliklari zarur darajada tan olinish va hurmat qilinishi hamda axloq-odobning adolatli talablari ijtimoiy tartib hamda demokratik jamiyatdagi bugungi farovonlikning adolatli talablari qondirilgan bo‘lsin”,- deb belgilangan.  Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning  19-moddasida “Ushbu moddaning 2-bandida nazarda tutilgan huquqlardan foydalanish alohida majburiyatlar va alohida mas’uliyat yuklaydi. Bu tarzda foydalanish ayrim cheklashlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin, lekin bu cheklashlar qonun bilan belgilanishi va quyidagilar uchun zarur bo‘lishi lozim: birinchidan, boshqa shaxslarning huquqlari va obro‘-e’tiborini hurmat qilish uchun; ikkinchidan, davlat xavfsizligini, jamoat tartibini, aholi salomatligi yoki ahloqini muhofaza etish uchun” deya belgilangan, shuningdek, Inson huquqlari bo‘yicha Yevropa konvensiyasining  10(2)-moddasida ham o‘z aksini topgan.   Bundan tashqari, YeXHT 1990 yilgi Kopengagen hujjatida insonning huquq va erkinliklari faqat qonunda belgilangan tartibda va xalqaro standartlarga mos ravishda cheklovlar o‘rnatilishi mumkinligi to‘g‘risida qoidalar aks ettirilgan. Xorijiy mamlakatlar konstitutsiyalariga ham nazar tashlaydigan bo‘lsak, inson huquq va erkinliklarini cheklovchi normalar Bolgariya, Germaniya, Gruziya, Gresiya, Italiya, Ozarbayjon, Slovakiya, Turkiya, Shveysariya, Qirg‘iziston, Qozog‘iston kabi davlatlar konstitutsiyalarida ham o‘z aksini topgan.  Muxtasar qilib aytganda, mazkur kiritilgan yangi qoidalar birinchidan, inson huquqlari himoyasini yanada kuchaytiradi; ikkinchidan, inson huquqlarini qanday asoslarda va shartlarda cheklanishi mumkinligi ko‘rsatilishi, inson huquqlarini asossiz cheklanishini oldini oladi; uchinchidan, inson huquqlarini ta’minlanishida davlat organlarining mas’uliyati yanada oshiriladi; to‘rtinchidan, jamiyatda inson qadri hamma narsadan ustunligini ta’minlashga yordam beradi; beshinchidan, fuqarolarning davlat organlariga nisbatan ishonchi yanada oshadi.

15.12.2023 1442

Konstitutsiya yoshlarda siyosiy madaniyatning shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi

