13.5.2024 10

Ayollarni himoya qilishi kerak bo‘lgan qonun ularni jazolamoqda

O‘zbekistonda ayollarni himoya qilishi kerak bo‘lgan qonun ularni jazolash uchun ham xizmat qilmoqda. Bu haqda Toshkent davlat yuridik universiteti (TDYU) tadqiqotchilari O‘tkirbek Xolmirzayev va Zayniddin Shamsidinov tayyorlangan O‘zbekistonda ayollarga nisbatan maishiy zo‘ravonlik huquqbuzarliklarining sud amaliyotiga doir tadqiqotda aytib o‘tilgan. Sudlar oilaviy zo‘ravonlik holatlari bo‘yicha ma’muriy huquqbuzarliklarda jabrlangan ayollarning o‘zini ham MJtKning 59−2-moddasi – oilaviy zo‘ravonlikda ayblab, javobgarlikka tortayotganini ko‘rsatdi. Bunda jazo choralari odatda ruhiy yoki jismoniy zo‘ravonlikka uchragan ayollarning zo‘ravonga qarshi javob harakatlari — masalan, haqorat qilish, unga javoban kuch ishlatish orqali jismoniy zarar yetkazish kabi holatlar uchun qo‘llanilmoqda. Masalan, Andijon viloyatidagi ayrim tumanlarning sud qarorlari o‘rganilganda, tasodifiy tanlab olingan 10 ta ma’muriy ishning 6 tasida jabrlanuvchi ayolning o‘zi ham javobgarlikka tortilgani yoki zo‘ravonlikda ayblangani ma’lum bo‘ldi. Tadqiqotga ko‘ra, bunday amaliyot asosan Andijon, Farg‘ona, Toshkent viloyatlari sudlari tomonidan qo‘llanilayotgani oydinlashgan. Misol uchun bir holatda (3−1702−2301/1596-sonli ish) huquqbuzar o‘z xotinini urishi oqibatida xotini javob qaytaradi, ular bir-biriga tan jarohati yetkazadi, sud har ikkisiga ham jarima jazosi tayinlaydi. Yana bir holatda (3−1702−2302/1627-sonli ish) er alohida yashayotgan xotinining yashash uyiga borib, u bilan janjallashib, unga tan jarohati yetkazadi, xotini esa bunday zo‘ravonlikka qarshi so‘kish bilan javob qaytaradi va erining mashinasi oynasini sindiradi. Sud erni oilaviy zo‘ravonlikda, xotinni bo‘lsa haqorat va mulkka shikast yetkazishda aybdor deb topib, har ikkisini javobgarlikdan ozod qiladi. Aslida, har ikki tomonga zarar yetgani haqida ariza bo‘lgan taqdirda ham, sud zaruriy mudofaa va boshqa tushunchalar nuqtayi nazaridan ishni qo‘shimcha o‘rganishi mumkin edi, lekin tadqiqotchilar ko‘rib chiqqan ma’muriy va jinoiy ishlarda sudyalar bunga e’tibor qaratmagan. E’tiborga molik yana bir jihat shuki, oilaviy zo‘ravonlikka doir o‘rganilgan 10462 ta ishning 96 foizini erkak, 4 foizini ayol sudyalar ko‘rib chiqqan. Ayollarni himoya qilish uchun ishlab chiqilgan qonunlar ular jabrlangan holatlarda ham ularning o‘zini javobgarlikka tortilishiga olib kelmoqda. Bu esa zo‘ravon erkakning yarashuvga erishish, jabrlanuvchi ayol ustidan ariza yozish orqali kelishuvga majburlash usullaridan biriga aylanganini ko‘rsatadi. Tadqiqotchilar bu paradoks hali dunyoning hech bir huquqiy tizimi amaliyotida uchramaganini ta’kidlagan.  

10.5.2024 154

Qarindoshlar o‘rtasidagi nikoh — nogironlik, bedavo dard va nobud bo‘layotgan go‘daklar

