11.10.2024 1210

ODIL SUDLOVGA ERISHISH SUDGA MUROJAAT QILISHDAN BOSHLANADI

Darhaqiqat, O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Konstitutsiyasining 130-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasida odil sudlov faqat sud tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatdan, siyosiy partiyalardan, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlaridan mustaqil holda ish yuritadi. Odil sudlov deganda taraflarning turli xil nizo bo‘yicha kelishmovchiliklarini qonun hujjatlariga asoslangan holda sud tomonidan adolatli hal etilishini tushunish mumkin. Huquqi buzilgan shaxs o‘zining buzilgan huquqlarini qonuniy himoya qilish maqsadida eng oxirgi “nuqta” sifatida sudga murojaat qiladi va odil sudlovga bo‘lgan huquqini ta’minlanishini xohlaydi. Mubolag‘asiz aytish mumkinki, bugungi kunda yuridik va jismoniy shaxslarning odil sudlovga erishish yo‘lidagi eng birinchi qadami bo‘lgan sudlarga murojaat qilishlarida ular uchun muhim qulayliklar yaratildi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining saylovoldi dasturining sud-huquq sohasidagi islohotlarning asosiy yo‘nalishlarida sudlar faoliyatiga “yagona darcha” tartibi joriy etilishi bilan bog‘liq tashabbus ilgari surilgan edi. Buning amaliy natijasi sifatida “Davlat organlari bilan munosabatlarda fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari huquqlarining samarali himoya qilinishini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha choralar ko‘rilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida” 2023-yil 26-aprelda O‘RQ-833-son O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Qonunda belgilangan eng muhim masalalardan biri bu ish fuqarolik, iqtisodiy yoki ma’muriy sudga taaluqli bo‘lishidan qat’i nazar, fuqarolarga o‘z arizasini sudga “yagona darcha” prinsipi asosida topshirish imkonini yaratilganligidir. Buning natijasida sudga murojaat qiluvchilarga juda ham qulaylik yaratilib, yanglishib sudga taalluqlilik qoidasini buzgan holda boshqa sudga ariza taqdim etilganida, murojaat qiluvchining ortiqcha ovoragarchiligisiz taalluqliligi bo‘yicha sudlar tomonidan ishni o‘sha sudga o‘tkazish amaliyoti joriy etildi. Mazkur qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik, Iqtisodiy hamda Ma’muriy sud ishlarini yuritish to‘g‘risidagi prosessual qonunlarga o‘zgartirishlar kiritildi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy prosessual kodeksiga ham o‘zgartirish kiritilib 311-modda bilan to‘ldirildi. Mazkur moddaga ko‘ra, sudga taalluqlilik qoidalarini buzgan holda iqtisodiy sudga taqdim etilgan taqdirda, da’vo arizasi (ariza) taalluqliligi bo‘yicha fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga yoki ma’muriy sudga ko‘rib chiqish uchun o‘tkaziladi. Agar da’vo arizasi (ariza) sudga taalluqlilik qoidalarini buzgan holda qabul qilinganligi sudda ishni ko‘rib chiqish jarayonida aniqlansa, iqtisodiy sud ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga yoki ma’muriy sudga ko‘rib chiqish uchun o‘tkazish va iqtisodiy sud ishini yuritishni tugatish to‘g‘risida ajrim chiqaradi. Shuningdek, sudga taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha suddan yoki ma’muriy suddan da’vo arizasi (ariza) yoki ish materiallari kelib tushganda sudya da’vo arizasi (ariza) ushbu Kodeksning 149, 150 va 151-moddalarida ko‘rsatilgan talablarga muvofiq emasligini aniqlagach, ariza (shikoyat) sudga kelib tushgan kundan e’tiboran besh kundan kechiktirmay da’vogarni (arizachini) kamchiliklarni bartaraf etish zarurligi to‘g‘risida xabardor qiladi va unga buning uchun o‘n kundan oshmaydigan muddat beradi. Bu ham ariza bilan murojaat qiluvchiga qulay bulib, bunda arizada qanday kamchiliklar borligi yuzasidan sud ajrimida ko‘rsatiladi hamda kamchiliklarni bartaraf etish uchun muddat beriladi. Bunday amaliyotni sudlarga kiritilguniga qadar esa da’vo ariza mazkur sudning sudloviga taalluqli bo‘lmasa, da’vo arizani ish yuritishga qabul qilishni rad qilishi va da’vo ariza da’vogarga qaytarilishi kerak edi. Da’vogar da’vo arizani qaysi sudga taalluqli ekanligini mustaqil aniqlab keyin uni qaytadan sudga taqdim etishi kerak bo‘lar edi. Buning natijasida da’vo ariza bilan murojaat qilgan da’vogar qancha sarsongarchiligi yoki ortiqcha vaqt sarflashiga olib kelar edi, oddiy qilib aytganda ovoragarchilikni keltirib chiqarar edi. Amaliyotdan kelib chiqib aytish mumkinki, bugungi kunda sudlarda ish “yagona darcha” prinsipi asosida to‘liq tashkil etilgan. Agar da’vo ariza sudlarga kelib tushganidan keyin, mazkur da’vo arizaning boshqa sudga taalluqli ekanligi aniqlansa, sudyalar tomonidan da’vo ariza taalluqli sudga o‘tkazilmoqda va bu haqda taraf xabardor etilmoqda, ariza bilan murojaat qilgan shaxs otiqcha ovoragarchiliksiz o‘sha sudda ishtirok etib ketmoqda. Bir so‘z bilan aytganda bu kabi xalqchil qonunlarimizning joriy etilishi faqat inson manfaatiga xizmat qiladi va odil sudlovga erishish kafolati ularning bu yo‘lidagi ilk qadamlaridan ta’minlanadi.

8.10.2024 1383

Talaba qachon akademik ta’til olishi mumkin?

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yildagi qarori (344-son) bilan Akademik ta’til berish toʻgʻrisida nizom tasdiqlangan. Nizomga ko‘ra, talabalar oʻz ixtiyori bilanб qaysi ta’lim shaklida tahsil olishidan qat’i nazarб akademik ta’til olish huquqiga ega. Akademik ta’til olish uchun talaba OTM rektori (direktori)ga ariza bilan murojaat qiladi. Akademik ta’til quyidagi hollarda berilishi mumkin: harbiy xizmatni o‘tash uchun; salomatligini tiklash uchun; homiladorlik uchun; bolalarni parvarish qilish uchun; oilasining betob a’zosini parvarish qilish uchun. Akademik ta’til o‘quv yilining har qanday qismida, qonunchilik hujjatlarida belgilangan muddatda beriladi. Bunda, qayd etilgan muddatlardan biri talabaning arizasiga muvofiq oliy ta’lim muassasasi rektori (direktori) tomonidan belgilanadi. Arizaga akademik ta’til olish uchun sabab bo‘lgan holatni asoslovchi hujjat (talabani harbiy xizmatga chaqirish haqidagi chaqiruv qog‘ozi yoki talaba doimiy tibbiy nazoratda turgan tibbiyot muassasasi xulosasi yoxud oilasining betob a’zosi doimiy tibbiy nazoratda turgan tibbiyot muassasasi xulosasi) ilova qilinadi. Murojaat bir haftalik muddatda ko‘rib chiqilib, ta’til berish OTM rektori (direktori)ning buyrug‘i bilan rasmiylashtiriladi. Unda akademik ta’tilning boshlanish va tugash sanasi ko‘rsatiladi. Talabaga akademik taʼtil berilishi uni oliy taʼlim muassasasidan chetlashtirish deb hisoblanmaydi. Shuningdek, talabalarga akademik taʼtil davrida stipendiyalar toʻlanmaydi. Akademik taʼtildan belgilangan muddatda qaytgan talabalarga ilgari oʻzlashtirilgan fanlarni qayta oʻzlashtirish majburiyati yuklatilmaydi.

25.6.2024 2758

Hamster Kombat o‘yini O‘zbekistonda qonuniymi?