Yangi qabul qilingan Konstitutsiya о‘z mohiyatiga kо‘ra barcha qonunlarga manba vazifasini о‘taydi va davlat boshqaruvini amalga oshirishni nazarda tutuvchi huquqiy, siyosiy hujjatdir. Konstitutsiyamiz о‘zida belgilangan normalarga kо‘ra yoshlarning siyosiy va huquqiy madaniyatini shakllantirishni maqsad qilib qо‘yadi. Konstitusiyani chuqur bilish orqaligina Vatanga sadoqat, jamiyatga hurmat paydo bо‘lib, belgilangan burchlarni ixtiyoriy bajarishga intilish vujudga keladi. Yoshlar siyosiy madaniyatining shakllanishi asosan jamiyatda inson huquq va manfaatlarini anglash, idrok etish, hamda undan foydalana olish darajasi bilan belgilanadi. Shu nuqtai nazardan yoshlar siyosiy madaniyatini shakllantirishda yangi qabul qilingan Konstitutsiya muhum о‘rin tutadi. Yoshlar har qanday davlatning olib borayotgan siyosatining ob’yektini tashkil etuvchi muhum ijtimoiy qatlam sanaladi. Yani, davlat rivojining natijasi undagi munosib vorislarning yetishib chiqishi bilan chambarchas bog‘liq. Negaki, demokratik davlat dastlab ta’lim taraqqiyoti, yoshlarning tegishli kasb doirasida yetarli malaka va tajribalarga ega bо‘lib yetishishini yoqlaydi. Shuningdek, yoshlarning ijtimoiy-siyosiy munosabatlardagi faol ishtirokidan manfaatdor bо‘ladi. Ma’lumki, Konstitutsiya hech qaysi hujjatda uchramaydigan jamiyatda mavjud barcha sohalar bо‘yicha yoshlarni yо‘naltirish xususiyatiga ega. Unda nafaqat siyosiy huquqiy normalar, balki milliy-ma’naviy qadriyatlar ham о‘z ifodasini topgan. Yoshlar Konstitutsiya orqali faqat о‘z huquqlarini emas, balki burchlarini ham anglaydilar. О‘z huquqlari bilan birga о‘zlarining huquqlariga rioya etishni va ularning ta’minlanishini tushunib yetadilar. Asosiy qonunimizning mazmunini tо‘g‘ri idrok etgan yoshlar bevosita Konstitutsiyamizning asosiy prinsiplari, inson huquq erkinliklari va burchlari, jamiyat va shaxs tо‘g‘risidagi normalar, davlatning ma’muriy va hududiy tuzilishi, davlat hokimyatining tashkil etilishi kabi siyosiy jarayonlardan voqif bо‘ladilar. Muayyan siyosiy tasavvur, yoshlarning siyosiy sohada yetarli malaka va bilimga ega bо‘lishini ta’minlaydi. Chunki, yangi qabul qilingan Konstitutsiyada belgilab qо‘yilgan normalarning har biri yoshlarga tо‘g‘ri siyosiy yо‘nalish berish bilan birga ularning falsafiy mushohada etish, madaniy jihatdan о‘zligini namoyon etish kо‘nikmasini shakllantiradi. Konstitusiya yoshlarda siyosiy ong, siyosiy bilim, siyosiy mulohaza va siyosiy xulq-atvor kabi tushunchalarni о‘zida mujassam etgan siyosiy madaniyat tushunchasining shakllanishiga sabab bо‘ladi. Konstitutsiya siyosiy madaniyat tushunchasi bilan mohiyatan о‘zaro bog‘liq. Siyosiy madaniyat u yoki bu xalq yoki millat, unga mansub bо‘lgan insonlar milliy madaniyatida о‘zligini kо‘radi va anglab boradi. Konstitusiya esa siyosiy madaniyatning shakllanishiga ozuqa beruvchi asosiy manba vazifasini о‘taydi. Siyosiy madaniyat о‘zida uzoq yillar shakllangan va turli avlodlar tomonidan qadrlanib kelinadigan siyosiy an’analarni, siyosiy amaliyotda faoliyat kо‘rsatayotgan normalarni, g‘oyalarni, konsepsiyalarni о‘zida ifoda etadi. Konstitutsiya yoshlarning mazkur siyosiy omillardan amalda foydalanishini