2276ta natija
27.2.2024 492
International IQ test portali tomonidan 2023-ylgi reyting e'lon qilindi. Aniqlanishicha, Janubiy Koreya, Xitoy va Eronda yashovchi odamlar eng yuqori IQ darajasiga ega. Oʻzbekiston 80-o'rinda qayd etilgan. Natijalar nimaga asoslangan? Qayd qilinishicha, IQ test reytingi International IQ test portali orqali ixtiyoriy testdan o‘tgan odamlarning natijalariga asosan tuzilgan. 2023-yilgi hisobotga ko‘ra, 115 mamlakatdan qariyb 1,7 mln kishi bu testni topshirgan. Insonning o‘rtacha IQ darajasi 100 ballni tashkil qiladi. 100 dan yuqori qiymatlar o‘rtachadan yuqori, 100 dan past qiymatlar o‘rtachadan past deb hisoblanadi. IQ darajasi 70 balldan past bo‘lsa, aqliy zaiflik mavjudligini ko‘rsatadi. 2023-yilgi IQ darajasi reytingi quyidagicha: 1.Janubiy Koreya: 107,54 ball2.Xitoy: 106,99 ball3.Eron: 106,84 ball4.Yaponiya: 106,18 ball5.Singapur: 106,18 ball6.Avstriya: 102,71 ball7.Kanada: 102,6 ball8.Germaniya: 102,36 ball9.Sloveniya: 102,31 ball10.Mo‘g‘uliston: 102,3 ball 64. Qozog‘iston: 97,26 80. O‘zbekiston: 94,81 89. Qirg‘iziston: 93,46 97. Tojikiston: 92,1 Ro‘yxatning eng oxirida Gabon, Kongo, Angola, Kongo DR, Kot-d’Ivuar, Nikaragua va Gvatemala kabi davlatlar joy olgan.
24.2.2024 460
Bu savolga javob topish uchun -lik va -li qo‘shimchalari haqida tushunchaga ega bo‘lishimiz kerak. -lik affiksi mavhum ot yasaydi. Maktabda o‘qigan bo‘lsangiz, ot so‘z turkumi kim? va nima? so‘roqlariga javob bo‘ladi. -li affiksi egalik belgisini bildiruvchi sifat yasovchilardan sanaladi. Maktab davriga qaytib, sifat so‘z turkumi qanday? va qanaqa? savollariga javob berishini eslaymiz. Endi savol: pulli (pullik) xizmat jumlasida birinchi so‘z o‘rniga so‘roq so‘z qo‘yib ko‘ring: — Qanday (qanaqa) xizmat? — Nima (kim) xizmat? Demak, bu holatga mantiqan qanday? so‘zi to‘g‘ri kelayotgan bo‘lsa, shunga muvofiq sifat yasovchi qo‘shimchadan foydalanishimiz kerak. Sifat yasovchi qo‘shimcha esa -lik emas, -li! Demak: Pullik xizmat ❌ Pulli xizmat ✅
23.1.2024 755
Navoiyning dastxatini ko‘rganmisiz? Alisher Navoiy bobomizning o‘z qo‘llari bilan tuzatishlar kiritgan bir noyob kitob qo‘lyozmasi bugungi kunda Toshkent shahrida yashovchi olim, tarix fanlari doktori Haydarbek Bobobekovda saqlanadi. Tarixchi olim bilan ayni mavzuda suhbat ushtirgan O‘zA muxbiri ma’lumotiga qaraganda, bu kitob – Navoiy iltimosiga ko‘ra Jomiy tomonidan hijriy 883-yilda bitilgan “Nafahot ul-uns” asaridir. Mashhur allomalar hayotidan ma’lumotlar beruvchi ushbu qo‘lyozmani Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy o‘z qo‘llari bilan ushlagan va tuzatishlar kiritgan. Shuningdek, 1991-yili Toshkentda chop etilgan “Navoiy dastxati” nomli kitobda bu mavzuda juda muhim ma’lumotlar taqdim etilgan. Kitobni nashrga tayyorlagan va so‘zboshi yozgan taniqli navoiyshunos olima Suyima G‘aniyevaning qayd etishicha, Alisher Navoiyning tabarruk dastxati aks etgan nodir qo‘lyozma asar Tehronda saqlanadi. Ana shu dastxat mikrofilmi Navoiy hazratlarining 550 yilligi arafasida Toshkentga keltirilib, mazkur kitob orqali jamoatchilik e’tiboriga havola qilingan. XXI asr – shiddat bilan globallashayotgan dunyo, jadal