Istiqbolli loyihalar milliy agentligi (ILMA) Telegramdagi “Hamster Kombat” o‘yini bilan bog‘liq tez-tez beriladigan savollarga javoblarni e’lon qildi.  Istiqbolli loyihalar milliy agentligiga “Hamster Kombat” o‘yini bilan bog‘liq ko‘plab savollar kelib tushmoqda. Xususan, o‘zbekistonliklar bunday o‘yin hisob birliklarini qonuniy ravishda xarid qilishlari yoki sotishlari mumkinmi, O‘zbekistonda “Play-to-earn” tamoyili bo‘yicha tashkil etilgan o‘yinlar faoliyati qonuniymi, “Hamster Kombat” o‘yinida to‘plangan hisob birliklari kripto-aktiv sanaladimi va hokazo. Quyida eng ko‘p beriladigan savollarga javoblar keltirilgan. “Hamster Kombat” – Play-to-earn toifasidagi o‘yinmi? Play-to-earn - o‘yin orqali real pul yoki boshqa qimmatli mukofotlarni olish mumkin o‘yin turi. “Hamster Kombat” o‘yini mazkur toifadagi o‘yinlar qatoriga kirmaydi, chunki o‘yinda to‘plangan tangalar (hisob birliklari) utilitar kripto-aktivlardan farqli o‘laroq, ta’minlanmagan va real foyda keltirmaydi. “Hamster Kombat” o‘yinida to‘plangan hisob birliklari kripto-aktiv sanaladimi? O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga ko‘ra kripto-aktiv bu – ma’lumotlarning taqsimlangan reyestri (blokcheyn) dagi raqamli yozuvlar yig‘indisi bo‘lgan, qiymati va egasiga ega mulkiy huquq. “Hamster Kombat” o‘yinida to‘plangan xisob birliklari yuqoridagi ta’rifga mos kelmaydi va blokcheynga ega emas. Shunga ko‘ra, mazkur birliklar kripto-aktiv emas. Biroq, kelajakda “Hamster Kombat” dagi tangalar blokcheynga o‘tishi va shu bilan kripto-aktivga aylanishi mumkinligi inkor etilmaydi. Keyinchalik, kripto-aktivni tarqatish maqsadida u kripto-platformalarda listingdan o‘tkazilishi mumkin. Biroq, bunday kripto-aktivlar aks hollarda foydali funksionallikning yo‘qligi sababli ro‘yxatga olinganidan keyin qisqa vaqt ichida qadrsizlanadi. “Hamster Kombat” o‘yinida to‘plangan hisob birliklarini ular kripto-platformalarda ro‘yxatga olinganidan keyin xarid qilish yoki sotish qonuniy bo‘ladimi? “Hamster Kombat” o‘yinida to‘plangan hisob birliklari kripto-aktiv deb tan olinsa, ularni faqat kripto-aktivlar aylanmasi sohasidagi milliy xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar orqali xarid qilish yoki sotish mumkin bo‘ladi. Bunda ular kripto-birja kotirovkalash varag‘i yoki  kripto-do‘konning savdo savatiga kiritilgan bo‘lishi zarur. “Hamster Kombat” o‘yinining O‘zbekistondagi faoliyati Agentlik tomonidan tartibga solinadigan sohalarga kiradimi? “Hamster Kombat” o‘yinining hisob birliklari blokcheynga ega bo‘lmagunicha, ularning aylanmasini tartibga solish Agentlik vakolatiga kirmaydi.

11.6.2024 2335

Ishxonangiz sizga qaysi holatlarda moddiy yordam ajratishi mumkin?

Ish beruvchi xodimlarga moddiy yordam ko‘rsatish tartibi va holatlarini mustaqil belgilaydi. Unga ko‘ra, quyidagi holatlarda norma va talablardan tashqari xodimga moddiy yordam ajratish mumkin: xodimning nikoh qurishi; xodim oilasida bola tug‘ilishi; xodimni yoki uning farzandlarini davolash (masalan, dori-darmonlarni sotib olish, pullik tibbiy xizmatlarni olish va boshqalar); xodim oila a’zosining vafoti (masalan, onasi, otasi, turmush o‘rtog‘i); xodimning nafaqaga chiqishi; oziq-ovqat ko‘rinishidagi yordam va boshqalar. Qoida tariqasida, moddiy yordam olish uchun asoslar loqal normativ hujjatlarda jamoa kelishuvi yoki jamoa shartnomasida belgilanadi. Unda qanday hujjatlar taqdim etilishi kerakligi, moddiy yordam miqdori, to’lov shartlari va boshqa shartlar ko’rsatiladi.Jamoa shartnomasida moddiy yordam to’lashning aniq miqdori yoki muayyan holatdan kelib chiqib belgilanishi mumkin. Agar moddiy yordam ko’rsatish shartlari belgilanmagan bo’lsa, tashkilot rahbari xodimning iltimosiga binoan to’lovlarni mustaqil ravishda hal qilishi mumkin.Moddiy yordam olish uchun xodim boshli nomiga asoslantirilgan ariza yozishi kerak. Ish beruvchi bu masalani ko’rib chiqadi va ijobiy natija boʻlsa, buyruq chiqaradi.

6.6.2024 2288

Qachon mikroqarz olmaslik kerak?

Mikroqarz qanday holatlarda sizga foyda emas, zarar keltirishini bilasizmi? Keling, bugun shunday holatlarni ko‘rib chiqamiz. Avvalgi kreditni yopish uchun Ba’zida olingan kreditni to‘lashda qiyinchiliklarga duch kelishingiz mumkin. Bunday vaziyatdan esa yana yangi mikroqarz olish orqali chiqib ketish oson yo‘ldek ko‘rinadi. Aslida, bu noto‘g‘ri qaror, faqatgina qarz yukining oshishiga olib keladi. Sizning holatingiz esa yaxshilanmay, bir kreditingiz ikkita bo‘ladi. Tabiiy-ki, ularning har biri har qanday holatda ham bankka qaytarilishi kerak. Boshqalar uchun Ba’zida qarindoshlar yoki do‘stlaringiz kredit olib berishingizni so‘rashadi, chunki negadir bank ularga kredit ajratishni rad etadi. Bu juda noqulay holat, lekin har kim bunday vaziyatda nima qilish kerakligini o‘zi hal qilishi kerak. O‘z nomingizga kredit olib, uni boshqa odamga berib yuborsangiz, oxir-oqibat qarzni o‘zingiz qaytarishga majbur bo‘lishingiz mumkin. Kredit tizimini bilmasdan turib... Kredit pulni ma’lum vaqt davomida foizlar bilan bankka qaytarish kerakligini nazarda tutadi. Ammo foizlar qanday hisoblanishini, to‘lovlarni qachon amalga oshirishni va kredit bo‘yicha qanday ortiqcha to‘lovlar vujudga kelishini hamma ham tushunmaydi. Mikroqarz uchun bankka murojaat qilishdan oldin, hisoblangan foizlar asosida har oy kredit uchun qancha to‘lashingiz zarurligini tushunishingiz kerak. Kreditni o‘z vaqtida to‘liq to‘lash muhimligini hamma ham anglamaydi. Kredit bu, birinchi navbatda, mas’uliyatdir.