ta’minlaydi. Umuman, yoshlar siyosiy madaniyatining yuksakligidan davlat va jamiyat katta naf kо‘radi. Ayniqsa, yoshlarning siyosiy madaniyatini yuksaltirish undan-da muhim sanaladi. Yoshlarda siyosiy madaniyat avvalo oiladan boshlanadi. Oilada yoshlar g‘oyaviy – siyosiy madaniyatini shakllantirish tizimiga innovatsion yondoshuvning muhim ijtimoiy masala sifatidagi zaruriyati shundaki, oila tarbiyasi, davlat va jamiyat boshqaruvi jaroyonlarida yoshlarning ishtiroki, о‘rini, ularning umuminsoniy madaniyat darajasi, hulq – atvor me’yorlari, umuminsoniy qadriyatlari, milliy an’analarga bо‘lgan munosabatlari bilan hamoxang ekanligini bildiradi. Siyosiy madaniyat bilish, baholash va xulq-atvor kabi uchta bosqichdan iborat bо‘ladi. Mazkur uch bosqich orqali siyosiy hokimyatni amalga oshirishda bevosita ishtirok etish davlat boshqaruvining demokratlashuvi bilan uzviy bog‘liq. Qonunlarimiz manbai sanalmish Konstitutsiya yoshlarda siyosiy madaniyatning shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Binobarin, Konstitutsiyamiz о‘zida belgilangan normalarga kо‘ra ham fuqarolarning, xususan, yoshlarning siyosiy va huquqiy madaniyatini shakllantirishni maqsad qilib qо‘yadi. Fikrimizning asosi sifatida Konstitutsiyamizning muqaddimasiga etibor qaratsak, hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatni anglagan holda asosiy qonunimizning qabul qilinganligi etirof etilgan. Har qanday ezgu ish yoki qonunlar kelajak avlod manfaatini о‘ylab amalga oshirilishi mantiqiy hol. Ma’lumki, bugungi kunda mamlakatimiz aholisining oltmish foizidan ziyodini yoshlar tashkil etadi. Konstitusiyani puxta о‘rganish jamiyatning asosiy qatlami sanalmish yoshlarning ham mazkur jarayonlardagi faolligini oshirishga hizmat qilishini aytib о‘tish о‘rinli. Yosh avlodga zamonaviy ta’lim berish bilan birga ularni umuminsoniy va milliy qadriyatlar, yuksak insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash, ongi va qalbini mafkuraviy, ma’naviy va axborot taxdidlaridan ishonchli himoya qilish, ularda g‘oyaviy immunitet va vatanparvarlikni shakllantirish masalalari davlatimizning doimiy diqqat markazida bо‘lib kelmoqda. Prezidentimiz rahnamoligida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar jarayonida Konstitusiyamizda о‘z ifodasini topgan ezgu maqsad va vazifalarni hayotga keng tatbiq etish, qonun ustuvorligini ta’minlash, aholining, jumladan, yosh avlodning huquqiy ma’daniyatini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu borada, Yoshlar ishlari agentligi tashkiloti va ta’lim muassasalari hamkorligida kо‘plab loyihalar hayotga izchil tatbiq etilmoqda. Mazkur loyihalarni о‘tkazishdan maqsad, Bosh qomusimizning tarixiy ahamiyati va zaruriyatini tushuntirish, Konstitutsiyada inson huquq va erkinliklari oliy qadriyat ekanini targ‘ib qilish orqali yoshlarni qonunlarga hurmat ruhida tarbiyalashdan iboratdir. Yangi qabul qilingan Konstitutsiyamiz Bosh qomusimizni bilish, chuqur о‘rganish va о‘sib kelayotgan avlodlarni ham mana shu ruhda kamol toptirish, eng avvalo, yurtimiz erishgan marralarni yanada yuksaltirish, tinchlik va osoyishtalikni saqlash, jamiyat va davlat boshqaruvini yanada demokratlashtirishning muhum asosidir.