Bir necha kunlardan beri o‘sha qizcha ko‘z oldimdan ketmaydi. Mitti vujudida og‘ir va bir umrlik dardni ko‘tarib yurgan qizcha! Kattalarning o‘ylamay, bilib bilmay qilgan ishi uchun tovon to‘layotgan qizcha! Onasi terisiga zarar yetkazmasin deb uning qo‘llarini ushlab olgan, aftidan “baliqcha”ni qichishish yoki og‘riq bezovta qiladi. Uning och-pushti terisi doimiy ravishda ko‘chadi, qosh va kipriklari umuman ko‘rinmaydi. Ha, angladingiz. “Ixtioz”ga chalingan go‘dak. Uning terisi xuddi baliq tangachalaridek edi, bu dardning da’vosi yo‘qligi, kasallikni butun umr yelkada olib yurishi kerakligini o‘ylab, yuragim orqaga tortib ketdi. Qizaloq hali juda yoshligiga qaraganda, bu — tug‘ma. Onasi sog‘lom ekan, otasidan o‘tganmikan? Yo qarindoshlar o‘rtasidagi nikohning oqibati! Kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lsa-da, xayolimga kelgan eng birinchi fikr shu bo‘ldi. Va afsuski, fikrim tasdig‘ini topdi: ayol xolasining o‘g‘liga turmushga chiqqan ekan... Erta turmush qurish yoki yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi nikoh qanday oqibatlarga olib kelishini hammamiz yaxshi bilamiz. Ammo minglab oilalar, millionlab bolalar bu haqiqatning qurboni bo‘ladi. Oʻzimniki turganda begona nima kerak; topgan-tutganim oʻzimiznikiga boʻlsin, deb oqibati nima boʻlishini oʻylamay, bolalarining taqdirini xavfga qoʻyayotgan ota-onalar oilaviy muammolar sabab yuzko‘rmas bo‘lib ketadi. Kattalarning qarori jabrdiydalari esa butun umr nogironlik, irsiy kasalliklar, aqliy nuqsonlar kabi o‘nlab dardlar bilan kurashib yashaydi. Ikkinchi, uchinchi bolasini ham yerga ko‘mayotganlar, dunyoga kelmasidan nobud bo‘layotgan farzandlar sonini sanaymiz desak, sanog‘ida adashamiz. Nega odamlar shu oddiy haqiqatni anglagisi kelmaydi? Nasl oldidagi mas’uliyatini o‘ylamay, yetti avlodini ham xatarga qo‘yadi? Xalqimizning tibbiy madaniyati yetishmasligi oqibatimi bu? Keling, savollarga birgalikda javob izlaylik.   Go‘dak opichlagan buvi Atrofimizda yaqin qarindoshi bilan turmush qurganlar ko‘p. Ularning orasida farzandi sog‘lom tug‘ilgan juftliklar ham bor. Feysbukdagi “Zamonaviy ayollar klubi” guruhida qarindoshiga turmushga chiqishning salbiy oqibatlari haqida so‘rovnoma o‘tkazildi. 200 ga yaqin ayol tanishlari yoki o‘zi qarindoshiga turmushga chiqib, farzandi nosog‘lom tug‘ilgani yoki qarindoshlar yuzko‘rmas bo‘lib ketganini aytgan. So‘rovnoma ishtirokchilarining xohishi o‘laroq, ismlar oshkor qilinmagan. Ayrim izohlarni keltiramiz: “Men ammamga kelin bo‘lganman. 2 farzandimni yerga berdim: biri ikki yarim yoshda edi, biri homila payti – 3 oyligida nobud bo‘lgan. Shukrki, 3 nafar farzandim bor hozir, lekin har bir farzandimni Ollohdan tilab-tilab olganman, oson bo‘lmagan”. “Bir opam ammasiga kelin bo‘ldi. Ko‘pchilik qarshi bo‘lgandi. Birinchi farzand sog‘lom tug‘ildi. Ana, hech nima qilmadi, ko‘rdinglarmi, deyishdi. Afsuski, keyingi farzandi nogiron tug‘ildi. Mana, yaqinda 10 yoshga to‘ladi. Er-xotin ajrashdi, quda bo‘lgan opa-uka yuzko‘rmas bo‘lib ketdi”. “Dugonamda shunday bo‘lgan. Opa-singillarning farzandlari oila qurgan.  Xolavachchalar. Ikki farzandi nobud bo‘ldi. Uchinchisi sog‘lom tug‘ilgandi, ammo olti oylikdan keyin o‘sishdan to‘xtadi, tengqurlaridan ortda edi. 2 yoshga to‘lar vaqtida olamdan o‘tdi.  Oxirgi daqiqalarda ovqat yemay qo‘ydi, ko‘zlari ko‘rmay, faqat miyasi ishlab turdi. Oradan 3 yil o‘tib, o‘g‘illi bo‘lishdi. Alhamdulillah, bolajon sog‘-omon! 3 nafar farzand dog‘i va sabrning mevasi”. “Yaqin o‘rtog‘im xolasining og‘liga turmushga chiqdi. Birinchi qizi sog‘lom tug‘ildi. Keyin o‘g‘li tugʻildi. Afsus, oyoq-qo‘li falaj bo‘lib tug‘ilgan. 10 yoshda hozir, maxsus maktabga boradi. Boshqa farzand ko‘rgani yo‘q, chunki farzandi yana nosog‘lom tug‘ilishidan qo‘rqadi”. “Er-xotin ikkovimiz qarindosh emasmiz, lekin qaynona-qaynotam amakivachcha boʻlishgan. 7 avlodga ta’sir qilishi rost, qizim bilsa sindromi bilan tug‘ilgan. 18 ga toʻldi, turli kasalliklar bilan kurashib keladi”. “Shanba kuni edi. Ishdan chiqayotganimda bir ayolga duch keldim. Nabirasini “Bolajon” telekanaliga koʻrsatuvga olib kelgan ekan. Eshikdan kirishda qorovullar “bugun koʻpchilik mualliflar ishga kelishmaydi, telefon qilib kelmabdiz-da”, deyishayotgan ekan. Keyin mendan “Beruniy” metrogacha qanday borishni soʻradi. Yoʻlim metrogacha ekanligi uchun “yuring, koʻrsatib yuboraman”, dedim. Haligi ayol nabirasi – qizaloqni (4-5 yosh edi) orqasiga koʻtarib oldi. “Keling, yordamlashaman, xola”, desam, “Yoʻq, oʻzim eplayman”, dedi. Xullas, metroda gaplashib ketdik. Aytishicha, qizaloq jigar yetishmovchiligi kasalligiga chalingan. Borgan sari kasallik natijasida jigari qurib borayotgan ekan. Har 4-5 oyda bir marta Qoraqalpogʻistondan Toshkentga pediatriya markaziga bolani da’volatgani olib kelishar ekan. Nima sababdan bunaqa kasalga chalingan desam, “Bu kasallik tugʻma, – dedi xo‘rsinib. – Oʻgʻlimga singlimning qizini olib berganman, shifokorlar qarindoshlik turmushi natijasi bu deb aytishdi”. Qizaloq oʻzi yurishga qiynalar, oyoqlarida mador yoʻq ekan. Shu sababdan koʻtarib yurisharkan. Yoshi katta, toʻlachadan kelgan, koʻzlari mungga toʻla ayol jonsizgina qizaloqni orqasiga opichlab olgan manzara anchagacha yodimdan chiqmadi, ancha vaqtgacha oʻylab qiynaldim”, deydi Gulzoda Safarova.   Sog‘lom ota-onadan nega nogiron bola tug‘iladi? Ota-onasi sog‘lom, irsiy kasalliklari bo‘lmasa, nega farzand nosog‘lom tug‘iladi? Bu savollarga javobni Buxoro davlat tibbiyot instituti bitiruvchi kurs talabasi Mirjalol Jumaqulov sodda qilib tushuntirib berdi: “Tibbiyotda yaqin qarindoshlar bilan oila qurishning salbiy oqibatlari ko‘pligi isbotlangan. Uning asosiy sababi irsiy xastaliklarning ko‘payib ketishi bilan bog‘liq. Olimlarning qayd etishicha, yaqin qarindoshlar nikohi tufayli saksonga yaqin kasallik kelib chiqishi mumkin. Jumladan, tug‘ma aqliy zaiflik, quyonlab, bo‘ri tanglay, xromosom kasalligidan daun xastaligi, bullyoz epidermoliz, gemofiliya, temir moddasining oshib ketishi, aqliy va jismoniy o‘sishdagi jiddiy oqsoqlik kabi. Bu kasalliklarning hech biri “shunchaki kasallik” emas, aksariyati da’vosiz, butun umr davom etadigan dard. Masalan, tug‘ma nogironlikni olaylik. Tug‘ma nogironlik tufayli bir yilda 303 mingdan ziyod bola hayotining birinchi to‘rt haftaligida vafot etadi. 50 foiz holatda tug‘ma nogironlik sabablarini bilib bo‘lmaydi. Ammo tibbiyot bunday anomaliyalarning paydo bo‘lishi ehtimolini oshiruvchi qator omillarni aniqlagan. Qonning aralashuvi (yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi nikoh) tug‘ma nogironlikning asosiy va eng ko‘p kuzatilgan sabablaridandir. Shuningdek, yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi nikohdan bo‘lgan homiladorlikda homilaning nobud bo‘lishi, chaqaloqning ilk oylardagi o‘limi, aqliy zaiflik ehtimoli ikki baravargacha oshadi. Genetiklar yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi nikohda irsiy kasalliklar va tug‘ma nuqsonlar qon bir bo‘lganligi uchun keskin darajada oshib ketishini ta’kidlashadi. Begonalar oila qurganda esa kuchli gen kuchsizini yengadi, boshqa tomonning o‘sha xastaligiga qarshi tura oladi. Shuning uchun ba’zi davlatlarda qarindoshlar o‘rtasidagi nikoh qonunan taqiqlangan. To‘g‘ri, tibbiyot rivojlanmoqda, bundan besh-o‘n yillar avval imkonsiz tuyulgan muolajalar amaliyotga tatbiq etilmoqda. Ammo hozircha tibbiyot qarindoshlar o‘rtasidagi nikohning salbiy oqibatlariga yechim topolgani yo‘q. Buning oldini olishning yagona yo‘li – unga yo‘l qo‘ymaslikdir”.   Tovonini avlodlar to‘laydi Xalqimiz mehmondo‘stligi, odamiyligi, muqaddas oila qadriyatlari, kattalarni hurmat qilish kabi fazilatlari bilan hamisha faxrlanib kelingan. Ammo fazilatlarini tarannum etish bilan birga ayb, nuqsonlardan ham ko‘z yummaslik, ularni tuzatishga intilish kerak. O‘zbekchilikning eng og‘riqli nuqtalaridan biri, shubhasiz, qarindoshlar o‘rtasida nikohga yo‘l qo‘yilishidir. O‘zimniki, sinalgan, jigarim, begonaga kunim qolmasin qabilidagi qarashlar nafaqat bolalar salomatligiga salbiy ta’sir qiladi, ba’zan qarindoshlik rishtalariga ham putur yetkazadi. Avvalo, tibbiy jihatdan, qolaversa, qurilayotgan oila doimo mustahkam turishiga hech kim kafolat bera olmas ekan, demak, qarindoshlar orasidagi nikohga “xo‘p” deb bo‘lmaydi. Zotan inson hayoti davomida qabul qiladigan noto‘g‘ri qarorlar uchun nafaqat o‘zi, balki avlodlari ham tovon to‘laydi. Buning oldini olish uchun esa kelajak oldidagi mas’uliyatni his qilish, oqibatlar bilan emas, muammoni paydo qiluvchi sabablar bilan kurashish kerak. Shunday ekan, qarindoshga qiz bermang, qarindoshdan qiz olmang!

10.5.2024 72

Ota-onalar farzand tarbiyasida qanchalik mas’uliyatli?