axborotlashayotgan jamiyat va hayotimizdan chuqur o‘rin olayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari davrida nimaki yozadigan bo‘lsak, qo‘l telefoni, smartfon, noutbuk va kompyuterlarning qulay imkoniyatlaridan unumli foydalanishga nihoyatda o‘rganib qoldik. Bu boradagi ko‘nikmalarimiz shunday darajaga yetdiki, endilikda hatto “dastxat” so‘zi nimani anglatishi ham esimizdan chiqib bormoqda. Dastxat (inglizcha: handwriting) – shaxsning o‘z qo‘li bilan yozgan yozuvi, asl qo‘lyozma degan keng ma’nolarga ega. Ammo, bugungi kunda ko‘pchiligimiz ushbu so‘zni asosan “muallif imzosi” ma’nosida tushunamiz va qo‘llaymiz. Har bir inson – noyob dastxat egasidir. Shu ma’noda, butun dunyoda “Dastxat kuni” nishonlanishining eng muhim sababi barchamizga o‘zimizning ana shu betakror qobiliyatimizni amalda qo‘llab turish zarurligini eslatishdir. Bu o‘ziga xos bayram Yozuv ashyolarini ishlab chiqarish assotsiatsiyasi (Writing Instrument Manufacturers Association, WIMA) tashabbusi bilan ta’sis etilgan. Darvoqe, xuddi shu sanada, ya’ni 1737-yil 23-yanvarda tavallud topgan amerikalik atoqli davlat arbobi Jon Xenkok AQSh Mustaqillik deklaratsiyasiga birinchi bo‘lib o‘z dastxatini bitgan. Har bir dastxat zamirida uni bitgan inson mansub millat va xalqning yozuv madaniyati an’analari mujassamdir. Yozuv – kishilik jamiyati madaniy taraqqiyotining tom ma’nodagi ibtidosi, bashariyatning uzoq va murakkab tadrijiy takomili jarayonida erishilgan eng asosiy samaralardan biridir. Dastxat va til o‘rtasida uzviy bog‘liqlik ham, muayyan farqlar ham bor. Xususan, tovush tili – og‘zaki nutq bundan 400-500 ming yillar ilgari yuzaga kelgan bo‘lsa, yozuvning tug‘ilganiga 4-5 ming yillar bo‘lgan, demakki yozuv tildan ancha keyin yaratilgan. Gap shundaki, og‘zaki nutq zamon va makon nuqtai nazaridan cheklangandir. Insoniyat tovushning uzoq masofalargacha yetib bormasligi va muayyan vaqtga qadar saqlanib turmasligi muammosini bartaraf etish uchun izlanishlar olib borishi tufayli daho kashfiyotni qo‘lga kiritgan – avval belgilar, so‘ng harflardan iborat yozuvni ixtiro etgan. Olis tarixda xalqlarning davlat sifatida birlashuvi nutqiy aloqa doirasini kengaytirgan: ishlab chiqarish va savdo hajmi ortgan, turli xalqlar va davlatlar bilan harbiy, siyosiy va boshqa sohalarda shartnomalar tuzishga o‘tilgan; qonunlar paydo bo‘lgan va mustahkamlangan; diniy qarashlar va mafkuraning turfa ko‘rinishlari shakllangan; xalqlarning o‘z tarixini bilishga ehtiyoji kuchayib borgan. Bularning barchasini faqat og‘zaki nutq vositasida amalga oshirish mumkin bo‘lmagan va ana shunday dolzarb bir tarixiy sharoitda yozuv tom ma’noda zaruriyatga aylangan. Ayniqsa, insoniyat qo‘lga kiritgan tajriba va bilimlarni saqlash hamda avlodlarga yetkazishda yozuvning ahamiyati beqiyos. Qanchadan-qancha kashfiyotlar, so‘z san’ati durdonalari va o‘ta qimmatli ma’lumotlar avlodlardan-avlodlarga aynan yozuv orqali yetib kelayotgani bu fikrni yaqqol tasdiqlaydi. Tabiiyki, inson aqli yozuvday mukammal aloqa vositasini kashf qilguncha uzoq izlangan. O‘z navbatida, yozuv bugungi shaklini olgunga qadar olis va murakkab tadrijiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan. Bunda rasmli yozuv – piktografiya, soha mutaxassislarining fikricha, yozuv yaratish yo‘lidagi birinchi qadam bo‘lgan. Shuning uchun ham, dunyo tillarining aksariyatida uchraydigan «yozmoq» ma’nosidagi so‘zlar etimologiyasida asosiy mazmun rasm chizish jarayoni bilan bog‘liq holda namoyon bo‘ladi. Jumladan, qadimgi turkiy tillarda «yozmoq» tushunchasi «bit(i)moq» fe’li («bitik» — yozuv, kitob) bilan ifodalangan. Bu fe’lning o‘zagi xitoycha «bi» (mo‘yqalam) so‘ziga borib taqaladi va dastlabki ma’nosi «o‘ymoq, o‘yib bezamoq», undan keyin «yozmoq» demakdir. Haqiqiy ma’nodagi yozuv tizimlari dastlab Qadimgi Sharqda vujudga kelgan. Xususan, Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari, jumladan, o‘zbek xalqi turli yozuvlardan foydalangan. Bular – avesto, pahlaviy, o‘rxun-yenisey (runik), turkiy (uyg‘ur), so‘g‘d, arab, kirill, lotin yozuvlaridir. Alifbo – yozuvning asosini tashkil etadi. Tinish belgilari va boshqa yozma belgilar ham yozuvning unsurlari hisoblanadi. Mutaxassislarning fikricha, yuksak takomillashtirilgan alifbodagi bir harf muayyan bir tovushni ifodalashi, bir tovush muayyan bir harf bilan ifodalanishi lozim. Ammo dunyoda bunday tugal alifbo yo‘q. Ana shunday ma’nodagi alifboga fin alifbosi birmuncha yaqinlashadi, lekin baribir u ham to‘liq emas. Hatto hozirgi ingliz, fransuz va boshqa tillar alifbolari bunday mukammallikdan yiroq. Bu holat dunyo tillarining barchasida xilma-xil va juda ko‘plab yozuv va imlo qoidalarining ishlab chiqilishiga sabab bo‘lgan. Avvalo, dunyodagi hozirda mavjud alifbolarning deyarli hammasi ham mustaqil va tegishli til xususiyatlarini to‘liq hisobga olgan holda yaratilgan emas. Ko‘pchilik xalqlar boshqa til yozuvini o‘z tillariga imkoniyat darajasida moslashtirish yo‘li bilan o‘z yozuvlarini yaratgan. O‘z navbatida, odamlar til xususiyatlariga yanada moslashtirish uchun yozuvga turli o‘zgartirishlar kiritadi, ayni sohada islohotlar qiladi, bir yozuv tizimini boshqasi bilan almashtiradi. Bu haqda so‘z borganda, xalqimiz asrlar davomida arab alifbosidan foydalanib kelgani, 1923-1926-yillarda ushbu yozuvni o‘zbek tili tovush qurilishini to‘laroq ifodalashga moslashtirish maqsadida bir qator harfiy o‘zgartirishlar kiritilganini qayd etish lozim. Shundan so‘ng O‘zbekistonda 1929-yildan lotin yozuvi asosidagi o‘zbek alifbosiga o‘tilgan, 1940-yildan esa yurtimizda kirill yozuvi joriy etilgan. Xalqimiz mustaqillikka erishgach, O‘zbekiston parlamenti 1993-yil 2-sentyabrda qabul qilgan va keyingi davrda bir necha bor o‘zgartirishlar kiritilgan qonunga ko‘ra, ayni vaqtda mamlakatimizda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish jarayonlari davom etmoqda. Shuni alohida ta’kidlash joizki, dunyodagi alifbolarning hammasida ham harflar soni tegishli tildagi tovushlar (fonemalar) soniga nisbatan kamdir. Bu hol, albatta, yozuvni o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Shuning uchun alifbolardagi asosiy tamoyil – undagi harflar sonini ko‘paytirish emas. Aristotel insonning dastxati va dunyoqarashi o‘rtasida bog‘liqlik borligini qayd etgan. Binobarin, necha