23.5.2024 2534

Endi “suyunchi puli” avtomatik tarzda tayinlanmaydi

Vazirlar Mahkamasining 2024-yil 5-martdagi "O‘zbekiston respublikasi hukumatining ayrim qarorlariga ba’zi ijtimoiy nafaqalarni to‘lash tartibini takomillashtirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida" gi qaroriga muvofiq, "suyunchi" puli to‘lash jarayonlariga birmuncha o‘zgartish va yangiliklar kiritildi. Faqat birinchi farzand uchun Eng asosiy o'zgarishlardan biri, endi bir martalik pul barcha farzandlar uchun to'lanmaydi. 2024-yil 1-apreldan boshlab farzand tug‘ilganda beriladigan bir martalik nafaqa puli birinchi farzandi uchun barcha ayollarga to‘lanadi. Ikkinchi farzandi uchun esa farzand tug‘ilgan paytda “Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimiga kiritilgan oilaning a’zosi bo‘lgan ayollarga rasmiylashtiriladi. Qolgan barcha holatlarda farzand tug‘ilganda beriladigan bir martalik nafaqa pulini rasmiylashtirish rad etiladi. Endi avtomatik tarzda amalga oshmaydi Suyunchi puli fuqarolarga 4 bosqich asosida beriladi. 2024-yil 1-yanvardan nafaqa va moddiy yordam mablag‘larini tayinlash hamda to‘lash vakolati Ijtimoiy himoya milliy agentligiga berildi. O‘tgan yillarda bu vakolat Pensiya jamg‘armasida bo‘lib, “suyunchi puli” tayinlash tartibi fuqaro murojaatisiz, avtomatik tarzda amalga oshirilardi. Yaʼni, bola tug‘ilganda u haqidagi maʼlumotlar tug‘uruqxona tomonidan avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritilgan. Jamg‘arma o‘sha maʼlumotlar asosida nafaqani to‘g‘ridan to‘g‘ri tayinlab kelgan. Yangi tartib qanday ishlaydi? Yangi tartibga ko‘ra, “suyunchi puli”ni tayinlash to‘rt bosqichda, bola tug‘ilgandan boshlab olti oy muddat ichida amalga oshiriladi. Dastlab, fuqaro Davlat xizmatlari markaziga (DXM) borgan holda yangi tug‘ilgan farzandiga bir marta beriladigan nafaqa tayinlashni so‘rab ariza yozadi. Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida (YIDXP) ro‘yxatdan o‘tadi va maxsus so‘rovnomani to‘ldiradi. Ikkinchi bosqichda to‘ldirilgan so‘rovnomani elektron shaklda Ijtimoiy himoya milliy agentligiga yuboradi. Uchinchi bosqichda agentlik so‘rovnomaga asosan, nafaqani tayinlash yoki tayinlashni rad etish bo‘yicha qaror qabul qiladi va bu haqdagi maʼlumotni DXM yoki YIDXPga onlayn yuboradi. To‘rtinchi bosqichda DXM ariza beruvchiga yangi tug‘ilgan bola uchun nafaqa tayinlangan yoki tayinlanmagani bo‘yicha xabar yetkazadi. Agar “suyunchi puli” tayinlash rad etilsa, sabablari keltiriladi. Nafaqa puli tayinlansa, uni qachon va qayerdan olish mumkinligi to‘g‘risida maʼlumot beriladi. "Suyunchi" puli qancha? Hozirda bola tug‘ilganda beriladigan bir martalik nafaqa miqdori 738 150 so‘m. Bu hisob qonunchilikka asosan, mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining 70,3 foiziga teng. Ayni paytda respublikada mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori – oyiga 1 million 50 ming so‘m.

20.5.2024 2434

O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy prosessual kodeksiga oxirgi kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarning mazmun-mohiyati

O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 25-dekabrdagi O‘RQ-888-sonli Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosessual kodeksiga bir qator o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan bo‘lib, ushbu Qonun 2024-yil 1-yanvardan e’tiboran qonuniy kuchga kirgan. Mamalakatimizda so‘ngi yillarda aholini odil sudlovdan foydalanish imkoniyatini «Yangi O‘zbekiston — yangi sud» prinsipi doirasida yanada kengaytirish uchun insonning qadr-qimmati ustuvorligini ta’minlashga qaratilgan muhim islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, sud-huquq tizimini yanada takomillashtirish, fuqarolar va tadbirkorlarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish choralarini kuchaytirish, odil sudlovni samarali ta’minlash bo‘yicha izchil ishlar olib borildi. Olib borilgan ishlar natijasida odil sudlovni amalga oshirish jarayonida shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish darajasi yangi bosqichga chiqdi. Ushbu Qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy prosessual kodeksiga tumanlararo, tuman, shahar sudlari tomonidan birinchi instansiya sudida ko‘rilgan ishlar viloyat sudlarida va ularga tenglashtirilgan sudlarda apellyasiya yoki kassatsiya tartibida, viloyat sudlari va ularga tenglashtirilgan sudlar tomonidan apellyasiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan ishlar mazkur sudlarda taftish tartibida, viloyat sudlari va ularga tenglashtirilgan sudlar tomonidan taftish tartibida ko‘rilgan ishlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’atida taftish tartibida qayta ko‘rilishini belgilagan. Shuningdek, alohida hollarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’ati tomonidan ko‘rilgan ishlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Rayosatida taftish tartibida qayta ko‘rilishini, shuningdek apellyasiya va kassatsiya instansiyalari sudlari tomonidan ishlarni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudlariga yuborish tartibi bekor qilinishini hamda ularning zimmasiga ish bo‘yicha yakuniy qaror chiqarish mas’uliyati yuklatilishini nazarda tutuvchi o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. E’tirob beradigan bo‘lsak, mazkur qonunda apellyatsiya instansiyasi sudining vakolatlari qayta ko‘rib chiqilgan. Unga ko‘ra, apellyatsiya instansiyasi sudi apellyatsiya shikoyatini (protestini) ko‘rish natijalari bo‘yicha: hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirishga; hal qiluv qarorini to‘liq yoki qisman bekor qilishga va yangi qaror qabul qilishga; hal qiluv qarorini o‘zgartirishga; hal qiluv qarorini to‘liq yoki qisman bekor qilishga va ish yuritishni tugatishga yoxud da’voni to‘liq yoki qisman ko‘rmasdan qoldirishga; ushbu Kodeks 279-moddasi beshinchi qismining 7-bandida nazarda tutilgan asos mavjud bo‘lgan taqdirda, ya’ni ishning sudga taalluqlilik qoidalari buzilgan holda ko‘rilganligi hal qiluv qarorini bekor qilishga va ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra boshqa sudga yuborishga haqli deb belgilandi. Avvalgi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksida, apellyasiya instansiyasi sudining vakolatlarida O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksining 279-moddasi to‘rtinchi qismi 4-bandida nazarda tutilgan asos mavjud bo‘lgan taqdirda hal qiluv qarorii bekor qilishga va ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborish vakolati mavjud edi. Ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksining 279-moddasi to‘rtinchi qismi 4-bandida, ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan shaxslarning huquq va majburiyatlari to‘g‘risida sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinganligi sababli ishni yangitdan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborish belgilangan edi. Ushbu qonun bilan mazkur norma O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksidan apellyasiya instansiyasi sudining vakolatlaridan chiqarildi. Yana bir muhim yangilaklardan biri, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksining 279-moddasi beshinchi qismining 2, 3 va 6-bandlarida nazarda tutilgan asoslar aniqlanganda apellyasiya instansiyasi sudi ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘radi. Ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘rishga o‘tish haqida ajrim chiqarilib, unda bajarilishi lozim bo‘lgan harakatlar ko‘rsatiladi. Sud xarajatlarini taqsimlash to‘g‘risidagi masala hal qilinmaganligi yoki noto‘g‘ri hal qilinganligi sudning hal qiluv qarorini bekor qilish yoki o‘zgartirish uchun asos bo‘lmaydi. Bunday holda qarorning xulosa qismida sud xarajatlari ushbu Kodeksning 118-moddasida nazarda tutilgan tartibda taqsimlanishi ko‘rsatiladi. Mazkur maqolani o‘qish jarayonida bir savol tug‘iladi, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy prosesual kodeksining 279-moddasi beshinchi qismining 2, 3 va 6-bandlarida qanday asoslar ko‘rsatilgan? Mazkur bandlarda, ishning ishda ishtirok etuvchi, sud majlisining vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli tarzda xabardor qilinmagan biror-bir shaxs yo‘qligida ko‘rilganligi; ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan shaxslarning huquq va majburiyatlari to‘g‘risida sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinganligi va bildirilgan talab bo‘yicha sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinmaganligi ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha apellyatsiya instansiyasi ko‘rish belgilandi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, mazkur Qonun sud qarorlarining qonuniyligi va asosliligini tekshirish mexanizmini yanada takomillashtirish hamda sud qarorlarini qayta ko‘rishning yangi tartibini joriy etish orqali odil sudlov sifatini hamda fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yanada oshirishga, fuqarolarning buzilgan huquqlari va erkinliklari, shuningdek qonuniy manfaatlari ishonchli himoya qilinishini ta’minlashga xizmat qiladi.   