Ota-onalarning farzandi kelajagiga mas’uliyat bilan yondashuvi bolaning kamol topishi va muvaffaqiyatga erishishidagi muhim omildir. Ota-onalar farzandining hayoti va ta’lim-tarbiyasida faol ishtirok etsa, bolaning o‘sishi va rivojlanishi uchun maqbul muhitni ta’minlay oladi. Xo‘sh, yurtimizda ota-onalar farzand tarbiyasida qanchalik mas’uliyatli? Ular farzandining kasb tanlashi, yaxshi o‘qishi uchun maslahat berib, ko‘maklashadimi? Yoshlar o‘z xohishiga ko‘ra kasb tanlayaptimi yoki ota-onasining qistovi bilan? Quyidagi tahlil orqali ushbu savollarga javob topishimiz mumkin. Farzand tarbiyasiga kim eng ko‘p ta’sir o‘tkazadi? Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti ekspertlari O‘zbekistonda ota-onalarning farzand tarbiyasi va ta’lim olishidagi ishtirokini aniqlash maqsadida 7-22 yosh oralig‘idagi farzandlari bor ota-onalar orasida so‘rov o‘tkazdi. So‘rovda 3 602 nafar ota-ona ishtirok etdi (N=3 602), ularning o‘rtacha yoshi 43 yosh. Respondentlarning 75 foizini ayollar, 25 foizini esa erkaklar tashkil etdi. Respondentlar fikriga ko‘ra, farzand tarbiyasiga onasi, otasi va aka-ukalari eng ko‘p ta’sir o‘tkazadi. 12,8 foizi o‘qituvchilarning ham ta’siri borligini ta’kidlagan. Farzandingiz kelajagini tasavvur qila olasizmi? Farzandingiz kelajagini qanday tasavvur qilasiz, degan savolga respondentlarning 78,4 foizi ma’lum bir kasbning mutaxassisi, 8,8 foizi moddiy ta’minlangan inson, 5,4 foizi tadbirkor, 5,3 foizi davlat xizmatchisi, deb javob bergan bo‘lsa, 2,1 foizi biror narsaga erishishiga ko‘zim yetmaydi yoki tasavvur qila olmayman, deb javob bergan. So‘rov natijasiga ko‘ra, ota-onalarning 94,6 foizi farzandi kelajagi haqida o‘zaro suhbatlashib turishini, 86 foizi fikrlari bir-xil ekanligini ma’lum qilgan. Ota-onalarning 97,8 foizi farzandi bilan uning bo‘lajak kasbi va qiziqishlari to‘g‘risida suhbatlashib turishini, 2,2 foizi esa umuman bu haqida suhbatlashmaganini bildirgan. Ularning 64,5 foizi qiz farzandning ota-onasi, bo‘lib 40 foizi oliy ma’lumotga ega. Ota-onalarning 83,4 foizi farzandi tanlagan kasbni ma’qullashini, 1,7 foizi umuman ma’qullamasligini aytgan. Yoshlar qaysi kasbni egallashni xohlaydi? So‘rov natijalariga ko‘ra, yoshlarning 20,7 foizi shifokor, 18,2 foizi o‘qituvchi, 15 foizi jurnalist, 10,5 foizi iqtisodchi, 7,8 foizi IT-sohasi, 5,2 foizi tadbirkor, 5,3 foizi moliyachi va 1 foizi huquqshunos bo‘lish istagida. Qiz bolalar asosan shifokor (24,3 foiz), o‘qituvchi (22,5 foiz), jurnalist (21,1 foiz) va iqtisodchi (7 foizi) bo‘lishni rejalashtirmoqda. O‘g‘il bolalar esa iqtisodchi (17,5 foiz), IT-mutaxassisi (14,3 foiz), moliyachi (8,4 foiz), tadbirkor (8,2 foiz) va sportchi (4,4 foiz) bo‘lish istagini bildirgan. Qaysi kasblarga talab yuqori? Shu o‘rinda aytib o‘tish joizki, bugungi kunda nafaqat O‘zbekiston mehnat bozori, balki butun dunyoda shifokor va o‘qituvchilarga talab juda kata. Shuningdek, IT-sohasi mutaxassislariga ham talab baland, lekin shunga qaramay taklif ham juda yuqori. Biroq iqtisodchilarga talab yuqori emas. Mehnat bozorida marketolog, menejer va muhandislarga talab yuqori bo‘lishiga qaramay so‘rovda ishtirok etganlar orasida ushbu kasblarni tanlaganlar deyarli yo‘q. Bu esa o‘z navbatida yoshlar va ota-onalar orasida mehnat bozori tendensiyalari to‘g‘risida ma’lumotlar yetarli darajada emasligidan dalolat beradi. Talabchanlik ham, nazorat ham yo‘q Respondentlarning 26,6 foizi farzandining kasb tanlashida ota-onasi turtki bo‘lganini bildirgan bo‘lsa, 53,5 foizi bu to‘liq  farzandining tanlovi ekanligini bildirgan va 80 foiz ota-onalar farzandining qarorini qo‘llab-quvvatlashini aytgan. 16,2 foiz respondent farzandi fikrini qo‘llab-quvvatlamasligini bildirgan.    Respondentlarning 53,9 foizi farzandining ta’lim olishi va uy ishlarini bajarishida talabchanlik qilishini, 37,1 foizi esa shunchaki nazorat qilib turishini, 8,3 foizi esa talabchanlik ham, nazorat ham qilmasligini bildirgan. So‘rov natijalariga ko‘ra, ota-onalarning bor yo‘g‘i 56 foizi farzandining ta’lim olishdagi yutuqlaridan to‘liq qoniqishini bildirgan. 12,6 foizi qoniqarli emas, deb baholagan.   So‘rovda ishtirok etgan respondentlarning 75 foizi farzandi qo‘shimcha darslarga borishini bildirgan. Qo‘shimcha darslarga qatnamaydi, deb javob berganlarning 50 foizi o‘rtacha oylik daromadini 3 million so‘mgacha deb ko‘rsatgan, ya’ni farzandining qo‘shimcha darslarga qatnashi oilalarning moliyaviy holati bilan bog‘liq. 15,6 foiz respondent farzandining o‘qituvchisi bilan umuman muloqot qilmasligini, 20,4 foizi haftada bir marotaba muloqot qilib turishini aytgan. Xulosa o‘rnida So‘rov natijalaridan kelib chiqib aytish mumkinki, bugungi kunda ota-onalar farzandining ta’lim olishi va kelajakdagi hayoti haqida g‘amxo‘rlik qilmoqda. Lekin shunga qaramay ota-onalar orasida farzandi tarbiyasi va uning qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlamaydiganlari ham kam emas. Shuningdek, bugungi kunda bolalarning qo‘shimcha darslarga qatnash ko‘rsatkichlari yuqori ekanligi ma’lum bo‘ldi, buning asosiy sababi esa maktablardagi ta’lim sifatining pastligiga borib taqaladi.

10.5.2024 49

Yuz bilan yuzlashayotgan gazeta

Dunyoda juda ko‘p moʻjizalar yaratilgan, lekin ular tasodifiy emas, xalqning ehtiyoji, iqtidori, zakovati tufayli yuzaga keladi. Hayotimizning bir bo‘lagiga aylanadi. Aytaylik, kitob, elektr chirogʻi, radio, televideniye, telefon... Gazeta ham shularning biri. Garchi ko‘rinishi, shakli o‘zgargani bilan, mohiyati yo‘qolgan emas. Binobarin, ularni yo‘qotishga urinish ham nodonlik bilan barobar. 2020-yili ilk bor “Yoshlar ovozi” gazetasida maqolam chiqqan. Bu men uchun unutilmas kunga aylangandi. Sababi bu gazetada iqtidorli, izlanuvchan va hayotda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan bilimli yoshlarning bir-biridan qiziqarli bo‘lgan maqola va motivatsion chiqishlarni o‘qib kuch olardim. Gazetada “O‘z kelajagim uchun ovoz beraman”, “Yashil makon”, “Imkoniyatlar eshigi”, “Chustda zamonaviy sport maydonlari”, “Ijodkor yoshlar e’tiborda”, “Orzum ushaldi”, “Intilsak, imkoniyat topiladi” kabi dolzarb mavzudagi maqolalarim nashr etildi. Gazeta – hayotning aksi, tarix ifodasi. Yillar o‘tib, biz undagi bitiklar orqali hayotimizni tahlil qilamiz, baho beramiz. Gazetaning inson ruhiyatiga ta’siri shundaki, u ichki intizomni o‘rgatadi, ya’ni har kim yozganiga, aytgan so‘ziga javob beradi. Binobarin, bu gapni, bu yozuvni o‘chirib ham, kuydirib ham bo‘lmaydi – tarixda qoladi. “Gazetalar o‘lyapti” deya kimlardir ayuhannos solayotgan bir paytda yangi-yangi nashrlar dunyoga kelyapti. Gazeta odamni mushohadaga o‘rgatadi. Undagi maqolani o‘qib, fikr bildirasiz, mulohazalaringizni yozasiz. Mahallada yoshlar yetakchisi bo‘lib ish boshlaganimga ikki yil bo‘ldi. Ish jarayonida bizga kitoblar, qo‘llanmalar va gazeta-jurnallar juda kerakligini tushunib yetdim. Mahallada bo‘layotgan o‘zgarishlar, yangiliklar, iqtidorli yoshlarni ommaga olib chiqishda ham “Yoshlar ovozi”ning o‘rni bo‘lak. Sevimli gazetam har vaqt ish stolimda shay. Qandaydir savollar bo‘lsa, ma’lumotlar kerak bo‘lsa, gazetaga yuzlanishni kanda qilmayman. Shu paytgacha 30 ga yaqin turli mazmundagi tanqidiy, tahliliy maqolalarim nashr qilindi. Mushtariylarga va hamkasblarim qo‘liga yetib borib, fikr-mulohazalarini ham bildirishdi. “Yoshlar ovozi” gazetasi yuz yillik dovonni zabt etmoqda. Gazeta bir asrlik faoliyati davomida jamiyatdagi eng dolzarb muammolarni olib chiqish bo‘yicha ulkan tajriba maktabini yaratdi va bu ishlar davom etmoqda. “Yoshlar ovozi” gazetasi mahallalardagi yoshlar yetakchilarining ham sevimli gazetasi va nashriga aylanib, o‘zlarining ijodiy ishlari bilan ham ommaga namoyon bo‘lishga erishdi. Bugun jamiyatimizga matbuot har qachongidan zarurligini Prezidentimiz bot-bot ta’kidlamoqda. Demak, xalqni ma’naviyatli, ma’rifatli qilishda gazetalarning o‘rni beqiyos. Gazetani inson o‘z qo‘li bilan kashf etdi, endi esa o‘z qo‘li bilan yo‘q qilishiga yo‘l qo‘ymasligimiz, uni asrab-avaylash va rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratish lozim. Bu borada biz, yoshlarning ham hissamiz bo‘lishini unutmasligimiz kerak. Qogʻoz bor, fikr mavjud ekan, gazetalar yashayveradi. Gazetaga televideniye ham, telefon va internet ham hech qachon raqobatchi bo‘lmaydi yoki bo‘la olmaydi. Chunki uning vazifasini boshqa hech qaysi axborot vositasi bajara olmaydi.  

10.5.2024 59

O‘zbekistonliklar eng ko‘p qaysi kasalliklardan vafot etmoqda?

