29.9.2023 47

Bagʻrikeng ustoz

Ustoz deganda har qaysi insonning ko‘nglida chuqur hurmat-ehtirom va cheksiz minnatdorlik tuyg’ulari paydo bo‘ladi. Bugun Navoiy davlat pedagogika instituti professor-oʻqituvchilari uchun 1-oktyabr — Ustoz va murabbiylar kuni munosabati bilan Navoiy shahridagi “Azamat Fayz“ restoranida bayram dasturxoni yozilib, tantanali tadbir tashkil etildi. Bayram munosabati bilan oliygohda taʼlim samaradorligini oshirish, yoshlarga taʼlim-tarbiya va zamonaviy fan sohalarini egallashda oʻz xizmatini ayamagan, hozirgi kunda nafaqa gashtini surayotgan, qolaversa, institut ravnaqi yo‘lida oʻz hissasini qoʻshib kelayotgan professor-oʻqituvchilar institutimiz rektori Bahodir Sobirov tomonidan tashakkurnoma hamda qimmatbaho esdalik sovgʻalari bilan taqdirlandilar. Bayram tadbiri kuy-qo‘shiqlar va unutilmas raqslar hamohangligida davom etdi.

29.9.2023 51

Ilmiy-amaliy anjuman

O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasida “Favqulodda vaziyatlarni oldini olish va ularni bartaraf etish: muammo va yechimlar” mavzusida respublika ilmiy-amaliy anjumani o‘tkazildi. Anjumanda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Gʻ.Mavlonov nomidagi Seysmologiya instituti, Respublika ilmiy-tadqiqot institutlari, O‘zbekiston Respublikasi FVV Favqulodda vaziyatlar profilaktikasi departamenti, Favqulodda vaziyatlar vazirligi Yong‘in xavfsizligi va favqulodda vaziyatlar muammolari ilmiy-tadqiqot instituti, O‘zbekiston Respublikasi FVV Seysmoprognostik monitoring Respublika markazi, Qurolli Kuchlar akademiyasi, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Chirchiq Oliy tank qo‘mondonlik-muhandislik bilim yurti, Favqulodda vaziyatlar vazirligi akademiyasi huzuridagi Fuqaro muhofazasi instituti yosh olimlari va boshqa nodavlat tashkilotlar, Favqulodda vaziyatlar vazirligi akademiyasining professor-o‘qituvchilari, harbiy xizmatchilari, kursantlar va talabalar hamda ommaviy axborot vositalari xodimlari ishtirok etdi. Anjumanni Akademiya boshlig‘i, general-mayor Ravshan Haydarov ochib, mamlakatimizda izchillik bilan amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, shuningdek, favqulodda vaziyatlarni oldini olish va ularni bartaraf etishga qaratilgan dolzarb muammolarni soha mutaxassislari tomonidan zamonaviy inovatsion texnologiyalar asosidagi yechimini topish hamda ilmiy izlanishlar olib borishga alohida e’tibor qaratilayotganini alohida ta’kidladi. Anjumanda so‘zga chiqqanlar, iqtisodiyot tarmoqlari jadal rivojlanayotganligi, ishlab chiqarish texnologiyalarining murakkablashib borayotgani bois, favqulodda vaziyatlar paydo bo‘lish xavfini yanada oshirayotganiga e’tibor qaratib, turli ijtimoiy va iqtisodiy obyektlarda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarni oldini olish, innovatsion texnologiyalarni qo‘llash samaradorligini oshirishda qo‘l keladigan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqishga qaratilgan keng fikr-mulohazalarni bildirdilar. Anjuman doirasida yosh olimlar, tadqiqotchilar va iqtidorli talabalar tomonidan yaratilgan ixtirolar, innovatsion ishlanmalar bo‘yicha ma’ruza bilan chiqishlari va ularning namoyishlari,  ishlanmalar ko‘rgazmasi hamda badiiy va maxsus adabiyotlar yarmarkasi anjuman qatnashchilarida katta taassurotlar qoldirdi. Anjuman yakunida Akademiya rahbariyati tomonidan vazirlik, idoralardan tashrif buyurgan ma’ruzachilarga hamda faol ishtirok etganlarga tashakkurnoma va sertifikatlar hamda esdalik sovg‘alari tantanali topshirildi.  