15.12.2023 1615

“Ijtimoiy davlat” tamoyillarini amalga oshirish sari muhim qadam

Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasining Yangi tahrirdagi Konstitutsiyasi 1-moddasiga muvofiq mamlakatimiz boshqaruvning respublika shakliga ega bo‘lgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy davlat ekanligi belgilab qo‘yildi.Oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan Bosh qomusimizda belgilangan “ijtimoiy davlat” tushunchasi qanday ma’noni anglatadi, degan savol tug‘ilishi tabiiy.“Ijtimoiy davlat” tushunchasi tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, ushbu tushunchani ilk bor nemis iqtisodchi olimi Lorens fon Shtayn muomalaga kiritganligini ko‘rishimiz mumkin. Unga ko‘ra, “ijtimoiy davlat” “turli xil darajadagi barcha ijtimoiy tabaqalar uchun o‘z hokimiyati orqali shaxsiy huquqlarda mutlaq tenglikni ta’minlash”ni nazarda tutadi. Ya’ni, davlatning vazifasi ijtimoiy tenglik va shaxsiy erkinlikni o‘rnatish, quyi va kam ta’minlangan ijtimoiy qatlamlarni boy va kuchlilar darajasiga ko‘tarishga harakat qilishdan iborat deb hisoblaydi. “Ijtimoiy davlat” tushunchasi 1949 yilda qabul qilingan Germaniya Federativ Respublikasi Konstitutsiyasining 20-moddasida o‘z aksini topgan. Unda Germaniya “demokratik va ijtimoiy federal davlat”, deb qayd etilgan.Bundan tashqari Ijtimoiy davlat modeli Buyuk Britaniya, Fransiya, Shvesiya, Italiya, Belgiya, Daniya, Finlandiya, Portugaliya, Ispaniya, Avstriya, Gresiya, Yaponiya, Shvesariya, AQSH kabiy davlatlarda qo‘llanilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham o‘tgan yillar davomida ijtimoiy davlat tamoyilini amalga oshirish yuzasidan salmoqli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Xususan, Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi tashkil etildi, “Monomarkaz”lar faoliyati yo‘lga qo‘yildi, “Temir daftar”, “Ayollar daftari” va “Yoshlar daftari” tashkil etildi, ishlayotgan pensionerlarga yuz foiz pensiya to‘lashga o‘tildi. Ayniqsa, Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda mamlakatimizning ijtimoiy davlat sifatida e’tirof qilinishi bu boradagi ishlarga mustahkam huquqiy poydevor bo‘lib xizmat qiladi.Fikrimizcha, «ijtimoiy davlat» tamoyillarini, ya’ni fuqarolarning davlat himoyasida bo‘lishining kafolatlarini ta’minlash va sohani tubdan isloh qilishda yagona yondashuv talab etilar edi. Shu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 1 iyundagi PF–82-son Farmoni asosida tashkil etilgan Prezident huzuridagi Ijtimoiy himoya milliy agentligi shuningdek, uning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar boshqarmalari hamda tuman (shahar)larda “Inson” ijtimoiy xizmatlar markazlari fuqarolarimizning aynan ijtimoiy himoyaga oid huquqlarini va manfaatlarini so‘zsiz ta’minlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, mazkur Agentlikning tashkil etilishi, aholiga ijtimoiy xizmatlarni ko‘rsatish sifatini tubdan oshirish hamda mazkur sohaga ilg‘or xalqaro standartlarga asoslangan mutlaqo yangi boshqaruv tizimini joriy etish maqsadlarini amalga oshiradi.Farmonga muvofiq Sog‘liqni saqlash vazirligi tizimidan bolalar uylari, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi tizimidan mehribonlik uylari, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari tizimidan voyaga yetmaganlar bilan ishlash sektorlari hamda oilaviy bolalar uylari, Urush va mehnat faxriylari respublika pansionati va boshqa ijtimoiy muassasalarning to‘laligicha Agentlik tuzilmasiga o‘tkazilayotganligi buning tasdig‘idir.Muxtasar aytganda, mazkur qadamlar fuqarolarning ijtimoiy himoyaga oid huquqlarini ta’minlash va ijtimoiy xizmatlar sifatini tubdan oshirishga xizmat qiladi.

12.12.2023 1099

Voyaga etmagan farzandni uylantirish jarimaga sabab bo`ladi

Ota-ona yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar tomonidan nikoh yoshiga yetmagan shaxsni erga berish yoxud uylantirish BHMning 7 baravaridan 15 baravarigacha (2 mln 380 ming so`mdan 5 mln 100 ming so`mgacha) jarima solishga sabab bo'ladi. Manba: O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi Ushbu qilmish ma'muriy jazo qo`llanilganidan keyin sodir etilgan bo`lsa 2 yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi. Manba: O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi Ma'lumot uchun nikoh yoshi erkaklar va ayollar uchun 18 yosh etib belgilangan. Manba: O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi

8.12.2023 1295

Yangilangan Konstitutsiyada advokatlar maqomi

Har bir mamlakat erkin va farovon jamiyat qurishga intilar ekan, bu yo‘ldagi ulug‘vor maqsad hamda vazifalarini, avvalo, o‘z Konstitutsiyasida mustahkamlaydi. Bunda qonun ustuvorligini ta’minlash har qanday zamonaviy demokratik davlatning asosi hisoblanadi. Aynan Konstitutsiyada belgilangan ustuvor qoidalar asosida jamiyat, uning siyosiy institutlari va iqtisodiyot to‘liq rivojlanadi. Yanigilangan Konstitutsiyada advokatlar maqomi alohida norma sifatida kiritildi. Tabiiyki, advokatsiz odil sud amalga oshmaydi. Taraflar protsessual jihatdan maqomi teng bo‘lgandagina tortishuv vujudga keladi. Shu bois, sud protsessida advokatning mavqeyi prokuror bilan tengma-teng bo‘lishi lozim. Eng muhimi shunda-ki, prokuratura va sudga oid konstitutsiyaviy normalar alohida bobda aks etganidek, endi advokaturaga bag‘ishlangan yangi bob kiritildi. Va bu jinoyat yoki fuqarolik protsesslarda tortishuv tamoyilining mustahkam konstitutsiyaviy asosini yaratib berdi. Advokatura odil sudlovning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. BMT Kongressida qabul qilingan “Yuristlar roliga oid asosiy prinsiplar”da advokatura institutini takomillashtirish demokratik, huquqiy taraqqiyotning birlamchi sharti ekanligi qayd etilgan. Malakali yuridik yordamga bo‘lgan ehtiyoj davlatning jamiyat manfaatlari yo‘lida advokatura institutini har tomonlama rivojlantirishini taqozo etadi. Shu bois yangilangan Konstitutsiyamizda advokaturaga oid alohida bob kiritildi. Ushbu bobdagi 141-moddada “Jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko‘rsatish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatadi. Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish prinsiplariga asoslanadi”, degan yangi norma mustahkamlandi. Barchaga malakali yuridik yordam kafolatlandi. Binobarin, malakali yuridik yordam har qanday shaxs yoki davlat organi xodimi tomonidan emas, balki tegishli malaka va litsenziyaga ega advokatlar tomonidan amalga oshiriladi. Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish prinsiplariga asoslanishi, advokaturani tashkil etish hamda uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanishi ta’kidlangan.  Xususan, yagona kasbiy birlashmasi sifatida advokaturaga oid barcha masalalar bevosita advokatlar tomonidan hal etilishini nazarda tutuvchi – o‘zini o‘zi boshqarish prinsipi o‘rnatildi. Advokatlar kasbiy mustaqilligining asosiy kafolati hisoblanadi. Yana bir jihati, o‘zini o‘zi boshqarish prinsipini advokaturaning mustaqilligisiz tasavvur etib bo‘lmaydi, ular bir-birini taqozo etadi va to‘ldiradi. Shu bois, barcha advokatlarning orzu-umidi bo‘lmish mustaqillik prinsipi konstitutsiyaviy darajada belgilab qo‘yildi. Shuningdek, advokatlik faoliyatida qonuniylik prinsipi ham nazarda tutilgan. Bu esa tom ma’noda, davlat organlarining advokaturaning ichki ishlariga aralashishining oldini olishga xizmat qiladi. Konstitutsiyaga advokatura bo‘yicha alohida bob kiritilgani inson huquqlarini himoya qilish sohasida muhim institut bo‘lgan advokaturaning konstitutsiyaviy maqomini tubdan oshirdi. Har bir shaxs jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs ushlanganida esa uning harakatlanish erkinligi huquqi amalda cheklangan paytdan e’tiboran o‘z tanloviga ko‘ra advokat yordamidan foydalanish huquqiga egaligi kafolatlandi.