Statistika agentligi ma'lumotlariga ko‘ra, 2024-yilning 1-choragida O‘zbekistonda 40 197 kishi vafot etgan.  Shundan erkaklar soni 21,9ming, ayollar soni 18,3 ming nafarni tashkil etadi. O‘lim sabablari esa quyidagi kasalliklar: qon aylanish tizimi kasalliklaridan – 57,9%, o‘simtalardan – 9,1%, nafas olish a’zolari kasalliklaridan – 7,5%, baxtsiz hodisa, zaharlanish va jarohatlanishlardan – 4,5%, ovqat hazm qilish a’zolari kasalliklaridan – 4,1%, yuqumli va parazitar kasalliklardan – 1,2%, boshqa kasalliklardan vafot etganlar – 15,7%. Ko‘rib turganingizdek, ko‘pchilik insonlar qon aylanish tizimi kasalliklaridan aziyat chekib, dunyodan erta ko‘z yummoqda. Xo‘sh, buning oldini olish uchun qanday yo‘l tutish kerak? Quyida Sog‘liqni saqlash vazirligi tavsiyalarini keltirib o‘tamiz.      Bu qanday kasallik? Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, yurak-qon tomir kasalliklari sababli o‘lim va kasallanishning yetakchi xavfli omillari — yuqori arterial qon bosimi, xolesterinning baland qiymati, tamaki chekish va alkogol iste’moli hisoblanadi. Bundan tashqari yurak ishemik kasalligi va tomirlar aterosklerozi kasalliklari ham eng ko‘p tarqalgan kasalliklardir. Yurak ishemik kasalligining rivojlanishida, ayniqsa, xolesterinning roli katta. Qonda xolesterin miqdorining oshib ketishi aterosklerozga sabab boʻladi va bu yurakning ishemik kasalligi rivojlanish xavfini oshiradi.                      Yurak qon-tomir xastaliklarini nazorat qilish mumkinmi? Yurak qon-tomir xastaliklarini nazorat qilishning mumkin va mumkin bo‘lmagan xavf omillari mavjud. Boshqariladigan xavf omillari: ortiqcha tana vazni; past jismoniy faollik; alkogol iste’mol qilish va tamaki chekish;  noto‘g‘ri ovqatlanish;  yuqori qon bosimi;  qandli diabet;  stress holatlari.         Nazorat qilib bo‘lmaydigan xavf omillari: yosh; nasliy moyillik; jins.                                                                          Yurak sog‘lom bo‘lishining 8 qoidasi  Yuqorida keltirilgan yurak qon-tomir kasalliklarini keltirib chiqaruvchi omillarni nazorat qilish uchun sog‘lom yurakning 8ta asosiy qoidasi mavjud. Ular quyidagilar: qon bosimi 140-90 mm. simob ustunidan past bo‘lishi; tamaki chekmaslik va alkogol iste’mol qilmaslik; qonda umumiy xolesterin 5 mmol/l dan past bo‘lishi; 3 kilometr piyoda yurish yoki o‘rta darajadagi 30 daqiqalik jismoniy faollik bilan shug‘ullanish; tuz miqdori kam bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlarini yeyish; har kuni 300-500 grammdan kam bo‘lmagan miqdorda meva va sabzavot iste’mol qilish; semizlik va qandli diabetning 2-turidan saqlanish; stresslardan uzoq bo‘lish. Bundan tashqari Sog‘liqni saqlash vazirligi yurak qon-tomir kasalliklarining oldini olish uchun har yili profilaktik tibbiy ko‘riklardan o‘tib turish lozimligini ta’kidlaydi. Sog‘lig‘ingizga befarq bo‘lmang!

10.5.2024 69

Grant uchun yangi tartib: talabalar qanday fikrda?

6-may kuni Prezident huzurida oliy ta’lim yo‘nalishlarini optimallashtirish, qabul va malaka tizimlarini takomillashtirish bo‘yicha takliflar kiritildi. Qayd etilishicha, O‘zbekistonda oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga qabul qilishda adolatni ta’minlash, eng qobiliyatli abituriyentlarning davlat grantlaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlash choralari ko‘riladi. Аvvallari ayrim abituriyentlar yuqori ball to‘plasa-da, topshirgan oliy o‘quv yurtining kvotasi soniga qarab, o‘qishga kirolmay qolar edi. Masalan, qaysidir OTMda bitta yo‘nalishda 90 ball olgan abituriyent grantga o‘qishga kirar, boshqa OTMda esa xuddi shu yo‘nalishda 160 ball olgan abituriyent talabalikka tavsiya etilmas edi. Yangi tartibga ko‘ra, ma’lum bir yo‘nalish bo‘yicha yuqori ball to‘plagan abituriyent tanlagan oliy o‘quv yurtidan qat’i nazar, davlat grantiga tavsiya etiladi. Ya’ni yuqori ball to‘plagan yoshlar, albatta, o‘qish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Keltirilgan takliflar ichida davlat grantining taqsimlanish tartibiga oʻzgartirish kiritilishi ham bor.  Endilikda davlat granti 4 yilga bitta talabaga emas, balki har yili yuqori baholarga erishgan talabalar orasida qayta taqsimlanadi. Ya’ni grantga kirgan talaba yaxshi o‘qimasa, keyingi yil kontraktga tushishi mumkin. Yoki aksincha, kontraktga kirgan talaba yaxshi o‘qisa, keyingi yili grantga o‘tishi mumkin. Ushbu yangilik e’lon qilinar ekan, ijtimoiy tarmoqlarda ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘lmoqda. Kimdir bu talabaning yaxshi o‘qishi uchun motivatsiya desa, kimdir shaffoflik qanday ta’minlanadi, demoqda.  Xo‘sh, talabalarning o‘zi bu yangilikni qanday kutib oldi?   Shahzodbek YODGOROV: “Bu yangilik meni xursand qildi. Agar universitetdagi o‘qituvchilarning barchasi o‘z mutaxassisligida, talab darajasida dars o‘ta olsa va talabalarga yetarlicha sharoit yaratib berilsa, bu qaror ancha muvaffaqiyatli bo‘ladi. Chunki talaba yoshlar o‘rtasida raqobat kuchayadi. Natijada, o‘qish, izlanish, o‘z ustida ishlash ko‘nikmasi shakllanadi. Grantni qo‘ldan chiqarmaslik va ortiqcha pul sarflamaslik uchun harakat boshlanadi”. Sevara ODILJONOVA: “Menga bu qaror yoqdi. Chunki ba’zi magistraturaga kirish uchun harakat qilayotgan talabalarni aytmasa, ko‘pgina kursdoshlarim o‘qishni tashlab qo‘yishgan. Bu yangilik ularni harakatga undaydi, deb o‘ylayman. Kichik ball yetmay qolgani tufayli kontraktga kirgan bo‘lsa-yu, keyingi yildan grantda o‘qish imkoni bo‘lsa! Bu ajoyib yangilik”. Dinara SULTONOVA: “Mutloqa qarshiman. Bu oliy taʼlim ichidagi korrupsiyani kuchaytirishi va talabani dekanat yoki biror oʻqituvchiga qaram qilib qo‘yishdan boshqasiga yaramasa kerak. Negaki, bizda baholash tizimi juda absurd. Oraliq va yakuniy baholarga qaraladi deyilsa, aksariyat o‘qituvchilar bu ishlarni tekshirmaydi ham, talaba ism-sharifiga qarab, bilganicha baho qo‘yaveradi. Masalan, xorijdagi oliy taʼlim muassasalarida baholash tizimi toʻgʻri yoʻlga qoʻyilgan. Talabaga beriladigan topshiriqlar ham, talabaga qoʻyilgan baholar ham bir necha bosqichli tekshiruvdan oʻtadi. Bizdagi baholash tizimi mutlaqo talabga javob bermaydi”. Og‘abek MEHMONOV: “Bizning bilim yurtimizda guruh sardoriga iltimos qilib, 4 bahoni 5 ga, 3 ni 4 ga aylantirib olish mumkin, chunki ustozlar uni yaxshi taniydi. Umuman darsga kelmasdan ham tanish-bilishchilik bilan 4-5 olib yurganlar bor. Ochig‘i, bu baholash usullari bilan shaffof tizim bo‘lishi mumkinligiga ishonmayman. Korrupsiya va nepotizm avj olsa kerak”.   Yuqoridagi fikrlarda jon bor, albatta. Bu taklif talabalarni bilim olishga undash, OTMga kirgach, o‘qishni tashlab qo‘yish kabi holatlarni kamaytirish uchun ishlab chiqilgani aniq. Ammo tashabbusga putur yetkazuvchi omillar ham yo‘q emas. Mas’ullar yuqoridagi kabi e’tirozlarni ham hisobga olib, tizimni yanada takomillashtirish choralarini o‘ylasa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi.

7.5.2024 120

Talabalar orasida ishlaydigan yigitlar ko‘pmi yoki qizlar?

Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirligi ma'lumotlariga ko'ra, jami ishlayotgan talabalar soni 113 724 nafarni tashkil qiladi. ▪️Davlat tashkilotlarida – 62 707 nafar (55,1%);▪️Xususiy subyektlarda – 47 235 nafar (41,6%);▪️Ikkala sektorda – 3 782 nafar (3,3%). Jins bo‘yicha: ▪️Erkak - 66 524 nafar (58,5%);▪️Ayol - 47 200 nafar (41,5). Bu borada Toshkentda o‘qiyotgan talabalar peshqadam . Bu yerda talabalarning 35864 nafari (31,5%) ishlaydi.