20.5.2024 2547

Konstitutsiya normalarini to‘g‘ridan to‘g‘ri qo‘llash - odil sudlovning o‘zagi

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatimizning asosiy qonuni bo‘lib, u davlat tuzulishini, hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini, ularning vakolati hamda shakllantirish tartibi, saylov tizimi, fuqarolarning huquq va erkinliklari, jamiyat va shaxsning o‘zaro munosabatlari, shuningdek, sud tizimini hamda davlat va jamiyatning o‘zaro munosabatlarini belgilab beradi.  Davlatimiz rahbari Sh.Mirziyeyov tomonidan Konstitutsiyamiz to‘g‘risida shunday fikr bildirilgan. “To‘la ishonch bilan aytishim mumkinki, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi xalqimiz siyosiy-huquqiy tafakkurining yuksak namunasidir. U hech kimga qaram bo‘lmasdan, erkin va ozod, tinch va osoyishta, farovon yashashning qonuniy kafolati bo‘lib kelmoqda. Bozor munosabatlariga asoslangan huquqiy demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish borasida mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda.” Bosh qomusimizning 15-moddasida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi deb ko‘rsatilgan. Mazkur moddadan kelib chiqib, bugungi kunda sudlarda ham Konstitutsiya normalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llash orqali adolatli sud qarorlari qabul qilish masalasiga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Xususan, sudlar tomonidan konstitutsiyaviy normalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishi orqali inson huquqlariga oid kafolatlarni to‘laqonli ta’minlash maqsadida, 2023 yil 23 iyunda Oliy sud Plenumining “Odil sudlovni amalga oshirishda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalarini to‘g‘ridan to‘g‘ri qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Mazkur Plenum qarorining 5-bandida Konstitutsiyaning 20-moddasida insonning huquq va erkinliklari bevosita amal qilishi; insonning huquq va erkinliklari davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari faoliyatining mohiyati va mazmunini tashkil etishi belgilangan. Shunga ko‘ra, sudlar davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari bilan munosabatlarda inson huquqlarining samarali himoya qilinishini ta’minlash maqsadida mazkur organlar va ularning mansabdor shaxslari tomonidan insonga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashda Konstitutsiya belgilangan mutanosiblik prinsipiga rioya qilinganligini tekshirishlari lozim. Bunda inson bilan davlat organlarining o‘zaro munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi barcha ziddiyatlar va noaniqliklar inson foydasiga talqin etiladi. Shuningdek, Konstitutsiyaning 55-moddasida davlat organlari yoxud ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof qarorlari, xarkatlari yoki xarakatsizligi oqibatida yetkazilgan zarar ixtiyoriy ravishda qoplanmagan taqdirda, uning o‘rni manfaatdor shaxsning arizasiga asosan sud tatibida davlat tomonidan qoplanishi kafolatlanganligi inobatga olinishi lozimligi belgilab qo‘yildi. Shunga ko‘ra, sudlar ko‘rib chiqilayotgan nizolarni hal etishda, mazkur huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun va boshqa normativ hujjatning mazmunini baholashi va Konstitutsiya normalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiluvchi oliy yuridik kuchga ega normativ-huquqiy asos sifatida qo‘llashi lozim. Shu o‘rinda iqtisodiy sudi amaliyotidan kelib chiqib, bitta misolga to‘xtalsak. Da’vogar “AAA” jamiyati sudga murojaat qilib, “BBB” jamiyatiga nisbatan mas’uliyati cheklangan jamiyati hisobidan 39 372 480 so‘m asosiy qarz undirib berishni so‘ragan. Aniqlanishicha, da’vogar va javobgar o‘rtasida 2023 yil 01 iyun kuni avtoklavlangan gazbeton bloklariyetkazib berish to‘g‘risida” 51-sonli shartnoma (bundan buyon matnda “Shartnoma”) tuzilgan. Mazkur shartnomaning 1.1-bandiga asosan da’vogar umumiy qiymati 620 000 000 so‘mlik avtoklavlangan gazbeton bloklari yetkazib berishi, javobgar esa yetkazib berilgan mahsulotni qabul qilish va haqqini to‘lash majburiyatini olgan. Shartnomaga asosan da’vogar javobgarga 2023 yil 06 dekabrdagi 795-sonli elektron hisobvaraq-fakturaga asosan 39 372 480 so‘mlik avtoklavlangan gazbeton bloklarini yetkazib bergan. Biroq, javobgar tomonidan shartnoma shartlari bajarilmasdan, yetkazib berilgan mahsulotlar uchun 39 429 457 so‘m to‘lovni amalga oshirmagan. Natijada, da’vogar oldida 39 372 480 so‘m qarzdorligi yuzaga kelgan. Iqtisoiy sudining hal qiluv qarori bilan da’vogarning da’vo talabi asosli deb topilgan hamda qanoatlantirilgan. Sud o‘zining hal qiluv qarorida eng avvalo Konstitutsiyaning 55-moddasini asos sifatida keltirdi. Chunki Bosh qomusning  mazkur moddasida “har kim o‘z huquq va erkinliklarini qonunda taqiqlanmagan barcha usullar bilan himoya qilishga haqli. Har kimga buzilgan huquq va erkinliklarini tiklash uchun uning ishi qonunda belgilangan muddatlarda vakolatli, mustaqil hamda xolis sud tomonidan ko‘rib chiqilishi huquqi kafolatlanadi” deya qayd etilgan. Bu kabi misollarni yana keltirish mumkin. Bir so‘z bilan aytganda, mamlakatda o‘tkazilgan konstitutsiyaviy isloxotlardan asosiy maqsadalardan biri ham xalqning Konstitutsiyaga bo‘lgan ishonchini kuchaytirish, turli hayotiy masallarga yechim topishda Bosh qomus huquqiy tayanch va suyanch vazifasini o‘taydigan kuchga aylanishga erishishdir.  

10.5.2024 2571

Internetda mualliflik huquqi yo‘qmi?