29.9.2023 63

Beruniy ilmiy merosiga bag‘ishlangan konferensiya bo'lib o'tdi

Joriy yilning 25-28-sentabr kunlari o‘ziga xos tarixiy sanalarga aylandi. Boisi, aynan mana shu kunlar davomida buyuk olim va mutafakkir Abu Rayhon Beruniy tavalludining 1050 yilligi munosabati bilan “Abu Rayhon Beruniy ilmiy merosining jahon fani rivojidagi o‘rni” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya bo‘lib o‘tdi. Ahamiyatli jihati, konferensiyada mahalliy taqdiqotchilar bilan birga dunyoning 20 dan ortiq mamlakatidan beruniyshunos olimlar ishtirok etdilar. Tadqiqotlar buyuk olimning shaxsiyati, izlanishlari, kashfiyotlari, ilmiy qarashlari va dunyo fani taraqqiyotidagi o‘rni kabi masalalarga asoslangan. 1050 yillik yubiley doirasida 150 dan ortiq olimlar va konferensiya ishtirokchilari Beruniyning 150 ga yaqin asarlarini qayta-qayta esladi. Konferensiyada ishtirok etish baxtiga muyassar bo‘lganlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm viloyati va Toshkent shahri kabi hududiy uchlikda band bo‘ldilar va anjumanni yuqori saviyada o‘tishiga o‘z hissalarini qo‘shdilar. Konferensiyaning to‘rtinchi kuni – 28-sentabr tongida jamoa poytaxtdagi Hyatt Regency mehmonxonasida kutib olindi. Allaqachon bu kunga kelib olimlar o‘zaro do‘stlashishga ulgurgan, quloqqa chalinadigan turli tillardagi muhomakamalar soni esa yanada ko‘paygan edi. Muhtasham anjumanlar zali mehmonlarni o‘z bag‘riga oldi va konferensiyaning yapli majlisi boshlandi. Majlisga Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi rahbari Minhojiddin Hojimatov moderatorlik qildi. U munosib ishtirok uchun mehmonlarga o‘z minnatdorchiligini bildirdi va bugungi kunga “Olimning bayrami – olamning bayrami” deya ta’rif berdi. Tabrik nutqi nihoyasida Abu Rayhon Beruniyning ilmiy merosiga oid hujjatli rolik namoyish etildi. Yalpi majlis davomida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti administratsiyasi mas’ul xodimi, tarix fanlari doktori, professor Abduhalil Mavrulov, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi vitse-prezidenti Bahrom Abduhalimov, Inson huquqlari bo‘yicha Milliy markaz direktori Akmal Saidov, falsafa fanlari doktori, professor Jamila Shermuhammedova, shuningdek, qator xorij mutaxassislari konferensiya yuzasidan o‘z mulohazalarini bildirdilar. Konferensiyada Eron Islom Respublikasining Toshkentdagi elchixonasi birinchi maslahatchisi Mas’ud Niliy ham ishtirok etdi. Xalqaro mutaxassisni jurnalistlar o‘rab olgan, biz ham uning fikrlariga qiziqdik:“Beruniy shaxsi va ilmiy merosi eronliklar uchun ham qadrli, ko‘plab fors olimlari uning asarlari bo‘yicha qator tadqiqotlar olib borgan. Bugungi tadbirga katta hayajon va qiziqish bilan yetib keldim, ochig‘i, ilmiy anjumandagi muhit meni judayam to‘lqinlantirdi.”Majlis davomida bir qancha olimlar o‘z tadqiqotlari yuzasidan ma’lumot berdilar. Xususan, Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti professori, Ashraf Ahmedov “Beruniy kitoblarini varaqlab...” sarlavhasi ostida o‘z mulohazalari bilan o‘rtoqlashdi: “Siz qo‘lingizga olgan Beruniyning 8 ta kitobini nashr