Bir qaraganda jo‘n ko‘rinadigan har qanday narsa ortida mashaqqatli mehnat yotadi. Hozir maktabga ilk qadam qo‘ygan kezlarimizdanoq bizga hamroh bo‘lgan , sumkamizning kichik qismidan joy egallagan katta ixtiro, xat-hujjatlar tayyorlashdagi beminnat ko‘makchi haqida ma’lumot bermoqchimiz. Anglaganingizdek, bugun sharikli ruchkaning tug‘ilganidan to bugungi kundagi rivoji qandayligi xususida so‘z yuritamiz.
Inson fikrlar ekan, o‘z tasavvurlarini bayon etishning bir necha usullarini o‘ylab topa boshladi. Ibtidoiy odamlar o‘tkir tig‘li qurollar bilan g‘orlarda o‘z turmush tarzini aks ettirgan bo‘lsa, o‘rta asrlarda pat qalamlar yordamida nodir asarlar yaratildi. XIX asrga kelib sharikli ruchkaning paydo bo‘lishi esa fanda alohida hodisaga aylandi. Sharikli ruchka uchun birinchi patent bundan 135 yil oldin 1888-yil 30-oktabrda Jon J.Loudga berildi. Loudning ruchkasi rozetkadan ushlab turgan kichik aylanuvchi po‘lat sharga ega edi. U qo‘pol yuzalarni belgilash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lsa-da, xat yozish uchun juda noqulayligi bois muvaffaqiyatsizlikka uchradi va Loudning patenti o‘z kuchini yo‘qotdi.
XX asrning 30-yillarida vengiriyalik gazeta muhariri Laslo Biro qalamlarni toʻldirish va bulgʻangan sahifalarni tozalash uchun koʻp vaqt sarflaganidan hafsalasi pir boʻlib, gazeta chop etishda ishlatiladigan siyohlar tez qurib, qogʻoz quruq va dogʻsiz qolib ketishini payqadi. U xuddi shu turdagi siyoh yordamida qalam yaratishga qaror qildi. Biro yangi sharikli dizaynlar uchun yopishqoq siyoh formulalarini ishlab chiqish uchun kimyodan foydali bilimga ega bo‘lgan tish shifokori – akasi Dyorjidan yordam so‘radi.
Biro innovatsiyasi siyohning yopishqoqligini shar-rozetka mexanizmi bilan muvaffaqiyatli birlashtirdi, bu esa siyohning rezervuar ichida quritilishining oldini olish va boshqariladigan oqimga imkon berdi. Biro 1938-yil 15-iyunda Britaniya patentiga ariza berdi. 1941 yilda aka-uka Biro va do‘sti Xuan Xorxe Meyne Germaniyadan qochib, Argentinaga ko‘chib o‘tishdi va u yerda “Argentinaning Biro qalamlari”ni tashkil qilishdi va 1943-yilda yangi patent oldi. Ularning qalami Argentinada “Birome”, Biro va Meyne nomlaridan kelib chiqqan bo‘lib, bu mamlakatda sharikli qalamlar hali-hamon mavjud. Biro patenti va sharikli qalamlarga oid boshqa dastlabki patentlarda ko‘pincha “shartli qalam” atamasi ishlatilgan.
Ikkinchi jahon urushidan keyin ko‘plab kompaniyalar o‘zlarining sharikli qalam dizaynini tijoriy maqsadlarda ishlab chiqarish uchun kurashdilar. Urushdan oldingi Argentinada Birome sharikli ruchkasining muvaffaqiyati cheklangan edi, ammo 1945-yil o‘rtalarida mexanik qalamlar ishlab chiqaruvchi Eversharp Co Eberhard Faber Co bilan hamkorlikda Birome kompaniyasidan ishlab chiqarish huquqini Qo‘shma Shtatlarga sotishni litsenziyalashdi.
Xuddi shu davrda amerikalik tadbirkor Milton Reynolds Argentinaning Buenos-Ayresiga xizmat safari chog‘ida Birome sharikli ruchkaga duch keldi va tijoriy salohiyatni tan olib, u bir nechta sharikli ruchka namunalarni sotib olib, AQShga qaytib keldi va “Reynolds International Pen” kompaniyasiga asos soldi. Reynolds Amerika patentini olish uchun yetarli dizayn o‘zgarishlari bilan Birome patentini chetlab o‘tib, Eversharp va boshqa raqobatchilarni ortda qoldirib, qalamni AQSh bozoriga taqdim etdi.
1945-yil 29-oktabrda Nyu-York shahridagi Gimbels universal doʻkonida “Reynolds Rocket” kompaniyasi debyuti har biri 12,50 AQSh dollariga (1945-uildagi 1 AQSh dollari qiymati 2022-yilda taxminan 203 dollarga teng bo‘lgan) narxlandi. Reynolds qalamni sotishda katta muvaffaqiyatga erishdi. Gimbels do‘koni bir hafta ichida minglab sharikli ruchklar sotdi. 1946-yilda sharikli ruchka sotuvi eng yuqori cho‘qqiga chiqqan bo‘lsa-da, keyinchalik bozorning to‘yinganligi sababli isteʼmolchilarning qiziqishi pasaydi . Shu sababli 1950-yillarning boshlarida Reynolds kompaniyasi zavolga yuz tutdi.
Bundan unumli fodalangan Marsel Bich 1950-yillarda Amerika bozoriga Biro tomonidan litsenziyalangan va Argentina dizayniga asoslangan sharikli qalamni taqdim etdi. Bich 1953-yilda o‘z nomini Bic deb qisqartirdi va hozir butun dunyoda tan olingan Bic sharikli brendiga asos soldi. Bic qalamlari kompaniya o‘zining “Har safar birinchi marta yozadi!” shiori ostida faoliyat yuritadi. Shu bilan dastlab boobro‘ kishilar sotib olishga qodir bo‘lgan, keyinchalik raqobat asosida narxlari stabillashgan, siz-u bizga qadrdon sharikli ruchkaning zamonaviy ko‘rinishi vujudga keldi.