ming yillik yozuv tarixi taraqqiyoti davomida, jumladan, dastxati orqali ham insonning fe’lini bilishga harakat qilib kelingan. Zero, dastxatlar – o‘z sohiblarining mijozi va tabiati, bilimi va dunyoqarashi, didi va ta’bi darakchilari hamdir. Bu o‘rinda fransiyalik abbat Jan Ippolit Mishoner «grafologiya» (ya’ni, dastxatshunoslik) atamasini 1875 yili ilk bor qo‘llaganini va ayni shu tushuncha insonning dastxati asosida ruhiy olamini tadqiq etishga oid bilimlar sohasini ifoda etishiga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq, deb o‘ylayman. Qolaversa, o‘sha davrlarda grafologiya nazariyasini yaratishda nemis faylasufi va ruhshunosi Lyudvig Klages ulkan hissa qo‘shgan. Atoqli tarjimashunos olim G‘aybulloh as-Salom ta’biri bilan aytganda, “Birovga xat yozish botiniy ruhiy ehtiyojdan tug‘iladi. Bu judayam o‘ziga xos dil izhoridir. Maktubnavislik o‘zi bir san’at. Insho, munshaot ham ijod. Abdurahmon Jomiy hamda Alisher Navoylarning bir-birlariga va boshqa buyuk insonlarga yozgan maktublari nihoyatda nozik va zarif, nuktadonlik va mehribonlik tuyg‘ulari bilan sug‘orilgan. Biz bu singari hazrati insonlardan ular yozib qoldirgan nafis, go‘zal badiiy asarlari uchungina emas, balki bir-birlariga yozgan nomai a’mollari, xatlari, bularni jamlab borganlari va maxsus majmua holiga keltirib, biz avlodlarga tuhfa etib qoldirganlari uchun ham toabad minnatdor bo‘lishimiz darkor”. Zero, “xat, maktub, noma shunchaki bir shaxsning boshqa bir shaxsga bitgan dil izhorigina emas. Yoki faqat shuning o‘zi emas. Aslida, bu katta, qamrovdor va zalvorli, murakkab va ziddiyatli mushtarak muammodir. Bu ma’noda, olaylik, Alisher Navoiyning "Xamsa"day bir salmoqdor Beshligi ham o‘ziga xos bir "xat". Buyuk Navoiyning dastxati. O‘z xalqiga – dil izhori. O‘z tilida – turkiyda mustaqil, fasih va sahih "xat yozish" mumkinligini isbotlash uchun bunyod etilgan shukuhli adabiy-tarixiy shahodatnomadir”. Darvoqe, Ustozning o‘zlari ham juda go‘zal dastxat sohibi bo‘lganlar. O‘zbekiston Qahramoni, mohir tarjimon, adabiyotshunos olim va adib Ibrohim G‘afurov ta’kidlaganidek, “G‘aybulla Salomovning juda ko‘p maqolalari, risolalarini qo‘lyozmada o‘qiganman. Hech kim shunday emas. U qo‘lyozmalarini noyob bir husnixat bilan yozardi. Turli rangdor qalam, flomasterlar bilan ularga ishlov berar, sarlavhalar, bosh harflarni alohida qunt va ixlos bilan bezatardi. Uning qo‘lyozmalarini san’at asari kabi tomosha qilib, varaqlab o‘tirishni yaxshi ko‘rardim. Uni olimdan ko‘ra ko‘proq kalligrafga o‘xshatardim. Bu noyob san’at unga qaerdan, tabiatning qay mo‘jizakor yeridan tortiq etilganligi ustida o‘ylardim. Ota-bobolarida bo‘lmasa farzand qo‘lida nodir chiziqlar qaerdan tug‘ilsin?” Ibrohim akaning yana bir e’tirofini keltiraman: “Ha, G‘aybulla akaning nodir qo‘lyozmalarini tomosha qilib o‘tirar va bu yozuv egasining qalbi ham shunday go‘zal, qo‘li ham shunday suluv ham pokiza bo‘lsa kerak deb o‘ylardim. Husnixat go‘zalligi qalb go‘zalligidan birinchi darak beradi deb grafologiyada o‘qigan edim”. Nazarimda, olimu adiblar, o‘qituvchiyu o‘quvchilarning husnixat bobida har birimizni hayratga soladigan ana