3.5.2024 219

Bir xil darslik – ikki xil ma’lumot: qay biriga ishonaylik

Dars xonasi abituriyentlar bilan to‘la. Imtihonda kerak bo‘ladigan kitoblarni har kuni bittalab tahlil qilishimiz kerak.  – 10-sinf, “Ona tili”ning yangisini olinglar. Qaysi betga kelib qolgandik? – dedim 2022-yilda nashr qilingan yangi darslikka ishora qilib. – Men javoblarni e’lon qilib boraman. Hamma yo‘l-yo‘lakay olgan javobi va fikrini bildirib ketsin! Barcha o‘quvchilar ilmga chanqoqligi va imtihonga yaqin qolgani uchun hamma vazifani bajarib kelganiga ishondim va bittalab tekshirib o‘tirmadim. – 144-betdagi 3-testda bir nechta javob talab qilinarkan. B, D, F javoblarini olamiz. Kimda boshqacha? – dedim oson savol bo‘lgani uchun ilmi toliblarim bunda xato qilmasligiga ishonib. Ishongan tog‘da kiyik yotmas. Adashibman, orqa tarafdan bir o‘quvchi shart qo‘l ko‘tardi-da, “Men B, E, G olgandim, – dedi va yonida o‘tirgan o‘rtog‘iga ishora qilib davom etdi: – Marjonada xuddi shu javob F da berilgan, menda esa G javobda, ustoz”. – Necha martalab aytganman: soxta kitob olmanglar. “Original”ini topinglar! O‘sha o‘quvchi “Ustoz, bu “original”i, “kopiya”dan chiqarilgan emas” deganda bo‘lishi mumkinmas, deb qat’iy turgandim, orqadan ham ikki-uch bola “Bizda ham shunaqa” degach borib ko‘rishga jazm qildim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, ularning qo‘lidagi “original” kitob mening qo‘limdagi “original” kitobdan farq qilyapti. Balki adashayotgandirman deb qayta-qayta solishtirib ko‘rdim. Yo‘q, kitob bir xil-u, ichida ayrim joylari farq qiladi... – Shunaqa bo‘lishi ham mumkinmi? Mas’ul muharrirlar qaramaydimi, ustoz?.. Rost! Shunaqa bo‘lishi mumkinmi? Mas’ul muharrirlar shu xatoliklar uchun javobgar emasmi? “Buning imtihonga ta’siri yo‘q. Talashib-tortishishga arzimaydi” dersiz, lekin davlat standarti-chi? Qay biri haqiqiy? Bu arzimasdir, ammo bizni qiynaydigan arzirli savollar bisyor. 2024-2025-o‘quv yili imtihonlari uchun test shakllantiriladigan darsliklar ro‘yxati e’lon qilinganda kapalagim bir uchgandi. 10-sinf uchun ham yangi (2022-yilgi nashr), ham eski (2017 va 2020-yilgi nashr) dan test shakllantirilar ekan! Nega? Axir, maktabda har ikkala nashrdan biri o‘qitiladi-ku! Yoki Bilimni baholash agentligi repetitorda o‘qilishini ham hisobga oldimikan? Nega abituriyentlar imtihonga sentabr oyidanoq tayyorgarlik boshlashini bila turib Bilimni baholash agentligi mavsum boshidanoq test shakllantiriladigan darsliklar ro‘yxatini e’lon qilib qo‘ya qolmaydi? Har yili o‘zgarib turadigan kitoblar orasidan qaysi birini o‘qishni bilolmay joningiz halak. Bittasini taxminan boshlaysiz-u, ikki-uch oydan so‘ng ayni shu kitob tasdiqlanmay, dog‘da qolasiz! Eng muhim masala – kitoblar yetishmovchiligi. Test shakllantiriladigan darsliklar imtihonga tayyorlanuvchi o‘quvchilar naryoqda tursin, maktab o‘quvchilari uchun ham yetarli emas. Qaysidir maktabda, aytaylik, ona tili kitobi topilmasa, boshqasida adabiyot yo‘q. Nega shunaqa? Axir, maktab o‘quvchilari soni aniq bo‘lsa, avval shunga mutanosib ravishda kitoblar nashr qilinib, so‘ngra tasdiqdan o‘tkazilishi lozim emasmi? Balki kimlarningdir mas’uliyatsizligi tufayli kitoblar bizgacha yetib kelmayotgandir? Ayni masalada mas’ul tashkilotlarga murojaat qilsangiz, eshitadigan javobingizdan na kulishni bilasiz, na yig‘lashni: “XXI asr kompyuter asri. Elektron o‘qishsin!”. Axir, telefon yoki kompyuterda o‘qilgan biror ma’lumot kitobda o‘qilganiga qaraganda bir necha bor kam ta’sirga ega ekanini ikki varaq o‘qib ko‘rgan odam darrov sezadi. Nahot javob beruvchi mas’ul shuni hisobga olmadi? Mayli, aytganicha qilib o‘quvchi elektron o‘qidi ham deylik. Internet zamonida yashayapmiz. Noxos kelgan biror yangilik haqidagi xabar bolani chalg‘itib yubormaydimi?! Mas’ullar hisobga olmagan shu holatni ota-onalar hisobga olishdi-yu, farzandim yaxshi o‘qisin, deya elektron kitoblarni qog‘ozga chiqartirib, kitob shakliga keltirib berishdi. Lekin afsuski, bu bilan tinchiy olmadik. Maktablarga tarqatilgan sanoqli “original” kitoblar va elektron kitoblar orasida farqlar yaqqol ko‘rinib qoldi. Biridagi suratlar unisida boshqacha. Kitobdagi fikrlar elektronda boshqacha! Qay biriga ishonaylik? Kitobga qilingan kichik e’tiborsizlik uni o‘qiydigan kelajak bunyodkorining butun hayotiga ta’sir qilishi mumkinligini yodda tutmaydilarmi!    

2.5.2024 158

Darsga kelmasa ham, oshga keladi...

“Agar oʻzbeklar boshqa ishlarga ham oshga kelgandek birlashib yigʻila olganlarida edi, dunyoda bundan qudratli millat boʻlmas edi”. Alixontoʻra SOGʻUNIY Mashinada ketar ekanman yonimdagi hamrohlarimdan biri haydovchiga gap qotdi: “Shu yerda to‘xtab o‘tmaymizmi, zap osh qiladi-da oʻziyam!” Osh degan so‘zni eshitib, beixtiyor qo‘shnimizning gapi yodimga tushdi: “Ha, qoʻshni, yangi toychoq muborak, qachon endi osh yeymiz?”... Eh, oʻzbeklar! Farzand tugʻilsa, elga osh beradi. Beshik toʻyida osh beradi. Universitetga kirsa, osh beradi. Toʻy qilsa, osh beradi... Yo‘q, boshqacha boʻlishi mumkin emas. Aks holda, odamlar nima deydi?! Nabira koʻrsa, osh beradi. Va... Va bir kuni abadiy uyquga ketadi... Keyin-chi? Keyin nima bo‘ladi? Farzandlari elga osh beradi. Ha, biz shunaqa elmiz. Sabab topilsa bas, kimdir o‘ldimi, tug‘ildimi – muhim emas, osh yeyaveramiz. Oʻldirsa ham osh oʻldirsin; tor joyda osh yeguncha, tor joyda musht ye... Endi haydovchining gapiga quloq tutaman: — Ha, uncha-munchasi bunaqa osh tayyorlay olmaydi, toʻy oshi! Muhimi qorin toʻyishi, qolgani bir gap boʻlar... Yana o‘yga tolaman... Insonlar xuddi avtomatlashib borayotgandek. Ishga boradi, ishdan keladi, atrofga, bo‘layotgan voqea-hodisalarga befarqdek, goʻyo faqat yeyish uchun yashayotgandek. Agar biror joyda qad rostlab turgan bino buzib tashlansa, koʻpchilik e’tibor bermasligi mumkin. Ammo doim tushlik qilayotgan joyi bir kun osh tayyorlamasa, hamma bunga e’tiroz bildiradi. Yaqinda universitetimizda shunday voqea boʻldi:  Osh(choy va salati bilan) narxi 20.000 soʻmdan 27.000 soʻmga oshgani uchun hamma talabalar faol qarshilik koʻrsatishdi.  Hatto darslarga haftada 2 marta, zoʻrgʻa keladigan kursdoshim ham e’tiroz bildiri, xabar yozibdi. Lekin darslar sifati yaxshilanishi uchun oʻtkaziladigan soʻrovnomada ustozimiz bir necha bor ta’kidlagani uchungina, bor yoʻgʻi 3-4 kishi qatnashadi, xolos.  Na kulishni bilasan kishi, na yigʻlashni...