4.12.2023 1055

Bank kartalaridan pul o‘g‘irlanishiga qarshi choralar belgilandi

Mobil ilovalarda yangi ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchining mablag‘ o‘tkazish imkoniyatini 1 soatgacha cheklash rejalashtirilgan. Karta egasiga uning profiliga kirilgani haqida darhol SMS-xabar yuboriladi. Identifikatsiya maqsadida SIM-karta, qurilmaning IMEI-kodi, IMSI, DeviceID va boshqa ma’lumotlardan foydalanish joriy etiladi. "Raqamli mahsulotlar (xizmatlar) iste’molchilari huquqlarini himoya qilish va raqamli texnologiyalar vositasida sodir etiladigan huquqbuzarliklarga qarshi kurashishni kuchaytirish choralari to‘g‘risida" prezident qarori qabul qilindi. Qaror bilan tasdiqlangan "yo‘l xaritasi"ga ko‘ra, 2024−2025 yillarda to‘lov tizimi operatorlarida tranzaksion antifrod tizimi hamda banklar va to‘lov tashkilotlari session antifrod tizimlaridan foydalanish uchun Markaziy bankda markazlashgan antifrod tizim joriy etiladi. Bundan tashqari, Markaziy bankda zamonaviy biometrik identifikatsiya tizimini qo‘llagan holda mijozlarni identifikatsiya qilish tizimi yo‘lga qo‘yiladi. Shuningdek, banklar, to‘lov tizimi operatorlari va to‘lov tashkilotlarida SIM-karta, mobil qurilma IMEI-kodi, internet tarmog‘i (rouming) orqali ma’lumotlarni identifikatsiya qilish tizimini joriy etish rejalashtirilmoqda. Banklar va to‘lov tizimlarining mobil ilovalaridagi xavfsizlik darajasini oshirish uchun yangi ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchining mablag‘ o‘tkazish imkoniyatini 1 soatgacha cheklash rejalashtirilgan. Asosiy foydalanuvchiga uning profiliga kirganlik haqida darhol SMS-xabar yuborish va mobil qurilmalar xususida IMEI, IMSI, DeviceID va boshqa qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ish belgilanmoqda. "Yo‘l xaritasi"da foydalanuvchilarning SMS-xabarlar orqali olinadigan bir martalik (one time password) parollarini himoya qilish mexanizmini joriy etish, shuningdek, bank kartalaridan mablag‘larni o‘g‘irlash holatlari haqida kelib tushayotgan murojaatlar bo‘yicha kechiktirib bo‘lmaydigan choralarni (bloklash va boshqalar) ko‘rish taklif etilgan. Bundan tashqari, bank karta ma’lumotlari internet tarmog‘ida tarqalishi bo‘yicha xabardor qilish va monitoring qilish maqsadida zamonaviy dasturiy vositalarni joriy etish rejalashtirilgan.

4.12.2023 1163

Nikoh qonuniy qayd etilmasa, qanday chora ko‘riladi?

Joriy yil 31-oktyabr kuni imzolangan “O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksiga hamda O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi qonun ham avvalo oilalar mustahkamligi va tinchlik-osoyishtaligi, osuda hayot barqarorligini ko‘z qorachig‘idek asrash, gender tenglikni ta'minlash singari ezgu maqsadlarga xizmat qiladi. Aytish kerak-ki, ushbu yangi qonun bilan Jinoyat kodeksining 125-1-moddasi nomi “Nikoh yoshi to‘g‘risidagi qonunchilikni yoki nikoh tuzish tartibini buzish” deya o‘zgartirildi. Ushbu moddaning uchinchi qismiga kiritilgan qo‘shimchaga muvofiq, nikohi qonunda belgilangan tartibda qayd etilmagan shaxslar o‘rtasida, shu jumladan, nikoh yoshiga yetmagan shaxs bilan nikoh tuzishga doir diniy marosimni amalga oshirish, shunday qilmish uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, bazaviy hisoblash miqdorining yetmish besh baravaridan bir yuz ellik baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz oltmish soatdan to‘rt yuz soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi. Shuningdek, Jinoyat kodeksining 156-moddasi “Milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atish”, – deya nomlandi. Yangi qonun asosida ushbu moddaning birinchi qismi sanksiyasi “bazaviy hisoblash miqdorining uch yuz baravaridan olti yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikni cheklash yoxud bir yildan uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi” tarzida o‘zgartirildi. Ushbu moddaning ikkinchi qismiga kiritilgan o‘zgartirishga ko‘ra, milliy, irqiy, etnik yoki diniy mansubligiga qarab, aholi guruhlariga nisbatan adovat, murosasizlik yoki nifoq keltirib chiqarish maqsadida milliy sha’n-sharaf va qadr-qimmatni kamsitish, fuqarolarning his-tuyg‘ularini haqoratlashga qaratilgan qasddan qilingan harakatlar uch yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Bundan tashqari yangi qonun asosida Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 473-moddasi “Nikoh yoshi to‘g‘risidagi qonunchilikni yoki nikoh tuzish tartibini buzish” deya nomlandi. Ayni moddaning uchinchi qismi “nikohi qonunda belgilangan tartibda qayd etilmagan shaxslar o‘rtasida, shu jumladan, nikoh yoshiga yetmagan shaxs bilan nikoh tuzishga doir diniy marosimni amalga oshirish bazaviy hisoblash miqdorining o‘n besh baravaridan o‘ttiz baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi” tarzida o‘zgartirildi. Shuni alohida qayd etish kerak-ki, keyingi yillarda mamlakatimizda xotin-qizlar huquqlarini kafolatli himoya qilish, gender tenglikni ta’minlash, xotin-qizlarning faolligini yanada oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Eng muhimi, bu borada huquqiy asoslar izchillik bilan takomillashtirib borilmoqda. Xususan, yangi qonun bilan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks “Ikki yoki undan ortiq xotin bilan er-xotin bo’lib yashashni targ’ib qilish” deb nomlangan yangi 478-modda bilan to‘ldirildi. Kodeksga kiritilgan ushbu o‘zgartirish xotin-qizlarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, oilalar mustahkamligini ta’minlashga qaratilgan. Aniqroq aytganda, ushbu moddaga binoan, ikki yoki undan ortiq xotin bilan er-xotin bo‘lib yashashni targ‘ib qilish, bunday qarash, g‘oya yoki chaqiriqlarni tarqatish, shuningdek, bunday xatti-harakatlarni rag’batlantirish bazaviy hisoblash miqdorining o‘n besh baravaridan o‘ttiz baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki o‘n besh sutkagacha muddatga ma’muriy qamoqqa olishga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga kiritilgan “Jamoat joylarida shaxsini identifikatsiya qilish imkonini bermaydigan ko‘rinishda bo‘lish” deya nomlangan 184-4-moddaga ko‘ra, jamoat joylarida shaxsini identifikatsiya qilish imkonini bermaydigan darajada yuzini to‘sgan holda bo‘lish (bundan tibbiy ko‘rsatmaga asosan yoki yo‘l-transport harakatida xavfsizlikni ta’minlash uchun kiyiladigan maxsus bosh kiyimda yoxud mehnat va xizmat faoliyati bilan bog‘liq hollarda yuzini to‘sgan holda bo‘lish yoki sport va madaniy tadbirlarni o‘tkazish vaqtida ushbu tadbirlar ishtirokchilarining yuzini to‘sgan holda bo‘lishi, shuningdek, qonunchilikda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ruxsat etilgan boshqa holatlarda yuzini to‘sgan holda bo‘lish mustasno) bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan o‘n besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.