shunday inja yutuqlari endilikda o‘tmishga aylanmoqda. Bunga dastxatlar olamining yanada jadal takomillashayotgani bosh sababchidir. Negaki, muallimning sinf taxtasiga bo‘r bilan mashqlar yozib, o‘quvchilarga saboq o‘rgatishi deyarli urfdan qoldi. Pero, siyoh va siyohdonlarni-ku bugungi avlodlar allaqachon unutgan. Patqalamlar haqidagi tarixiy naqllar esa hazil yoki afsona o‘rnida qabul qilinadi. Hozirgi kunda kompyuterlar, elektron pochta va elektron yondaftarlar, SMS va stikerlar to‘plamidan foydalanish darajasi muttasil ortmoqda. Yanada qizig‘i: turli tezkor texnologik muloqot vositalari zamondoshlarimizni o‘z fikrlarini dastxatda bitish imkoniyatidan borho uzoqlashtirmoqda. Yaqin kelajakda dastxatlar, ya’ni “qo‘lda yozilgan” xat yoki tabriknomalar eng noyob, aziz va sevimli sovg‘aga aylanib qolsa ajab emas. Darvoqe, dastxat mavzusida yana bir yangilik: yaqinda 6 yoshli nabiram bog‘chadan husnixat daftari bilan qaytdi. Bog‘cha opasi maktabga chiqquniga qadar unga va boshqa tengqurlariga alifbo bilan husnixatni o‘rgatar ekan. So‘zimiz yakunida yana Navoiy hazratlariga murojaat qilamiz: Chu yoshlarg‘a bog‘lansa maktab yo‘li, Bo‘lur gum ulug‘larg‘a mazhab yo‘li. Ya’ni, agar yoshlarga maktabda saboq olish imkoniyatlari to‘sib qo‘yilsa, u holda kattalar to‘g‘ri yo‘lni yo‘qotadi, yoshi ulug‘lar e’tiqodidan adashadi. Binobarin, Yangi O‘zbekistonda maktab sabog‘iga, shu jumladan, husnixat bitish amaliyotiga – maktabgacha yoshdan kirishilgani juda muhim, foydali va istiqbollidir.
19.1.2024 826
Ko‘pchiligimiz kitobni o‘qib bo‘lganimizdan so‘ng uning asl mazmunini tushunmaymiz yoki tushunsakda, bir necha oydan so‘ng unutib qo‘yamiz. Ayniqsa, klassik janrdagi, mag‘zi to‘liq kitoblarni eslab qolish ancha qiyinchilik tug‘diradi. Shularni inobatga olib kitobning asl mazmunini uqish va uni ko‘p muddat eslab qolish bo‘yicha bir nechta tavsiyalarimiz bilan o‘rtoqlashamiz. 1. Belgilash Qizil ruchka bilanmi, yoki maxsus stikerlar bilanmi, kitobning eng muhim joylarini, qahramonlarning otashin nutqlarini, kitobdagi muallifning aytar muxtasar gaplarining ustiga belgilab qo‘yish ancha yaxshi samara beradi. Belgilash jarayonida kitobning eng asosiy joylariga yaxshiroq e’tiboringizni qaratasiz, sergakroq tortasiz. Asar tugaganidan so‘ng belgilangan joylariga yana bir bor qaytish asarni yanada yaxshiroq tushunishingizga hamda uning mag‘zini chaqishingizga katta ko‘makchi bo‘ladi. Bir necha oy vaqt o‘tganidan so‘ng belgilangan joylariga birrov ko‘z yugurtirsangiz darrov kitobning asl mazmuni yodingizga keladi. Bu borada unchalik qimmat turmaydigan stikerlardan foydalanishni maslahat beramiz, zero rahmdil kitobxonning sevimli kitobiga ruchka bilan chizib tashlashga qo‘li bormaydi. 