Biror telegram kanalida e’lon qilingan yangilik yoki ijtimoiy tarmoqlarda joylangan post, surat yoki video umuman boshqa tarmoqda hech qanday muallif ko‘rsatilmasdan tarqatilganiga juda ko‘p guvoh bo‘lamiz. Va buni oddiy holdek qabul qiladigan bo‘lib qolganmiz. Aslidachi? Internet tarmoqlaridagi materiallarning egasi yo‘qmi? Ularga intellektual mulk sifatida qaralib, mualliflik huquqi amal qilmaydimi? Intellektual mulk o‘zi nima? Intelektual mulkka oid qonun hujjatlariga ko‘ra, insonning aqliy mehnat faoliyati natijasida ya’ni fan, adabiyot, san’at, ishlab chiqarish sohasidagi adabiy, badiiy, ilmiy asarlar, ijrolar, radio, televideniye asarlari, kashfiyotlar, ixtirolar, kompyuter dasturlari, nou-xau ekspert tizimlari, tovar belgilari, firma nomlari va boshqa aqliy mulk obyektlari intellektual mulk obyekti bo‘la olishi belgilangan. Ko‘rib turganingizdek, intellektual mulk tushunchasi keng qamrovli bo‘lib, uning turlari muntazam kengayib borishi bilan ham boshqa fuqarolik huquqi tushunchalaridan farq qiladi. Demak ijtimoiy tarmoqlarda e’lon qilinayotgan materiallar ham agar u insonning aqliy mehnati natijasida yaratilgan va individual ijodiy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lsa, intellektual mulk obyekti deb tan olinishi mumkin. Qolaversa, internetdagi ijodiy materiallarga ham mualliflik huquqi tatbiq etiladi. Chunki 2006-yil 20-iyuldagi “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunning 10-moddasida: “mualliflik huquqining yuzaga kelishi va amalga oshirilishi uchun asarni ro‘yxatdan o‘tkazish yoki biror-bir boshqa rasmiyatchilikka rioya etish talab qilinmaydi”, deb ko‘rsatilgan. Mazkur normadan kelib chiqsak, internet platformalaridagi video materiallar, audioyozuvlar va postlar ham muallifning intellektual mulki hisoblanishi mumkin. Bunda internet tarmog‘idagi material muallifning aynan ijodiy ishi bilan bog‘liq bo‘lishi lozim. Sababi, yuqoridagi qonunning 5-moddasiga asosan, mualliflik huquqi g‘oyalar, prinsiplar, uslublar, jarayonlar, tizimlar, usul yoki konsepsiyalarga emas, balki ifoda shakliga nisbatan tatbiq etiladi. Afsuski, mazkur materiallardan ko‘plab internet foydalanuvchilari mualliflik huquqi qoidalariga rioya qilmasdan foydalanadilar. Natijada intellektual mulkdorlar va iste’molchilar o‘rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqadi. Bu nafaqat yurtimizda, balki butun dunyoda kuzatilayotgan salbiy jarayondir. Jahon Intellektual mulk tashkiloti (WIPO) statistikasiga qaraganda, 27 foiz internet foydalanuvchisi turli platformalardagi ma’lumotlarni muallif roziligisiz qayta ishlaydi. Kim nazorat qiladi? Yurtimizda mualliflik va turdosh huquqlar muhofazasiga oid qonunchilik takomillashtirilgach, 2023-yilning o‘zida Adliya vazirligiga 270 ta shunday mazmundagi murojaat kelib tushgan. Sudlarga kelib tushgan arizalar miqdori esa muallif va turdosh huquqlar buzilishi bo‘yicha 80 tani tashkil etadi. Demak, O‘zbekistonda ham intellektual mulk huquqi muhofazasi dolzarb masalaga aylanmoqda. Intellektual mulk huquqi va uning muhofazasiga oid ishlarda muallifning tashabbusi juda muhim sanaladi. Garchi O‘zbekistonda mualliflik huquqini himoya qilish va dasturiy ta’minotlardan noqonuniy foydalanishga qarchi kurashish bo‘yicha “O‘zkomnazorat” axborotlashtirish va telekommunikatsiyalar sohasida nazorat bo‘yicha davlat inspeksiyasi hamda Ichki Ishlar vazirligi tizimiga qarashli Kiberxavfsizlik markaziga internet tarmog‘ida mualliflik va turdosh huquqlarni himoya qilish uchun vakolat berilgan bo‘lsa-da, ularning huquqbuzarlik faktini aniqlashdagi faoliyati muallifning arizasiga asoslanadi. Qanday javobgarlik bor? Mualliflik va turdosh huquqlarni buzganlik uchun ma’muriy javobgarlik belgilangan bo‘lib, “Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risida”gi kodeksning 177-1-moddasiga ko‘ra, mualliflik va turdosh huquqlarni buzgan fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan 5 baravarigacha (340 ming so‘mdan 1 million 700 ming so‘mgacha) jarima jazosi qo‘llaniladi. Agar huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilgandan keyin bir yil davomida takroran sodir etilsa, bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha (1 million 700 ming so‘mdan 3 milion 400 ming so‘mgacha) jarima jazosi mavjud. “Jinoyat kodeksi”ning 149-moddasiga binoan, mualliflik yoki ixtirochilik huquqlarini buzish BHMning 25 baravaridan 75 baravarigacha (8 million 500 ming so‘mdan 25 million 500 ming so‘mgacha) jarima yoki besh yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlar bilan jazolanadi . Qolaversa, “Mualliflik va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunning 62- va 65-moddalariga asosan muallif huquqbuzarlik sodir etgan shaxsdan BHMning 20 baravaridan ming baravarigacha (6 million 800 ming so‘mdan 340 million so‘mgacha) kompensatsiya undirishi mumkin. Ma’lumki, internetdan foydalanishni cheklab bo‘lmaydi va buning iloji ham yo‘q. Biroq internet foydalanuvchilari mualliflik huquqini buzishlarining oldini olish maqsadida “Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks”ning 177-1 va jinoyat kodeksining 149-moddalaridan tashqari aynan internet tarmoqlarida intellektual mulk obyektlaridan foydalanish qoidalarini buzganlik uchun alohida javobgarlikni tatbiq etish va bu bo‘yicha kodekslarga yangi norma kiritish hamda yuqoridagi moddalarning sanskiya qismini kuchaytirish to‘g‘ri yechim bo‘lishi mumkin. Ulug‘ fransuz huquqshunosi Sharl de Monteskyue aytganidek, jamiyat amal qilmasa va o‘z munosabatini o‘zgartirmasa, qonunlar hech qachon ish bermaydi. Qonunlarni tahrirlashda internet tarmog‘idagi intellektual mulk masalasini ham alohida e’tiborga olish va uning muhofazasi bilan bog‘liq yangi normalarni ishlab chiqish zarur.

13.3.2024 3014

KREDIT TARIXINI YAXSHILASH MUMKIN

Kredit tarixi – sizning qaysi kredit tashkilotidan qancha kredit olganingiz, uni qanday to‘laganingiz to‘g‘risida batafsil ma’lumotdir. Agar kredit olib, foiz va asosiy qarzini o‘z vaqtida to‘lab bormagan bo‘lsangiz, kredit tarixingiz yomonlashadi. Yomon kredit tarixi esa banklar sizga qayta kredit bermasligiga sabab bo‘ladi. Qarzingizni kechiktirib to‘laganingiz haqidagi ma’lumot 5 yilgacha saqlanib qoladi. Bu esa, 5 yilgacha kredit ololmasligingizga sabab bo‘lishi mumkin degani. Yomon kredit tarixidan chiqish uzoq vaqt talab etadi. Buning uchun siz, eski qarzdorliklaringizni yopib, kichikroq kredit muassasasidan, mikrokredit tashkilotlaridan kredit olishga harakat qilib ko‘ring. Masalan, muddatli to‘lovga texnika olsangiz bo‘ladi. Kreditni o‘z vaqtida, qat’iy ravishda kredit jadvaliga rioya qilib to‘lab boring. Imkoningiz bo‘lsa, uni muddatidan oldin to‘lang. Bu orqali siz o‘zingizni intizomli mijoz sifatida namoyon etasiz. Shunday qilib, sizning kredit tarixingiz asta-sekin yaxshilanadi.

13.3.2024 3326

“Ayollar daftari” nima?

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan ayollarni ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy, psixologik qo‘llab-quvvatlash, bilim va kasb o‘rganishga ehtiyoji va ishtiyoqi bor, ishsiz xotin-qizlarning muammolarini aniqlash, bartaraf etish va nazoratini olib borish bo‘yicha “Ayollar daftari” ma’lumotlar bazasi joriy etilgan. “Ayollar daftari”ga qanday toifadagi ayollar kiritiladi, ularga qanday yordamlar ko‘rsatiladi? Bu savollarga quyida javob beramiz.   “Ayollar daftari”ga 30 yoshdan oshgan quyidagi toifadagi xotin-qizlar kiritiladi: – ijtimoiy himoyaga muhtoj ishsiz xotin-qizlar; – tadbirkorlik qilish istagida bo‘lgan ehtiyojmand xotin-qizlar; – boquvchisi bo‘lmagan ehtiyojmand xotin-qizlar; – ijtimoiy yordamga muhtoj I va II guruh nogironi bo‘lgan, shuningdek, tezkor tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar; – uy-joyga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar.   Daftarga kiritilgan ayollar quyidagi yo‘nalishlarda qo‘llab-quvvatlanadi: 1) ijtimoiy himoyaga muhtoj ishsiz xotin-qizlarning: – bandligini ta’minlashga ko‘maklashiladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida bir martalik moddiy yordam beriladi; 2) tadbirkorlik qilish istagidagi ehtiyojmand xotin-qizlar uchun: – tadbirkorlik faoliyatini yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashiladi; 3) boquvchisi bo‘lmagan ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida og‘ir turmush sharoitidagi xotin-qizlarning uy-joyi ta’mirlab beriladi; 4) ijtimoiy yordamga muhtoj I va II guruh nogironi bo‘lgan, tezkor tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida og‘ir turmush sharoitidagi xotin-qizlarning uy-joyi ta’mirlab beriladi; – tibbiy muolajaga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar uchun zarur tibbiy yordamlar ko‘rsatiladi; 5) uy-joyga muhtoj ehtiyojmand xotin-qizlar: – ijara kompensatsiyasini to‘lanadi, ijtimoiy uylarga joylashtiriladi, uy-joy bilan ta’minlanadi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida bir martalik moddiy yordam beriladi; 6) qaramog‘ida nogiron farzandi bor ehtiyojmand xotin-qizlarga: – bir martalik moddiy yordam beriladi; – zarur hollarda, sektor rahbari xulosasi asosida tomorqadan va dehqonchilikdan daromad manbayi sifatida foydalanish uchun ko‘maklashiladi.   Xotin-qizlar quyidagi hollarda “Ayollar daftari”dan chiqariladi: – har bir toifa bo‘yicha belgilangan amaliy yordamlar to‘liq ko‘rsatilganda (individual dastur asosida); – to‘liq davlat ta’minotiga olinganda; – o‘z arizasiga ko‘ra; – “Ayollar daftari”ga noqonuniy kiritilganligi aniqlanganda; – boshqa davlatlarga doimiy yashash uchun chiqib ketganda; – sudning ozodlikdan mahrum etishni nazarda tutuvchi hukmi qonuniy kuchga kirganda; – shaxs vafot etgan taqdirda yoki sud qarori asosida bedarak yo‘qolgan deb topilganda. “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarning individual dasturga kiritilgan masalalari to‘liq hal etil,aguncha ularni “Ayollar daftari”dan chiqarishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bank kreditlari “Ayollar daftari”ga kiritilgan va tadbirkorlik bilan shug‘ullanish istagida bo‘lgan xotin-qizlarning tadbirkorligini yo‘lga qo‘yish va rivojlantirishga yo‘naltiriladi. Kreditlar 33 million so‘mgacha miqdorda hokim yordamchilari tavsiyasi asosida ajratiladi.