2.5.2024 137

Kompyuter oldida ko‘p o‘tiruvchilarda jiddiy ko‘z xastaliklari kelib chiqmoqda

Bugun aksariyat odamlar asosiy vaqtini kompyuter qarshisida o‘tkazadi. Ayniqsa, bu qurilma dizayner, dasturchi, kopirayter, marketolog, operator kabi ko‘plab zamonaviy kasb egalari va ofis xodimlarining yaqin dastyoriga aylangan. Ammo har yaxshining bir yomoni bor deganlaridek, so‘nggi vaqtlarda kompyuterdan to‘g‘ri foydalanmaslik sababidan ko‘pchilikda jiddiy ko‘z xastaliklari kelib chiqmoqda. “Kompyuter ko‘rish sindromi” — Bugun xoh ishda, xoh uyda bo‘lsin, kompyuter yordamida ko‘p yumushlarni osongina bajaramiz, — deydi Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bosh shifokori Otabek Ikromov. — Biroq keyingi paytlar ushbu qurilmadan noto‘g‘ri foydalanish oqibatida aholi orasida zamonaviy kasallik — “kompyuter ko‘rish sindromi” ko‘p uchramoqda. Ma’lumki, kompyuterda ishlagan vaqt odam katta hajmdagi ma’lumotlarni idrok qiladi. Natijada ko‘zlar doimiy o‘zgaruvchan tezlik va o‘qishning turli usullariga moslashishiga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, ko‘zlar monitor qarshisida qog‘ozdagi matnni o‘qishdan ko‘ra kattaroq ochiladi. Bu holatning uzoq davom etishi ularda zo‘riqish, qizarish, qum qadalgandek hissiyot, quruqlik va sanchiq, ko‘rishning xiralashuvi, qichishish, bosh va bo‘yinda og‘riq, ish kuni yakunidagi charchoq kabi belgilar bilan namoyon bo‘luvchi ko‘z qurishi va boshqa jiddiy kasalliklarni paydo qiladi. Xo‘sh, bu kabi muammolardan qanday saqlanish lozim? Eng avvalo, foydalanish vaqtiga jiddiy e’tibor berish kerak. Ya’ni kompyuterda ishlash kuniga 6 soatdan oshmasligi (kattalar uchun) zarur. Qolaversa, bu qurilma qarshisida doimiy ravishda 2 soatdan uzoq o‘tirish tavsiya etilmaydi. Ideal holatda har 40-45 daqiqada 10 daqiqa tanaffus qilish va maxsus ko‘z mashqlarini bajarish lozim. Shuningdek, ko‘zlarga qo‘shimcha zo‘riqish hosil bo‘lmasligi uchun monitor yorqinligi, kontrasti va yangilanish tezligini sozlash, yorqinlik va kontrast maksimal bo‘lmasligiga e’tibor qaratish kerak. Agar tasvir oq rangda bo‘lsa, u holda displey yorqinligini yanada kamaytirish maqsadga muvofiq. Zamonaviy monitorlar uchun tavsiya etilgan yangilanish tezligi kamida 75 Gts.ni tashkil etishi talab etiladi. Monitordan uzoqroq o‘tiring Bundan tashqari, foydalanuvchi monitordan 60-70 sm. uzoqlikda bo‘lishi, displeyning ko‘z bilan bir kesimda joylashishi (ko‘zdan balandda yoki pastda bo‘lmasligi kerak), bir xil holatda uzoq vaqt o‘tirmaslik, ko‘zni yumib-ochmay uzoq tikilishni kamaytirish, xonaning o‘ta qorong‘i bo‘lmasligini nazorat qilish darkor. Shu bilan birga, monitorni ozoda saqlash kerak. Chunki undagi dog‘lar yoki chang tasvir sifatiga salbiy ta’sir etadi. Qolaversa, xona havosini tez-tez almashtirish kerak. Yoritish yorqin bo‘lmasligi, monitorni to‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nuri yoki boshqa yorug‘lik manbalariga ta’sir qilishdan saqlash lozim. Maxsus ko‘zoynaklardan foydalaning Ma’lumki, kompyuterdan foydalanganda ko‘zlar kam ochilib, yumiladi. Natijada ko‘rish organlari mushaklari zo‘riqib, ko‘z yetarlicha namlanmaydi. Bu esa unda yoqimsiz quruqlik va charchoqqa olib keladi. Monitor qanchalik zamonaviy bo‘lmasin, ko‘k va binafsharang spektr nurlarining ko‘pligi ko‘zda charchoq hosil qiladi. Shu bois bunday paytda maxsus ko‘zoynaklardan foydalanish yaxshi samara beradi. Agar kechqurun, ishdan so‘ng, o‘zingizda charchoq his qilsangiz, ko‘zga romashka yoki choy kompresslarini qo‘yish yoki qorong‘i joyda 20-30 daqiqa ko‘zni yumib, xotirjam yotish tavsiya etiladi. 

1.5.2024 133

Soxta hashamatga qanchalar o‘chmiz yoxud 777 x 0 = ?

Bir xabar o‘qidim. Bu xabarga ko‘ra yurtdoshlarimiz bir haftada, diqqat qiling, bir hafta ichida (!) o‘z avtomobillariga chiroyli raqamlar olish uchun 17 milliard 843 million 900 ming so‘m sarflagan. Bu mablag‘ning 95 foizi jismoniy shaxslarga to‘g‘ri keladi. 17 milliard 843 million 900 ming so‘m!!! Shu haftada eng qimmat avtoraqamning bahosi 206 million so‘m bo‘libdi. Men bu xabarning yolg‘on xabar bo‘lishini juda istadim. Unchalik tilim kelmasa-da «feyk» bo‘lsin dedim. Unchalik yoqtirmasam-da, shu daqiqalarda «feyk» so‘zini xush ko‘rdim. Lekin «bu yolg‘on xabar» degan xushxabar kelmadi. Ey mening, eldoshlarim, aziz yurtdoshlarim!Eliboylarim, boy bobolarim! Shuncha pulni maktab uchun desa sarflarmidingiz? Shuncha pulni kitob uchun desa sarflarmidingiz? Millat ma’rifati uchun shuncha pul berarmidingiz? Qandaydir kasallikdan azob chekib yotgan bolalar uchun bir haftada shuncha pul yig‘armidingiz? Nechuk hashamatga munchalar o‘chmiz? To‘ylardagi isrofgarchilik ustiga endi raqamvozlik qo‘shildi. Soxta obro‘ nimaga kerak? Navbati kelgan raqamni olib ketaversak qadrimiz tushib ketarmidi? Men Eshqobil Shukur degan bir odam 333 raqamli mashinada yurdim nima-yu, 359 raqamli mashinada yurdim nima? Nima o‘zgaradi? Men 333 raqamli mashinada boshqa odamga aylanib qolarmidim? Mening avtomobilimdagi raqam 777 bo‘lgani bilan, o‘zim 0 bo‘lsam, nima foyda? 777ni 0 ga ko‘paytirsangiz barobar 0, baribir 0. Avvalo, o‘zimiz oltin raqamli bo‘laylik, ma’rifatimiz oltin raqamli bo‘lsin.

30.4.2024 121

Yilda bir marta o‘tishingiz shart bo‘lgan 10 ta tibbiy ko‘rik

Ko‘pgina kasalliklarning boshlanishi alomatlarsiz kechishi, og‘riq muammo jiddiylashgandagina paydo bo‘lishi mumkin. Shu sababli o‘z vaqtida o‘tkazilgan tibbiy tekshiruv va tahlillar xastaliklarni hali belgilari namoyon bo‘lmasdan avval aniqlashga yordam beradi. Sog‘liqni saqlash vazirligi matbuot xizmati har bir inson hech bo‘lmaganda yilda bir marta o‘tishi kerak bo‘lgan 10 ta tekshiruv va tahlillarni keltirib o‘tdi. Oilaviy shifokor tekshiruvi Odatiy qabul davomida bo‘y, vazn, arterial qon bosimi o‘lchanadi, qanday shikoyatlar borligi so‘raladi. Ushbu dastlabki tekshiruv shifokorga fuqaro uchun mutaxassislar va tahlillarning individual ro‘yxatini yaratish imkonini beradi. Ya’ni, shaxsning holatiga qarab, keyingi tahlillar uchun kerakli mutaxassislarga yuboradi. Umumiy qon tahlili Bu tahlil, birinchi navbatda, organizmda yallig‘lanish jarayonlari mavjudligini tekshirishga yordam beradi. Uning natijalariga ko‘ra, qon kasalliklari yoki kamqonlik, ichki qon ketish, yurak-qon tomir, autoimmun, saraton va boshqa xastaliklar bor-yo‘qligiga ishoralarni ko‘rish mumkin bo‘ladi. Agar muammo aniqlansa, shifokor qo‘shimcha tahlillarni buyuradi. Qondagi qand miqdorini aniqlash Yilda bir marta hamma uchun bunday tekshiruvdan o‘tish tavsiya etiladi. Ammo 45 yoshdan oshgan va ortiqcha vaznga ega bo‘lganlar uchun bu, ayniqsa, muhimdir. Agar qand miqdori yuqori yoki past bo‘lsa, shifokor bemorni endokrinolog va boshqa tor soha mutaxassislari ko‘rigiga yuboradi. Qon biokimyoviy tahlili Uning natijalariga ko‘ra, ichki organlar — yurak, jigar, buyraklar, oshqozon osti bezi va boshqalarning normal ishlashi aniqlanadi. “Biokimyo” umumiy qon tahliliga qaraganda ko‘proq ma’lumot bera oladi. Uning yordamida aynan qaysi organda muammo borligini aniqlash mumkin. Zarur hollarda qo‘shimcha tekshiruvlar, jumladan, PZR testlari va ultratovush tekshiruvi buyuriladi. Umumiy peshob tahlili Ba’zi kasalliklarni peshob rangi, uning shaffofligi va cho‘kindi mavjudligidan bilish mumkin. Bunday tekshiruv tufayli siydik yo‘li tizimi (shu jumladan buyraklar) va boshqa kasalliklar bilan bog‘liq muammolarni ko‘rsatadigan yallig‘lanish jarayonlari aniqlanadi. Umumiy peshob tahlili natijalari kasalliklarni aniqlashga yordam beradi, biroq u bilan to‘liq tashxis qo‘yib bo‘lmaydi. Elektrokardiogramma Kardiogramma lentasidan 500 ga yaqin yurak kasalliklarini aniqlash mumkin. Bundan tashqari, kardiogrammadan nafaqat boshdan kechirilgan yurak xastaliklari, balki kelajakda tahdid solishi mumkin bo‘lgan muammolarni ham baholash uchun foydalanish mumkin. Masalan, yurak xuruji xavfi haqida ham bilsa bo‘ladi. Flyuorografiya Afsuski, sil kasalligining dastlabki bosqichlarida hech qanday alomat bo‘lmasligi mumkin. Ammo bu xavfli kasallik erta aniqlansa, uning rivojlanishini to‘xtatish mumkin. Zamonaviy apparatlar yuqori sifatli tasvirlarni taqdim etadi, shuning uchun kasallik haqida o‘z vaqtida bilish hozir ancha qulay. Gastroskopiya Bu yoqimsiz tekshiruv oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak kasalliklari — gastrit, oshqozon yarasi yoki o‘sma kabilarni ko‘rish imkonini beradi. 45 yoshdan oshganlar va xavf ostida bo‘lganlar (chekuvchilar, spirtli ichimliklar, fastfud va qahvani sevuvchilar) bu tekshiruvdan har yili o‘tganlari ma’qul. Oftalmolog ko‘rigi Yaqin va uzoqni ko‘ra olmaslik hamda astigmatizm kabi holatlarda, hatto, ko‘rish qobiliyati yomonlashmagandek tuyulsa ham, har yili ushbu mutaxassis tekshiruvidan o‘tib turish maqsadga muvofiq. Hatto ko‘zlari yaxshi ko‘radiganlar ham yilda bir marta oftalmolog ko‘rigiga borganlari ma’qul. Bunda shifokor nafaqat ko‘rish qobiliyatini tekshiradi, balki ko‘z tubi holati va ko‘z ichki bosimini ham o‘lchaydi. Ushbu manipulyasiyalar so‘qirlikka olib keluvchi glaukoma va katarakta xavfini o‘z vaqtida aniqlashga imkon beradi. “Erkaklar” va “ayollar” shifokorlari Ko‘pchilik bunday tekshiruvlarni zarur emas deb hisoblaydi. Ammo ayollar uchun ginekolog va mammolog, erkaklar uchun urolog va proktolog ko‘rigidan o‘tib turish sarat