2.Taqriz yozish Kitobni o‘qib bo‘lganingizdan so‘ng bir necha muddat uning ta’sirida bo‘lishingiz bor gap. Ana shu ta’sirdan chiqib ketmasingizdan burun asar to‘g‘risida moʻjazgina taqriz yozsangiz, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Albatta, taqriz yozish uchun qanaqadir mezonlarga murojaat qilishingiz shart emas. O‘zingiz bilganingizcha, kitobni o‘qib bo‘lganingizdan so‘ng qalbingizdan o‘tgan kechinmalarni hamda asardan olgan xulosangiz to‘g‘risida bir necha satr yozishingiz kifoya. Agar klassik uslubni sevuvchi odam bo‘lsangiz, maxsus bloknotda, zamonaviylik bilan uyg‘unlashgan bo‘lsangiz telegram kanal ochib taqrizlaringizni yozib borishingiz kitobning mag‘zini chaqish hamda uni eslab qolishingizda ko‘makchi bo‘ladi. Taqrizni bir necha oydan so‘ng qaytadan o‘qish — asarni qayta o‘qishingiz bilan teng bo‘ladi. 3. Chalg‘imaslik Hozirgi globallashuv davrida inson bir ishni chalg‘imasdan bajarishi juda katta matonatga aylandi. Gadjetlar, ijtimoiy tarmoqlar, turli ko‘ngilochar vositalar sababli insonda tez-tez chalg‘ish yuzaga keladi, mana shu jarayon kitob o‘qish jarayonida avj pallasiga chiqadi. Katta ehtimol bilan 10 daqiqa kitob o‘qiganingizdan so‘ng zerikib boshlaysiz hamda ijtimoiy tarmoq va messenjerlar tomon yugurasiz (tanish holat a)? Shunday ekan bunga qarshi kurashish uchun kitob o‘qish jarayoniga jiddiy yondashganingiz hamda gadjetlarni ovozsiz holatga keltirib, o‘zingizdan ancha uzoq masofaga qo‘yib, qancha muddat o‘qishni aniq belgilab olgan holda mutolaaga sho‘ng‘ishni maslahat beramiz. Zero, pala partishlik bilan, rejalashtirilmasdan turib amalga oshirilgan mutolaa ko‘p hollarda 10 daqiqadan oshmaydi. Saranjomlik bilan ish boshlasangiz, maqsadga muvofiq bo‘ladi. 4. Muhokama qilish Sevimli asarni o‘qib bo‘lganingizdan so‘ng, ichingizga sig‘may ketishingiz turgan gap. Mana shunday vaziyatda xuddi sizdek holatdagi insonlar bilan asarni muhokama qilish yanada zavqli bo‘ladi, shunday emasmi? Kitobni tugatganingizdan so‘ng asarni o‘qiganlar bilan muhokama qilish ham asarni yanada tushunish va mag‘zini chaqishda yordam beradi. Mutolaa jarayonida e’tiboringizdan chetda qolgan jihatlarga e’tibor berasiz, ayniqsa, bahslar yuzaga kelsa, qayta-qayta asarga murojaat qilaverib, uni “suv qilib ichib yuborasiz”. Istasangiz, mutolaani sevuvchi do‘stingiz bilan muhokama qiling, istasangiz, ijtimoiy tarmoqlardagi kitob muhokamasiga bag‘ishlangan guruh va forumlarda munozaraga kirishing. To‘g‘risini aytsam, do‘stingiz bilan birgalikda bir kitobni o‘qib, muhokama qilishni maslahat beraman. Chunki ikkinchi variantda juda ko‘pchilik bo‘ladi — hammadan har xil fikr chiqadi, turli baxslar yuzaga keladi, mavzudan chetga chiqish ko‘payadi, suhbat mavzusi muhokamadan boshqasiga o‘zgarib ketadi. Kitob muhokamasini tor doirada, offlayn o‘tkazgan samaraliroq. 5. Muallifni o‘rganish Ba’zi hollarda asarni tushunish uchun kitob muallifining shaxsiyatini o‘rganishga to‘g‘ri keladi. U ijod qilgan zamon, yashagan mamlakat, boshidan kechirgan tuzum, uning ijtimoiy holati kabi omillarni o‘rganish orqali muallif nima demoqchi bo‘lganini tushunish yanada osonlashadi. Shunday ekan asarni o‘qib bo‘lganingizdan so‘ng uning muallifi to‘g‘risida ham biroz o‘rganish olib borishingiz maqsadga muvofiq. Deylik, Tog‘ay Murodning “Otamdan qolgan dalalar” asarini o‘qiganingizdan so‘ng muallifning tarjimayi holiga ko‘z tashlashingiz asarning nechog‘liq buyukligini anglashingizga yordam beradi. Sho‘rolar tuzumining achchig‘ini tatib ko‘rgan yozuvchining so‘zlari yanada ta’sirliroq jaranglaydi.