1.12.2023 1230

Kimlarni ishdan bo'shatish mumkin-u, kimlarni esa yo'q?

1. Yuridik shaxs yoki YaTT faoliyati tugatilsa Xodim ishlayotgan tashkilot tugatilayotgan bo'lsa, bunday holatda ish beruvchi xodimini o'z tashabbusiga ko'ra ishdan bo'shatishga haqli bo'ladi. Ayrim hollarda YaTT tugatilmayotganda ham ishchilar ish beruvchi tashabbusi bilan ishdan bo'shatilishi mumkin va ular mehnat shartnomasi bekor qilinishi haqida kamida 2 oy oldin ogohlantirilishi kerak.Ushbu asosga ko'ra mehnat shartnomasi bekor qilingan taqdirda, ish qidirish davrida o'rtacha oylik ish haqining ishdan bo'shatish nafaqasi hisobga olingan holda, biroq ko'pi bilan 2 oyga saqlanib qolishi xodimlar uchun kafolatlanadi. 2. Shtat qisqartirilsa Har bitta tashkilotda shtatlar soni o'zgarishi mumkin, ayrim hollarda shtatlar qisqartiriladi yoki ish hajmi kamayganligi sababli ayrim shtatlarga muhtojlik qolmaydi va ushbu shtatlardagi xodimlarni ishdan bo'shatish kerak bo'ladi.Ish beruvchi bunday hollarda o'z tashabbusi bilan xodimlarni ishdan bo'shatishga haqli, ammo shtat o'zgarishi (qisqarishi) bo'yicha mehnat shartnomasi bekor qilingan taqdirda, ish qidirish davrida o'rtacha oylik ish haqi ishdan bo'shatish nafaqasi hisobga olingan holda, biroq ko'pi bilan 2 oyga saqlanib qoladi. Shu bilan birga, ish beruvchi mehnat shartnomasi bekor qilinishi haqida xodimni kamida 2 oy oldin ogohlantirishi shart. 3. Xodim ishga malakasiz bo'lsa Albatta, bu holatni tushunsa bo'ladi. Har bir xodim o'z egallagan lavozimiga malakasi to'liq mos bo'lishi kerak. Shu boisdan ham, agar xodimning lavozimga malakasi to'g'ri kelmasa, ish beruvchi o'z tashabbusi bilan uni ishdan bo'shatishi mumkin.Shuni unutmaslik lozimki, ishdan bo'shatishdan oldin xodim malakasi yetarli bo'lmaganligi sababli bajarayotgan ishiga (egallab turgan lavozimiga) muvofiq bo'lmagan taqdirda, ish beruvchi xodimga mutaxassisligiga mos keladigan, birmuncha kam malaka talab etiladigan ishni, bunday ish mavjud bo'lmaganda esa mavjud boshqa ishni taklif etishi shart.Shuningdek, ushbu asos bilan bolasi 3 yoshga to'lguniga qadar bola parvarishlash ta'tilida bo'lgan xodim bilan u ishga chiqqan kundan boshlab 1 yilga qadar mehnat shartnomasini bekor qilish mumkin emas.Mehnat shartnomasi xodimning malakasi yetarli bo'lmaganligi tufayli bajarayotgan ishiga muvofiq emasligi munosabati bilan bekor qilinganda kamida 2 hafta oldin yozma shaklda ogohlantirish kerak. 4. Xodimning o'z mehnat majburiyatlarini muntazam ravishda buzganligi Mehnat majburiyatlarini muntazam ravishda buzish bu xodimning mehnat majburiyatlarini buzib javobgarlikka tortilganidan keyin 1 yil ichida yana buzishidir.Ishga kechikib kelish, ichki mehnat tartib qoidalariga amal qilmaslik, mehnat vazifalarini bajarmaslik kabi ko'plab holatlarni ushbu mehnat majburiyatlarini buzish deb hisoblash mumkin.5. Xodimning o'z mehnat majburiyatlarini bir marta qo'pol ravishda buzganligi Mehnat shartnomasini bekor qilishga olib kelishi mumkin bo'lgan mehnat majburiyatlarining bir marta qo'pol ravishda buzilishlari ro'yxati:•  ichki mehnat tartibi qoidalari;•  tashkilot mulkdori va rahbari o'rtasida tuzilgan mehnat shartnomasi, shuningdek xodim va ish beruvchi o'rtasidagi mehnat shartnomasi;•  o'ziga nisbatan intizom to'g'risidagi ustavlar va nizomlarning amal qilishi tatbiq etiladigan ayrim toifadagi xodimlarga nisbatan qo'llaniladigan intizom to'g'risidagi ustavlar hamda nizomlar bilan belgilanadi.Bu ro'yxatni belgilashda nojo'ya xatti-harakatning og'ir-engilligidan hamda bunday nojo'ya xatti-harakat keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan oqibatlardan kelib chiqish lozim.Bulardan boshqa sabablar tufayli ham ish beruvchi tashabbusi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinishi mumkin, ammo aniq sabablar qonuniy tarzda ko'rsatilishi kerak.Qanday hollarda ish beruvchiga xodimni ishdan bo'shatish taqiqlanadi? •  mehnat kodeksi va boshqa qonunlarda ko'rsatilmagan asoslarga ko'ra;•  kamsitishni taqiqlash qoidasi buzilgan holda;•  xodimning qonuniy ta'tillarida va mehnatga qobiliyatsizlik davrida;•  xodim davlat yoki jamoat majburiyatlarini bajarganligi munosabati bilan ishdan ozod etilgan davrda;•  xodim xizmat safarida bo'lgan davrda;•  homilador ayollar va uch yoshgacha bolasi bo'lgan xodimlar uchun kafolatlar berishni nazarda tutadigan talablarini buzgan holda. Eslatma! Ishdan bo'shayotgan paytda alohida hollarda boshqacha kafolatlar Mehnat kodeksidan tashqari lokal hujjatlarda (jamoa shartnomasi) ham berilgan bo'lishi mumkin. Shu boisdan, xodimlarga lokal hujjatlar bilan ham yaxshi tanish bo'lish tavsiya etiladi.