30.4.2024 157

Selfi tushaman deb... Qurbonlar 400 nafarga yetdi

Selfi – insonning odatda qoʻli yoki selfi tayoqchasi yordamida smartfoniga olingan oʻz rasmi. Bir qarashda oddiydek tuyiladigan ushbu jarayonda, afsuski, baxtsiz hodisalar ham, qurbonlar ham yetarlicha.Bild nashri jurnalistlari aniqlashlaricha, 2014-yildan 2023-yilga qadar 49 mamlakatda selfi tushish payti 399 kishi halok bo‘lgan. Shuning qariyb yarmi Hindistonga to‘g‘ri keladi — ko‘rsatilgan davrda 190 nafar hindistonlik selfi qurboniga aylangan. Keyingi o‘rinlarda katta farq bilan AQSh (29 nafar qurbon) va Rossiya (18). Selfimaniya qurbonlari Eng halokatli selfi Hindistonda bo‘lib o‘tdi:2022-yilda Hindistonning Jaypur shahri yaqinidagi Amber forti minorasida selfiga tushish payti chaqmoq urishi oqibatida bir paytning o‘zida 11 kishi halok bo‘lgan.  2021-yilda esa Indoneziyada ko‘pchilik bo‘lib selfi tushish payti qayiq ag‘darilib ketib, 9 inson suvga g‘arq bo‘lgan. 2019-yilda yana Hindistonda 4 kishi selfimaniya qurboni bo‘lgan. Kelin-kuyov — Nivedita va Praxba hamda ularning qarindoshlari — Kanita, Snexa, Uvarani va Santosh to‘g‘onning yonginasida birga selfi-suratga tushmoqchi bo‘lgan. Nimadir bo‘lib, kuyovdan boshqa hammasi suvga yiqilib ketgan. Praxba suvga sakrab kelinchakni qutqarib qolgan, qolgan to‘rt kishi cho‘kib ketgan. 2017-yilda esa Braziliyada Santa-Katarina shtatining janubiy qirg‘og‘iga dam olish uchun tashrif buyurgan ikki sayyoh, ya’ni dengiz yonida selfi tushayotgan juftlik e’tiborsizligi oqibatida dengiz to‘lqinlarining kuchli zarbiga uchrab, suvga cho‘kib ketgan. Selfi tushaman deb qo‘lini sindirgan, vulqonga tushib ketgan, favvorani vayron qilgan, muzeydagi rasmga zarar yetkazgan insonlar ham yo‘q emas. O‘zbekistonda ham shunaqasi bo‘lganmi? Selfiga ishqibozlik oqibatida hayotdan erta ko‘z yumganlar, afsuski, O‘zbekistonda ham bor. Masalan, 2018-yilda Toshkentda maktabning 8-sinf o‘quvchisi, 2019-yilda esa Toshkentdagi kollej o‘quvchisi poyezd vagoniga chiqib selfi olishda yuqori kuchlanishli tok urib nobud bo‘lgan. 2019-yilda esa Toshkentda 14 yashar qiz uy derazasi oldida rasmga tushmoqchi bo‘lgan vaqtda binodan qulab, vafot etgan. Bundan tashqari, selfi payti og‘ir tan jarohati olganlar ham O‘zbekistonda talaygina.

24.4.2024 151

Biz kitobxon millat bo‘la olamizmi?

Kitobxonlik va kutubxonalar biz uchun qanchalik muhim? Davlat Statistika agentligining ma’lumotlarini e’tiboringizga havola etmoqchiman. 2000 va 2021-yillar oralig‘i. Bu yillar ichida bir o‘g‘il yoki qiz tug‘ilib, oila qurish darajasigacha kelishi mumkin. Millionlab o‘zbek yoshlarining dunyoga kelishidan tortib, ilm olish va oila qurishiga qadar guvohlik qilgan bu yillar O‘zbekistonda kutubxonalar soni 15 baravarga kamayib ketishidek voqeaning ham shohidi bo‘ldi. Mamlakatimizda 2000-yilda faoliyat yuritgan 6 027 ta kutubxona 20 yil ichida qanday qisqarib borganini statistikada ko‘raylik: 2001-yilda — 5 936 ta; 2002-yilda —5 943 ta; 2003-yilda — 6 158 ta; 2004-yilda — 5 953 ta; 2005-yilda — 5 892 ta; 2006-yilda — 1 200 ta; 2007-yilda — 1 521 ta; 2008-yilda — 1 650 ta; 2009-yilda — 2 722 ta; 2010-yilda — 2 809 ta; 2011-yilda — 2 809 ta; 2012-yilda — 2 831 ta; 2013-yilda — 2 834 ta; 2014-yilda — 2 877 ta; 2015-yilda — 2 914 ta; 2016-yilda — 2 908 ta; 2017-yilda — 2 898 ta; 2018- yilda — 2 902 ta; 2019- yilda — 398 ta; 2020 -yilda — 400 ta. 2020-yildan boshlab har yili 2 taga ko‘paymoqda (2021-yilda 402). Xo‘sh, axborot resurs markazlari bu ahvolga o‘z-o‘zidan kelib qoldimi? Bugunning yoshlarida kitob o‘qishga vaqt topilmayaptimi yoki hafsala? Bu savollar bilan tengdoshlarimga yuzlandim. “Ochig‘i, hozirgi avlod kitob o‘qimayapti deyishga uyalaman, garchand bu haqiqat bo‘lsa-da. Chunki o‘zim ham shu avlod vakiliman. Ammo biz kitob o‘qimayapmiz. Kursdoshlarimdan misol ko‘rsatishim mumkin, ular faqat oraliq yoki yakuniy nazorat ishi uchun berilgan topshiriq yuzasidan kutubxonaga kirishi mumkin. Shaxsan men boshqa payt mustaqil adabiyotlar o‘qish uchun borganlarini ko‘rmadim. Bu esa bizning fojiamiz”, – deydi O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti talabasi Orzumurod Qosimov. Tengqurlarimdan eshitayotgan fikrlarim xilma-xil. Biroq yuridik universiteti talabasi aytgan mana bu fikr e’tiborimni tortdi: “Yaqinda Milliy kutubxonaga borgandim. U yerga kirish, a’zo bo‘lish va shunga o‘xshash tashkiliy masalalar kitob o‘qishga hafsalamni so‘ndirib qo‘ydi. Bu ovoragarchiliklarni soddaroq qilishning ham imkoni bordir?”. Shu mazmundagi so‘zlarni Milliy kutubxonamizning yana bir nechta a’zolaridan eshitdim. Balki shuning uchun ham kitobxonlar u yerga borishdan ko‘ra, uyda elektron kitob varaqlashni ma’qul ko‘rgandir. Avvalgi davr hamda hozirgi vaziyatni taqqoslash maqsadida kitob o‘qish va kutubxonalar mavzusidagi savolim bilan ziyoli otaxon – Ne’mat otaga yuzlandim: “Menimcha farzandlarimizni kitobdan ko‘ra qiziqroq narsalar o‘ziga qaratib qo‘ydi. Biz nimanidir bilmoqchi bo‘lsak, kechasi bilan kutubxonada qolardik. Kitob varaqlashdan boshqa choramiz yo‘q edi. Biroq bugun telefon, internet kabilar qog‘oz kitobning o‘rnini egallab bormoqda. Ma’lumotlarni izlash ularda ham qulay, ham ko‘p vaqt talab etmaydi. Menimcha, shu sababli ko‘p kitoblar “egasiz qolyapti”, – degan javobni oldim. Ne’mat ota haq. Shu o‘rinda yana bir statistikani e’tiboringizga havola etsam. Yaqinda mamlakatlarning kitobxonlik darajasi haqidagi ma’lumot chiqdi. Unda 73 foiz ko‘rsatkich bilan AQSh yetakchilik qilayotgan bo‘lsa, keyingi o‘rinlarni (70, 57, 39 foiz) Xitoy, Rossiya hamda Turkiya egallagan. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 0,7 foiz. Internet, texnologiya, smartfonlar masalasida bizdan bir necha yillar oldinda bo‘lgan mamlakatlar va yoshlari kitobni o‘ziga do‘st bilyapti. Nazarimda, ular aynan kitob va kutubxonadan uzoqlashmayotgani sababli ham rivojlanish, ixtirolar bobida o‘rnak olsa arzigulik natijalar qayd etmoqda. So‘nggi so‘z o‘rnida aytmoqchimanki, kutubxonalaridan voz kechayotgan mamlakatning ertasi, kitobdan voz kechayotgan avlod qo‘lida qoladi. Yaxshiyamki, mamlakatimizda yoshlar siyosatiga mas’ul tashkilotlar “Yosh kitobxon”, “Yosh kitobxon oila”, “Mutolaa” loyihalarini hayotga tatbiq etmoqda. Ajab emas, shular orqasidan kelgusida kitobsevar xalqlar reytingida o‘rnimizni yaxshilasak...