18.1.2024 1006
Kompyuter texnologiyalarining jadal rivojlanishi sun'iy intellektning odamlarning kasbiy faoliyatiga tobora ko'proq kiritilishiga olib keldi va ishlab chiqarishning turli sohalari mutaxassislari uchun haqiqiy raqobat tug‘dirdi. Rabota.ru servisi mutaxassislari 2023-yil dekabr oyida Rossiyaning barcha tumanlaridan 350 dan ortiq korxona va tashkilot rahbarlari o‘rtasida ayrim kasblar vakillarini sun’iy intellektga almashtirish bo‘yicha ularning fikrini bilish uchun so‘rov o‘tkazdi. Deyarli har ikkinchi respondent (48%) sun'iy intellekt kelajakda ayrim kasblardagi mutaxassislarni sezilarli darajada siqib chiqarishiga ishonadi. Shu bilan birga, so'rovda qatnashgan foydalanuvchilarning beshdan bir qismi (20%) yaqin kelajakda sun’iy intellekt mehnat bozorining asosiy ulushini egallashiga ishonishadi. Ishtirokchilarning 17 foizidan farqli o‘laroq, ular sun'iy intellekt davrining tez va to‘liq kelishiga ishonchlari komil emas. Ish beruvchilarning 15 foizi esa bunday o‘zgarishlarga umuman ishonmaydi. Respondentlar sun'iy intellekt "da'vo qilishi" mumkin bo'lgan kasblarni sanadilar. Ular orasida kopirayterlar (60%), dizaynerlar (54%), buxgalterlar (40%), tahlilchilar (35%), marketologlar (30%), kury erlar (28%) va taksi haydovchilari - 26%. Bundan tashqari, so‘rov ishtirokchilarining fikriga ko‘ra, sun'iy intellekt logistiklar, sotsiologlar, dasturchilar, moliyachilar, kadrlar bo‘yicha mutaxassislar, shuningdek, jurnalistlar, psixologlar, o'qituvchilar va hatto shifokorlar oldida turgan vazifalarni 22 foizgacha aniq bajarishi mumkin.
16.1.2024 816
Unutilmas qip-qizil osmon, jilvalangan iliq ranglar — bundanda chiroyli tasvirni tasavvur qilish qiyin. Ammo baʼzida bularning barchasiga qarab: “Quyoshning qizilligiga qara!” deymiz. Aslida, biz Quyoshning oʻzi qizarmaganini va u umuman oʻzgarmaganini bilmaymiz. Shunchaki kunning maʼlum vaqtlarida u shunday koʻrinadi. Aynan shu vaqtda bir necha ming kilometr gʻarbda yashovchi odam uchun Quyosh umuman qip-qizil boʻlib koʻrinmaydi. Quyosh botishida shafaqning (osmon) rangiga quyosh nurlari oʻtadigan havo qatlami taʼsir qiladi. Quyosh qanchalik pastda boʻlsa, quyosh nuri atmosferaning shunchalik katta qatlamidan oʻtishi kerak. Lekin birinchi navbatda, quyosh nuri barcha ranglarning birikmasi ekanligini eslaylik. Odatda, ranglarning bunday birikmasini biz oq rang sifatida qabul qilamiz. Ammo atmosferada chang zarralari, suv bugʻlari va boshqa aralashmalar mavjud. Yorugʻlik nurlari atmosferadan oʻtayotganda, turli xil ranglar bu zarralar tomonidan yoyib yuboriladi. Atmosferada binafsha, koʻk hamda yashil ranglar qizil va sariq ranglarga qaraganda yaxshiroq yoyiladi. Quyosh ufq uzra pastda boʻlganda, tarqalish natijasida atmosferada koʻproq qizil va sariq ranglar qoladi, shuning uchun quyosh botishi bizga qizgʻish boʻlib koʻrinadi. Aytgancha, osmonning moviy rangi ham yorugʻlikning tarqalishi bilan izohlanadi. Binafsha hamda moviy ranglar qisqa toʻlqin uzunliklariga ega va atmosferada spektrning qizil qismidagi toʻlqinlarga qaraganda oʻn baravar faolroq tarqaladi. Bu esa qizil nurlar atmosferadan oʻtishini, moviy nurlar havodagi suv va chang zarralari tomonidan yoyib yuborilishini anglatadi. Biz yuqoriga qaraganimizda, osmonda aynan yoyilgan yorugʻlik bergan moviy rangni koʻramiz.