7.3.2024 4295

XOTIN-QIZLARGA IMTIYOZLAR BOR

XOTIN-QIZLARGA IMTIYOZLAR BOR Jamiyat va davlatning qay darajada xalqparvar hamda adolatli ekani uning xotin-qizlarga munosabati va g‘amxo‘rligida ko‘rinadi. Xotin-qizlarning qonuniy huquq va manfaatlarini ta’minlash, ularning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish yurtimizda ustuvor vazifalardan biri sanaladi. Yaqinlashib kelayotgan Xalqaro xotin-qizlar kuni munosabati bilan O‘zbekiston qonunchiligida ayollarga qanday imtiyoz va yengilliklar belgilangani haqida to‘xtalishga qaror qildik. Xotin-qizlarga kontrakt puli to‘lab beriladi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 17-sentabrdagi 585-son qaroriga muvofiq, har yili bazaviy to‘lov-kontrakt asosida davlat oliy ta’lim muassasasining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga qabul qilingan, ijtimoiy ehtiyojmand oila vakillari bo‘lgan talaba xotin-qizlarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari hisobidan o‘qitish tartibi joriy etilgan. Ular har yili o‘zlarining hududlaridan o‘qishga kirgan 40 nafardan, ikkinchi va undan yuqori bosqichlarda tahsil olayotgan 110 nafar, jami 150 nafar xotin-qiz uchun mahalliy byudjetning qo‘shimcha manbalari hisobidan bazaviy to‘lov-kontrakt summasini to‘rt o‘quv yili yakuniga qadar to‘lab beradi. Qizlar ta’limi moliyaviy qo‘llab-quvvatlanadi Prezidentning “Oliy, o‘rta maxsus va professional ta’lim tashkilotlarida xotin-qizlarning ta’lim olishlarini qo‘llab-quvvatlashga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, oliy hamda o‘rta maxsus va professional ta’limda tahsil oluvchi xotin-qizlarga 7 yilga 14 foizlik ta’lim kreditlari ajratiladi. Bunda foiz stavkalarini Moliya vazirligining jamg‘armasi qoplab beradi. Xotin-qizlar esa asosiy qarzni o‘qishni tamomlagach, 7 yil davomida to‘laydi. Shuningdek, davlat oliy ta’lim muassasalarining magistratura bosqichida o‘qiyotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt to‘lovlarini qaytarish shartisiz qoplash maqsadida, davlat byudjetidan har yili kamida 200 milliard so‘m moliyalashtiriladi. Magistraturada tahsil olayotgan talabgor xotin-qizlar kontrakt to‘lovini qoplash maqsadida o‘z universitetining rektori nomiga yilning 15-sentabrgacha ariza bilan murojaat etishlari kerak. 5 yillik staj orqali talaba bo‘lish imkoniyati Mutaxassisligi bo‘yicha 5 yillik stajiga ega, ammo oliy ma’lumotga ega bo‘lmagan xotin-qizlar davlat tomonidan ajratilgan 500 ta kvota orqali to‘lov-kontrakt asosida talaba bo‘lishlari mumkin. Talabgorlar Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasining tavsiyanomasi asosida o‘qishga qabul qilinadi. Ushbu tavsiyanoma talabgorlar o‘rta-maxsus yoki professional ta’lim bo‘yicha mutaxassislikka ega bo‘lishi; ta’lim olgunga qadar oliy ta’lim olmaganligi yoki olmayotganligi; o‘rta maxsus yoki professional ta’lim bo‘yicha 5 yillik mehnat stajiga ega bo‘lishi lozim. OTMga kirishda imtiyoz Ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlarga oliy ta’lim muassasalariga qo‘shimcha davlat granti asosidagi qabul ko‘rsatkichlari doirasida tanlovda ishtirok etish uchun tavsiyanoma beriladi. Tavsiyonama quyidagi mezonlarning biriga mos tushadigan nomzodlarga beriladi: kam ta’minlangan oilalardagi xotin-qizlar; to‘liqsiz oilada tarbiyalanayotgan, ya’ni otasi yoki onasi yoxud ularning ikkalasi ham vafot etgan ijtimoiy himoyaga muhtoj qizlar; turmush o‘rtog‘i vafot etgan, voyaga yetmagan farzandini yolg‘iz tarbiyalayotgan ijtimoiy himoyaga muhtoj ayollar; nogironligi bo‘lgan farzandi bor ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlar; ikki va undan ortiq farzandlarini tarbiyalayotgan, boshqa qarindoshlaridan alohida (ijarada) yashayotgan ijtimoiy himoyaga muhtoj yolg‘iz ayollarning qiz farzandlari; ota-onalaridan biri yoki har ikkisi ham birinchi yoki ikkinchi guruh nogironi bo‘lgan ehtiyojmand oilalardagi xotin-qizlar.   Kasb o‘rganish xarajatlarini davlat to‘laydi Xotin-qizlar nodavlat ta’lim tashkilotlarida kasb-hunarga va tadbirkorlikka o‘qiganda qilgan xarajatlarning 70 foizi, biroq har bir bitiruvchiga 1 million so‘mdan ortiq bo‘lmagan xarajatlar davlat tomonidan qoplab beriladi.   Homilador ayolni ishga qabul qilish Ayol homiladorligi yoki yosh bola parvarish qilayotganini bila turib, uni ishga olishdan g‘ayriqonuniy ravishda bosh tortish yoki ishdan bo‘shatish: BHMning 25 baravarigacha (6 million 750 ming so‘mgacha) jarima; yoki 3 yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish; yoxud 3 yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.   DMTTlarga imtiyozli qabul Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 20-maydagi 319-son qaroriga ko‘ra, “Ayollar daftari”ga kiritilgan ijtimoiy himoyaga muhtoj yolg‘iz ayollarning bolalari davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlariga ustunlik bilan qabul qilinish huquqiga ega.   2 yoshga to‘lmagan farzandi bor onalarga qo‘shimcha tanaffus 2 yoshga to‘lmagan bolali ayollarga bolani ovqatlantirish uchun (o‘ziga berilgan dam olish va ovqatlanish uchun beriladigan tanaffusdan tashqari) kamida har 3 soatda bir marta har biri 30 minutdan kam bo‘lmagan tanaffus beriladi. 2 yoshga to‘lmagan ikki va undan ko‘p bolali ayollarga tanaffusning muddati kamida 1 soat qilib belgilanadi. Mazkur tanaffuslar uchun ish haqi kamaytirilmaydi. Bolali ayolning xohishiga ko‘ra tanaffuslar dam olish va ovqatlanish uchun belgilangan tanaffusga qo‘shib berilishi yoki umumlashtirilib, ish kunining boshiga yoki oxiriga ko‘chirilib, ish kuni shunga yarasha qisqartirilishi mumkin.   3 yoshga to‘lmagan farzandi bor ayollarga qisqartirilgan ish soati Uch yoshga to‘lmagan bolaning onasiga haftasiga o‘ttiz besh soatdan oshmaydigan ish vaqti davomiyligi belgilanadi. Ish vaqtining qisqartirilgan davomiyligida ishlayotgan ayollarga haq to‘lash har kungi to‘liq ish davomiyligida ishlaydigan xodimlar uchun belgilangan miqdorda amalga oshiriladi. 3 ish kunidan kam bo‘lmagan qo‘shimcha ta’til 12 yoshga to‘lmagan ikki va undan ko‘p bolasi yoki 16 yoshga to‘lmagan nogiron bolasi bor ayollarga har yili 3 ish kunidan kam bo‘lmagan haq to‘lanadigan qo‘shimcha ta’til beriladi. Shuningdek, ularning xohishiga ko‘ra har yili 14 kalendar kundan kam bo‘lmagan ish haqi saqlanmagan ta’til beriladi. Bunday ta’til yillik ta’tilga qo‘shib berilishi yoki alohida foydalanilishi mumkin.   Davolanish uchun bepul order Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 28-apreldagi 250-son qaroriga ko‘ra, “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarning sog‘lig‘i holati og‘ir bo‘lganda viloyat ixtisoslashtirilgan davolash-profilaktika muassasalariga yoki respublika ixtisoslashtirilgan markazlariga davolanish uchun bepul order ajratiladi. 33 million so‘mgacha kredit O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 5-martdagi PQ-5020-son qarori bilan xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi hisobidan 3 yilgacha va 6 oygacha imtiyozli davr bilan yillik 14 foiz stavkada 33 million so‘mgacha kreditlar beriladi. Buning uchun ular quyidagi dasturlardan birini muvaffaqiyatli tugatgan bo‘lishi kerak: Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi hamda Biznes va tadbirkorlik oliy maktabi ma’qullagan dasturlar asosidagi o‘quv kurslari; “Ishga marhamat” monomarkazlari, kasb-hunarga o‘qitish markazlari, mahallalardagi kasb-hunarga o‘qitish maskanlari va Xotin-qizlar tadbirkorlik markazlari yoki nodavlat ta’lim muassasalarining kasbga o‘rgatish o‘quv kurslarining maxsus o‘qitish dasturlari.   Og‘ir ijtimoiy ahvoldagi xotin-qizlarga imtiyozli uy-joylar beriladi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 12-apreldagi 285-son qaroriga muvofiq, uy-joyga muhtoj xotin-qizlarga beriladigan arzon uy-joylar to‘lovining: 10 foizi Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi, talabgor ishlayotgan tashkilot va boshqa manbalar hisobiga (boshlang‘ich badal sifatida); 90 foizi banklarning imtiyozli kreditlari hisobiga qoplanadi.   Ayrim ayollar 53 yoshda pensiyaga chiqishi mumkin O‘zbekiston Respublikasining 1993-yil 3-sentabrdagi 938-XII-son qonuniga muvofiq, texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqargani yoxud korxonaning tugatilgani munosabati bilan ishdan ozod etilgan va ishsiz deb e’tirof etilgan ayollar 53 yoshga to‘lganda va ish staji kamida 20 yil bo‘lganda pensiya olish huquqiga ega bo‘ladi. Ruxshona TURSUNPO‘LATOVA, “Yoshlar ovozi” mahorat maktabi tinglovchisi, huquqshunos