etishga o‘zim boshchilik qildim. Bu kitoblarni men qayta-qayta varaqlaganman, qayta-qayta o‘qiganman... Umrimning katta qismini Beruniyning ilmiy merosini o‘rganishga sarflaganman va bu kitoblarni keyingi avlodlarga yetkaza olganimdan baxtiyorman. Men shu kunga kelish uchun uzoq yo‘l bosib o‘tdim, otam o‘qishni biladigan, lekin yozishni bilmaydigan bir xudojo‘y odam edi, bolaligimda ular menga “Ming bir kecha” kitobini qayta-qayta o‘qib berganlar. Balki, o‘sha vaqtda kitobga mehr qo‘ygandirman... Men kitoblar bilan birga yashadim, keyinchalik arab tilini o‘rgandim, Beruniy kitoblarini qadrladim va buni qarangki, 84 yoshimda ham mana shu ilm ichidaman.” Biroz tanaffusdan so‘ng, konferensiya sho‘balardagi faoliyatini boshladi. Olimlar ikkita seksiyaga ajraldilar va ilmiy ma’ruzalar himoyasi boshlandi. Malayziya Hadhari Islom instituti doktori Fariza Sham “Al-Beruniy: yosh avlod uchun Islom maktabining ibratli shaxsi” mavzusidagi izlanishlarini ommaga e’lon qildi. O‘zbekcha lutf va islom diniga xos kalimalar bilan boshlangan nutq davomida xorijlik mutaxassis Beruniy shaxsiyati, uning din rivoji uchun qo‘shgan hissasi, chin musulmonlarga xos fazilatlari, xususan, bolalikdan Qur’oni Karimni yod olgani haqida fiklar bildirdi. Uning ta’biri bilan aytganda, “Har bir yosh avlod Beruniyni o‘zi uchun ibrat deb bilsa, uning insoniy xususiyatlariga ergashsa, unga o‘xshashga intilsa, hayotiga yanada mazmun kiradi va katta ishlarga qodir bo‘ladi.”  Bir-biridan qiziq, mazmundor va qimmatli tadqiqotlar ketma-ketligini yuksak baholash mumkin. Quvonarlisi, xorijliklar buyuk olimimiz haqida o‘zimizdek to‘lqinlanib gapirishdi. Xususan, “Beruniyning gidrologiya tarixidagi roli” mavzusidagi tadqiqoti bilan so‘zga chiqqan italiyalik olim Vladimiro Andrea Bochellining fikriga ko‘ra, Beruniyning ilmi katta bir daraxtning ildiziga o‘xshaydi, uni to‘liq o‘rganish mushkul. Yana shuni ta’kidlash lozimki, zamon nuqtai nazaridan X asr oldin ilmiy tadqiqot olib borish oson bo‘lmagan, buning uchun olimdan katta iroda va tafakkur talab qilingan. Shu asosda, Beruniyning tafakkuri bugungi kun olimlarining tafakkuri bilan tenglasha oladi, deyish mumkin. Har ikki sho‘bada olimlar munosib ishtirok etdilar. Ma’ruzalar muhokamalarga, muhokamalar e’tiroflarga ulandi. Ma’lumot uchun, konferensiya materiallari alohida to‘plam holida nashr etilgan. Bu to‘plam Abu Rayhon Beruniyning 1050 yilligi yubileyidan munosib esdalik bo‘lib qoldi, deyish mumkin. Yuqori saviyada, yorqin taassurotlarga boy ko‘rinishda bo‘lib o‘tgan konferensiya aynan baland nuqtada yakunlandi, konferensiya ishtirokchilariga maxsus sertifikat, konferensiya to‘plami, Beruniy kitoblari to‘plami va esdalik sovg‘alar ulashildi. Kunning ikkinchi yarmidan boshlab xorijlik mehmonlar mamnun kayfiyatda o‘z yurtlariga kuzatildi. Umuman olganda, bunday xalqaro konferensiyalar ilmiy rivojlanish va xalqaro do‘stlik aloqalarini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi. O‘tgan to‘rt kunlik taassurotlardan anglash mumkinki, ilmiy-amaliy anjuman o‘z maqsadini a’lo darajada ado etdi.