19.4.2024 126

Siz qanchalik mas’uliyatlisiz?

Mas’uliyat… Bu so‘z bilan ilk bora boshlang‘ich sinfda yuzlashgandim. Ustozimiz bizni amaliyotchilar bilan tashlab, majlisga chiqib ketgandi. O‘qituvchimiz qaytib kelgunicha sinfda katta topolon bo‘lgan. Amaliyotchi qizlarga hech quloq solmasdik. Ustozimiz kelgach, jahl bilan mas’uliyatni his qilmadinglarmi, deb urishgandilar. O‘sha kungacha umuman e’tibor bermagan bu so‘zga keyinchalik ko‘p bora duch keldim. Maktabda o‘qib yurganimda, ukamning darslarini nazorat qilib turish vazifasi yuklatilganida, abituriyentligimda, talabalar qatoriga qo‘shilib Toshkentga yolg‘iz kelganimda... Xullas, bu dunyoda yashayotgan ekansiz yelkangizga yuklatiladigan mas’uliyatllar ortib boraveradi. Hammada o‘ziga yarasha, har xil mas’uliyat bor. Umuman olganda bu tushuncha ko‘pchilikda turlicha shakllangan. Xo‘sh, yoshlar nazdida mas’uliyat nima? Ular qanchalik o‘zlarini mas’uliyatliman deb hisoblaydi? Uning shakl-shamoyili bormi? Burchmi yoki qarzdorlik? Avvalo, mas’uliyat so‘zining ma’nosiga to‘xtalsak. O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati tomonidan nashr etilgan “Ma’naviyat asosiy tushunchalar lug‘ati”da bu so‘zga quyidagicha ta’rif beriladi: “Mas’uliyat – ma’naviy, ijtimoiy va ma’muriy-huquqiy sohalarda keng qo‘llaniladigan tushuncha; ma’naviyat nuqtai nazaridan yondashilganida burch; ijtimoiy ma’noda jamiyat va boshqa oldidagi ma’naviy qarzdorlik; ma’muriy jihatdan, ijtimoiy tartibga solishning turli me’yorlarini amalga oshirishni nazarda tutuvchi jamoatchilik nazoratining namoyon bo‘lishi; huquqiy yondashuvda esa asosan yuridik javobgarlikni anglatadigan serqirra va keng ma’noli kategoriya. Har qanday odam o‘zi uchun muhim biron bir maqsadga erishish yo‘lida harakat qilish usulini tanlashda o‘z tabiatiga ko‘ra erkin ekaniga qaramay, uning shaxsiy hayoti butun jamiyat hayoti, boshqalar oldidagi mas’uliyati bilan uzviy bog‘liqdir. Jamiyat esa o‘z-o‘zini asrash va rivojlanish uchun muayyan ichki tartibni shakllantirib, o‘z a’zolarining nomaqbul qilmishlarini amalda cheklashga majbur. Shunday qilib, odamlarning xulq-atvor me’yorlari bilan mas’uliyati uzviy aloqadadir. Mas’uliyat murakkab va ko‘p darajali hodisa bo‘lib, u shaxs xulq-atvori ustidan ijtimoiy nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish shakli sifatida ta’riflanishi ham mumkin. Shu jihatdan mas’uliyat chorasi pirovard natijaning ko‘zlangan maqsad bilan o‘zaro nisbati, shuningdek, boshqaruv subyektining obyekt oldidagi majburiyati bilan bog‘liq. Ayni vaqtda, mas’uliyat – bu har bir kishining kasbiy, shaxsiy va ishchanlik fazilatlari, uning faoliyat uslubi xususiyati, mehnatining rag‘batlantiruvchi va samaradorlik omilidir. Mas’uliyat shaxs maqomining muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, u, o‘z navbatida, insonning davlat va jamiyatdagi o‘rni va rolini tavsiflaydi, uning davlat va jamiyat bilan o‘zaro munosabatlarini belgilaydi”. Yoshlar qanday fikrda?  Tarixdan ma’lumki, hokimiyatning barcha bo‘g‘inlari barqaror va mas’uliyatli bo‘lmasa, jamiyat izchil rivojlanishi va taraqqiy etishi mumkin emas. Shu bilan bir qatorda shaxs ham o‘z mas’uliyatini his qilmasa, o‘zini nazorat qilib turmasa, muvaffaqiyatga erisha olmaydi. Xo‘sh, bugunning yoshlari buni qanchalik his qiladi? Ular mas’uliyat deganda nimani tushunadi? “Masʼuliyat — biz qilishimiz yoki qilmasligimiz shart boʻlgan ish, harakatlar. Shu vazifalarni qilishi yoki qilmasligiga qarab, inson masʼuliyatli yoki masʼuliyatsiz boʻladi. Odamlarning irqi, millati, dini, ijyimoiy kelib chiqishiga qarab mas’uliyat hamma uchun har xil ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Misol uchun, talabalik davrini olsak. Biz talabalarning asosiy masʼulyatimiz nima, aslida? Talaba boʻlish bilan biz oʻz ustimizda ishlash uchun yetarli vaqtga (kamida 4 yil) ega boʻlamiz. Yaʼni talabalarga, odatda, uydagilari tamonidan oʻqishdan boshqa masʼuliyat yuklatilmaydi. Va buni anglagan holda talabalar faqatgina bilim olishi va soha mutaxassisi bo‘lishga harakat qilishi kerak. Ana shunda yelkamizga yuklatilgan mas’uliyatni his qilgan, ishonchni oqlagan bo‘lamiz. Afsuski, bugun ko‘pchilik ilm-u toliblar buni anglamaydi. Ular 4 yilni shunchaki havoga sovurib, ta’limni, tizimni, pedagoglarni ayblab o‘tiraveradi. Darsga kelmaydi, berilgan vazifani bajarmaydi va qarabsizki, umrining shu pallasini behuda o‘tkazadi. Ha, aytgancha, men o‘zimni mas’uliyatli deb hisoblamayman”, – deydi Otabek Davronov.  “Shaxsiy mas’uliyat sizdan mashaqqat, ziyraklik va bir qancha mushkul qarorlar qabul qilishni talab etadi. Ko‘pchilik insonlar, bu uddalab bo‘lmaydigan vazifa ekanligiga o‘zini ishontiradilar. Ba’zi insonlar o‘z muammolarida boshqalarni ayblaydi. Qolganlar esa kimdir kelib, barchasini hal qilib berishiga umid bog‘lashadi. Yodda tuting: yelkangizdagi yuklarni hadeb boshqalarning yelkasiga ortaversangiz, o’zingizga bo’lgan hurmat va ishonch qolmaydi. Shaxsiy masʼuliyat esa hayotga passiv yoki jabrdiyda inson nazari bilan boqish emas, balki hayotga faol munosabatda bo‘lishdir. Shaxsiy masʼuliyat hayotimizning barcha jabhalarida mamnunlikni tuyish va muvaffaqiyatni taʼminlashda ko‘maklashadi”, - deydi Aziza Po‘latova.      “Mas’uliyat bu — kimdir seni soyangda hech narsani o‘ylamasdan xotirjam hayot kechirishini ta’minlab berish bo‘lsa kerak. Negadir, farzand sifatida ma’suliyat degan so‘zga ta’rif berishga qiynalaman. Qo‘limdan kelganicha oila a’zolarimni moddiy tomondan ta’minlashga harakat qilib kelyapman va mas’uliyatni ham shu deb tushunib qolganman. Lekin aslida mas’uliyat faqatgina moddiy tomondan yordamlashish emas. Nima sababdan mas’uliyatni ta’riflab berish qiyin dedim? Chunki hech qaysi farzand hech qachon ota-onasi kabi mas’uliyatli bo‘la olmaydi. Ba’zi-ba’zida o‘zim ham mas’uliyatni yo‘qotib qo‘yaman. Oila a’zolarimning tobi qochganda, uni pul bilan hal qilishga harakat qilaman. Lekin buning o‘zi kamlik qiladi. Aslida ularga mehr, e’tibor qaratish ham mas’uliyat hisoblanadi, – deb fikr bildirdi Temur Muhammadjonov. Darhaqiqat, mas’uliyat insonni mukammallikka yetaklaydi. Mas’uliyatli inson hayotda qoqilmay, o‘z maqsadlariga tezroq va samaraliroq erisha oladi. Aslini olganda, mening nazarimda mas’uliyat bu erkinlik. Inson hech kimning nazoratisiz, o‘ziga yuklatilgan vazifani qay darajada bajara olgani bilan uning mas’uliyatliligini aniqlash mumkin. Xo‘sh, siz qanchalik mas’uliyatlisiz?