7.3.2024 1680

MChJ – TADBIRKORLIKNING QULAY TASHKILIY SHAKLI

Bugungi kunda aksariyat yosh tadbirkorlarimiz faoliyatida mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) tashkiliy-huquqiy shaklini qulay va ishonchli deb biladi. Xo‘sh, nima sababdan ular aynan shu shaklni afzal ko‘rmoqda? Amaldagi qonunchilikda mas’uliyati cheklangan jamiyati xo‘jalik jamiyati hisoblanib, Fuqarolik kodeksining 58-moddasida ulushlarga (qo‘shilgan hissalarga) yoki muassislarning (ishtirokchilarning) aksiyalariga bo‘lingan ustav fondi (ustav kapitali)ga ega bo‘lgan tijoratchi tashkilotlar xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari hisoblanashi, muassislar (ishtirokchilar) qo‘shgan hissalar yoki ular sotib olgan aksiyalar hisobiga vujudga keltirilgan, xo‘jalik shirkati yoki jamiyati o‘z faoliyatida ishlab chiqargan va sotib olgan mol-mulk mulk huquqi asosida unga tegishliligi, xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari to‘liq shirkat, kommandit shirkat, mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat, aksiyadorlik jamiyati shaklida tuzilishi mumkinligi belgilangan. Xo‘jalik jamiyatlarining xo‘jalik shirkatlaridan farqli tarafi shundaki, xo‘jalik shirkatida ishtirokchilarning birlashishi hamda ularning shirkat ishlarida faol ishtiroki talab qilinsa, xo‘jalik jamiyatlarida esa resurslar, mablag‘lar (kapital) jamlanishi oqibatida vujudga keladi va shu no‘qtayi nazardan unda ishtirokchilarning xo‘jalik jamiyatlari ishlarida shaxsan qatnashishi talab etilmaydi. Xo‘jalik jamiyatlarida ishtirokchilarning huquq va majburiyatlari bilan bog‘liq farqli jihati ularning majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi bilan baholanadi. Misol uchun, MChJning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydi va jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zarar uchun o‘zlari qo‘shgan hissa qiymati doirasida javobgar bo‘ladi (FK, 62-modda). Ya’ni ularning tadbirkorlik faoliyatidagi tavakkalchilik darajasi ularning jamiyat ustav fondiga kiritgan hissalarining miqdori bilan belgilanadi. MChJning mulkiy asosi jamiyat ishtirokchilarining hissalaridan tashkil topgan ustav fondi (kapitali)dan iborat. Ustav kapitalining miqdoriga qat’iy talab qo‘yilmagani MChJning afzalligini ko‘rsatadi. Shu sababli ustav kapitalining miqdori ishtirokchilar tomonidan ustavda ixtiyoriy qiymatda belgilanadi. Bunda bitta istisno holat mavjud bo‘lib, ustav fondining eng kam miqdori litsenziya talablarida belgilanishi mumkin. Qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatda javobgarlik doirasi kengroq bo‘lib, Fuqarolik kodeksining 63-moddasiga ko‘ra, bunday jamiyatning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha o‘z mol-mulklari bilan qo‘shgan hissalari qiymatiga nisbatan hamma uchun bir xil bo‘lgan, jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrali miqdorda solidar tarzda subsidiar javobgar bo‘lishi, ishtirokchilardan biri nochor (bankrot) bo‘lib qolganida uning jamiyat majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi, agar jamiyatning ta’sis hujjatlarida javobgarlikni taqsimlashning boshqacha tartibi nazarda tutilgan bo‘lmasa, boshqa ishtirokchilar o‘rtasida ularning qo‘shgan hissalariga mutanosib ravishda taqsimlanishi belgilangan. Fikrimizcha, MChJning yuridik shaxs sifatidagi mohiyati va xo‘jalik jamiyatlari tizimida tutgan o‘rni biznesga “tikilgan” mulkning muassis – jismoniy va yuridik shaxsning boshqa mulkidan to‘liq ajratilgan va alohidaligi, MChJ faoliyati esa faqat ana shu mol-mulkka asoslanishi va majburiyatlar ham shu mol-mulkka tayanishi hamda javobgarlik “tikilgan mol-mulk” doirasida amal qilishi bilan bog‘liq. Shu sababli yuridik shaxslarning ushbu tashkiliy-huquqiy shaklidagi “mas’uliyati cheklanganlik” iborasi mas’uliyat (javobgarlik) faqat qo‘shgan hissasi doirasidaligi, biroq bu holat majburiyat uchun qisman javob berishni nazarda tutmasligini anglatishi lozim. Muxtasar qilib aytganda, mas’uliyati cheklangan jamiyati bu: 1) faoliyatining asosiy maqsadi foyda olishga qaratilgan tijoratchi tashkilotidir. Yuridik shaxslar tashkil etilish va faoliyat maqsadidan kelib chiqib tijoratchi (foyda olishni faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan) va tijoratchi bo‘lmagan (foyda olishni maqsad qilib olmagan) tashkilotlarga bo‘linadi. Ular ikkisi ham yuridik shaxs bo‘lishi mumkin; 2) xo‘jalik jamiyatlari, MChJda ishtirokchilar kapitallari birlashtiriladi. Biroq mas’uliyati cheklangan jamiyatida ishlab chiqarish kooperativi yoki to‘liq shirkatdan farqli ravishda ishtirokchilarning shaxsiy ishtiroki talab etilmaydi; 3) bir yoki bir nechta jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan ta’sis etiladi. Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilangan bo‘lmasa, jamiyatning ishtirokchilari bo‘lishga haqli emaslar... Yuqoridagi xususiyatlar MChJning xo‘jalik jamiyatlari tizimida tutgan o‘rnini mustahkamlaydi. Bu esa o‘z tadbirkorligini boshlamoqchi bo‘lgan har qanday yosh tadbirkor uchun qulay va mustaqil faoliyatni kafolatlovchi tadbirkorlik subyektining muhim tashkiliy huquqiy shakli ekanligini anglatadi.

27.2.2024 1664

Voyaga yetmaganlar orasida jinoyatchilik ko'lami ortmoqda

2023-yilda O‘zbekistonda 3599 nafar voyaga yetmaganlar (13−17 yoshli) jinoyat sodir etgani uchun ro‘yxatga olindi. Bu o‘tgan yilga nisbatan 15,6 foizga (3112 ta) va 2021-yilga nisbatan (2595) 40 foizga ko‘pdir. Bu bo‘yicha Prezident huzuridagi Statistika agentligi hisobot e’lon qildi. 2020-yilda 1276 ta (2023-yilga nisbatan 2,8 barobar kam), 2019-yilda esa 818 ta jinoyat qayd etilgan. Shunday qilib, besh yil ichida jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar soni 4,4 barobarga oshganini ko‘rish mumkin.  Statistika agentligi hisobotiga ko‘ra, o‘tgan yili jinoyat sodir etgan 3599 nafar voyaga yetmaganlarning 82,6 foizi jinoiy javobgarlikka tortilgan. Ulardan 744 nafari 13-15 yosh, 2855 nafari 16-17 yoshlilardir. Qizlarning ulushi 8,7 foiz - 314 kishini tashkil etdi. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar eng ko‘p Farg‘ona viloyatida qayd etilgan - 700 nafar. Keyingi o‘rinlarda Toshkent - 545, Namangan viloyati - 451 va Toshkent viloyati - 345 kishi. Eng past ko‘rsatkichlar Jizzax - 54, Navoiy - 62 va Xorazm viloyatlarida - 66 kishi. Jinoyat turlari bo‘yicha voyaga yetmaganlarning aksariyati yoki 1602 nafari o‘g‘rilik (bir yil avval - 1581 nafar), 453 nafari bezorilik (284 nafar), 135 nafari firibgarlik (134 nafar), 181 nafari talonchilik va bosqinchilik (162 nafar) sodir etgan, 104 nafari qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish (74), 54 nafari - nomusga tegish va nomusga tegishga urinish (46), 27 kishi - tovlamachilik (16) 12 nafari esa qasddan odam o‘ldirish va odam o‘ldirishga urinish (10) jinoyatini sodir etgan. Voyaga yetmaganlarning 57 nafari giyohvandlik vositalarini ishlab chiqarish yoki sotish, 121 nafari o‘limga olib kelmaydigan yo‘l-transport hodisalari, 4 nafari qalbaki pul yoki qimmatli qog‘ozlarni tayyorlash yoki sotish kabi jinoyat qilgan. Jinoyat sodir etilgan vaqtda ularning 2730 nafari talabalar, 510 nafari ishchilar, 148 nafari ishlamaydigan yoki o‘qimaydigan, 8 nafari xizmatchilar, 190 nafari boshqa toifalarga mansub bolalar bo‘lgan.

23.2.2024 737

Iqtisodiy sudlarda tadbirkorlik subyektlari huquqlari himoya qilinishi kafolatlarining takomillashuvi

Sud-huquq islohotlari mamlakatimizda jadallik bilan olib borilib, oxirgi yillarda odil sudlovni ta’minlash borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, yagona sud amaliyotini ta’minlash maqsadida Oliy sud va Oliy xo‘jalik sudi sud hokimiyatining yagona oliy organi – O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudiga birlashtirildi. Fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yanada oshirish, fuqarolarning buzilgan huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini yanada kengroq himoya qilinishi ta’minlash maqsadida sud qarorlarini qonuniyligini va asosliligini tekshirish mexanizmlari yanada takomillashtirilmoqda va sud qarorlarini qayta ko‘rishning yangi tartibi joriy etildi. Jumladan, 2023-yil 25-dekabrda Prezident tomonidan imzolangan “Sud qarorlarining qonuniyligi va asosliligini tekshirish tartibi takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy prosessual kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonunga (O‘RQ–888)ga ko‘ra 2024-yil 1-yanvardan boshlab: - tumanlararo, tuman (shahar) sudlari tomonidan birinchi instansiyada; - viloyat va unga tenglashtirilgan sudlar tomonidan qonuniy kuchga kirmagan sud hujjatlari apellyasiya tartibida yoki qonuniy kuchga kirgan, apellyasiya tartibida ko‘rilmagan sud hujjatlari kassatsiya tartibida hamda apellyasiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan sud hujjatlari mazkur sudlarda taftish tartibida; - viloyat va unga tenglashtirilgan sudlar tomonidan apellyasiya yoki kassatsiya hamda taftish tartibida ko‘rilgan sud hujjatlari ustidan shikoyatlar (protestlar) Oliy sudning Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’atida taftish tartibida, alohida hollarda Oliy sudning Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’atida ko‘rilgan sud hujjatlari ustidan Oliy sud Rayosatida taftish tartibida ko‘rib chiqilishi nazarda tutilmoqda. Shuningdek, sud qarorlarining barqarorligini, ish bo‘yicha yakuniy qarorlar qabul qilinishini ta’minlash maqsadida yuqori instansiya sudlari tomonidan quyi sudlar qarorini bekor qilgan holda yangidan ko‘rish uchun quyi sudga yuborish amaliyotini tugatish nazarda tutilmoqda. Apellyatsiya instansiyasi Kodeks 279-moddasi beshinchi qismining 7-bandida nazarda tutilgan asos mavjud bo‘lgan taqdirda, hal qiluv qarorini bekor qilishga va ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra boshqa sudga yuborishga haqli. Bundan tashqari Kodeks 279-moddasi beshinchi qismining 2, 3 va 6-bandlarida nazarda tutilgan asoslar ya’ni: - ishning ishda ishtirok etuvchi, sud majlisining vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli tarzda xabardor qilinmagan biror-bir shaxs yo‘qligida ko‘rilganligi; - ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan shaxslarning huquq va majburiyatlari to‘g‘risida sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinganligi; - bildirilgan talab bo‘yicha sud tomonidan hal qiluv qarori qabul qilinmaganligi aniqlangandaapellyasiya instansiyasi ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘radi va ishni birinchi instansiya sudida ish yuritish qoidalari bo‘yicha ko‘rishga o‘tish haqida ajrim chiqarilib, unda bajarilishi lozim bo‘lgan harakatlar ko‘rsatiladi. Kodeksga kiritilgan o‘zgartirishlarning yana bir muhim jixati shundaki, endilikda sud xarajatlarini taqsimlash to‘g‘risidagi masala hal qilinmaganligi yoki noto‘g‘ri hal qilinganligi sudning hal qiluv qarorini bekor qilish yoki o‘zgartirish uchun asos bo‘lmaydi. Bunday holda, yuqori instansiya sudlari qarorning xulosa qismida sud xarajatlari ushbu Kodeksning 118-moddasida nazarda tutilgan tartibda taqsimlanishi ko‘rsatib o‘tishlari lozimligi belgilab berilda. Qonun bilan sud qarorlari ustidan kassatsiya va taftish tartibida shikoyat qilish muddatlari ham o‘zgartirildi. Xususan, kassatsiya shikoyati (protesti) birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran olti oy ichida, taftish tartibidagi shikoyat (protest) esa, birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori, ajrimi, qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran bir yil ichida beriladigan bo‘ldi. Taftish tartibidagi shikoyat (protest) berish muddati quyi instansiya sudlari tomonidan ishni ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilinguniga qadar o‘tgan bo‘lsa, shikoyat (protest) ushbu sudlar tomonidan ishni ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch oy ichida berilishi mumkin, ya’ni yana qo‘shimcha uch oylik muddat berilishi nazarda tutildi. Oliy sud Rayosatiga Oliy sud raisining, Bosh prokurorning protesti tegishli shaxslarning murojaati kelib tushgan kundan e’tiboran uch oy ichida, lekin sudlov hay’ati tomonidan ishni taftish tartibida ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilingan kundan e’tiboran olti oydan kechiktirmay kiritilishi mumkin. Sud qarorlari ustidan apellyatsiya, kassatsiya va taftish tartibidagi shikoyat (protest) berishning o‘tkazib yuborilgan muddati shikoyat (protest) bergan shaxsning iltimosnomasi bo‘yicha, agar iltimosnoma shikoyatni (protestni) berish muddati o‘tgan kundan e’tiboran uch oydan kechiktirmay berilgan va shikoyat (protest) berish muddati o‘tkazib yuborilishining sabablari sudya (sud) tomonidan uzrli deb topilgan bo‘lsa, tiklanishi mumkin.