28.9.2023 140

Alifbodagi 4 ta harf oʻzgarmoqdami?

Shu kunlarda alifboga oʻzgartirish kiritish masalasi barchaning diqqat markazda. Ijtimoiy tarmoqlarda kimdir oʻzgarishlar zarurligini, chalkashlik va qiyinchiliklar barham topishini aytsa, boshqasi bu o‘zgarishlar savodsizlikning yanada urchishiga xizmat qilishi, lotin yozuviga to‘liq o‘tishimizni ta’minlab bermasligi haqida yozmoqda... Xoʻsh, alifboni oʻzgartirish bizga qanchalik zarur? Bu bizga qanchaga tushadi? Savodsizlik yanada koʻpayadimi? Yoshlar yangilikni qanday qabul qilmoqda? Ushbu savollarga javob topish uchun mutaxassislarga murojaat qilamiz.   Qog‘oz va vaqt 5 foizga tejaladi Avvalo, 4 ta harfni oʻzgartirish nima uchun kerak boʻldi, bu bizga qanday qulaylik yaratadi, degan savol bilan tilshunos Zebiniso Hakimovaga murojaat qildik: “Yangi loyihaga koʻra, 4 ta harf shakli oʻzgartirilmoqda. Yozilishi murakkab o‘, g‘ harflarining soddalashtirilgani – bir klaviatura tugmasini bosish bilan yoziladigan shakllar tanlangani oydinlashadi. Alifbo loyihasi mualliflarining tushuntirishicha, tanlangan harflar uchun yunikod olish ham mumkin. Keyingi o‘zgarishlar sh va ch harfiy birikmalarini bir harf holiga keltirilgani bo‘lib, bu o‘zgarishni ham bir tovush – bir harf tamoyiliga asoslangani uchun ma’qullaymiz, qolaversa, amaldagi harflarning shaklan ixchamlashgani natijasida ancha-muncha hajm tejalishi mumkin. Shu bilan birga, «Imlo qoidalari»dagi ayrim istisnolar bartaraf bo‘ladi. Jumladan, mo‘jiza, mo‘tabar so‘zlarida m tovushidan keyingi unli tovushni cho‘ziq aytsak ham tutuq belgisining qo‘yilmasligi, Is’hoq, as’hob so‘zlaridagi yonma-yon keladigan s va h harflarini sh deb o‘qilmaslik uchun tutuq belgisi qo‘yilishi kabi ortiqcha qoidalardan qutuladigan bo‘ldik. Loyiha yuzasidan bildirilayotgan takliflarda tutuq belgisini alifbodan chiqarib tashlash hamda x va h harflarini yaxlitlashtirib yuborish kerakligi bot-bot aytilmoqda. Bizning fikrimizcha, bunday vaqtda ushbu harflarning o‘zbek tilidagi juda ko‘p so‘zlarda uchrashi nazardan qochirilmoqda. Bu harflarning yaxlitlashtirib yuborilishi omonimiyaga yo‘l ochadi. Ham – xam, hol – xol, holi – xoli tarzida farqlanib qo‘llanilgan so‘zlar ma’noviy farqlanishini bir lahzada yo‘qotadi. Bunday misollarni tutuq belgili so‘zlar haqida ham bildiramiz.  Chunonchi: sher – she’r, surat – sur’at, sava – sa’va, qala – qal’a shaklida farqlanib turgan so‘zlar ham ma’no nozikligini yo‘qotadi. Bu bilan o‘zbek tilining badiiy imkoniyatlari g‘ariblashib ketadi”. Yuqorida harflarning shaklan ixchamlashgani natijasida ancha-muncha hajm tejalishi mumkinligi haqida gap bordi. Iqtisodchi Otabek Bakirov ham ushbu xususda toʻxtalib, shunday deydi: “Shu oʻzgarishlar eʼlon qilinishi bilan doʻstlarimizdan biri Hamza Foziljonov Isajon Sultonning “Genetik” romanini taklif etilayotgan qolipga solib koʻrdi. 100 betlik roman 95 betga jo boʻlgan. Koʻryapsizmi, 5 foiz iqtisod qilinmoqda. Bu nafaqat qogʻoz, eng qimmat narsa vaqt ham. Shu emasmi iqtisod qilish? Apostroflarga toʻlgan hozirgi variantda oʻqish tezligi ham, yozish tezligi ham past boʻladi. Buni oʻzimning misolimda aytyapman. Ishonmasangiz, tajriba qilib koʻring”.   Nega oʻ va gʻ ning qalpogʻi ikki xil? Oʻzgartirishlarga oʻrinli eʼtirozlar ham bor. Jumladan, ijtimoiy tarmoq faoli Alisher Sabriy shu savolni oʻrtaga tashladi: “Nega “o‘” bilan “g‘”ning yangi taklif qilinayotgan variantlaridagi qalpoqchalar ikki xil (Ğ, Õ)? Alifbodagi harflar rang-barangligini ta’minlash uchunmi bu, yoki dasturchilarimiz shugina belgini (yo unisi, yo bunisi... menga qolsa, “õ”niki ham chiroyli, ham yozma shakliga yaqin) ikki harf ustiga bir xillashtirgan holda klaviaturaga kiritolmaydimi?”. Dasturchi Rashid Tojiboyev esa masalaning iqtisodiy tomonlari haqida bir necha haqli savollarni oʻrtaga tashladi: “Ishchi guruh yangi lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini muhokama qilish jarayonida moliya boʻyicha ekspertlar, analitiklarni ham jalb qilganmikan? Mening fikrimcha yoʻq. Bir oʻylab koʻring, yuqoridagi arzimas tuyilgan yangi harflarning joriy qilinishi, Oʻzbekiston uchun qanchaga tushishini. Masalan, bitta oʻ harfining oʻzgarishi davlat nomining oʻzgarishiga, Sh harfining oʻzgarishi poytaxt nomining oʻzgarishiga olib keladi. Qoʻshnilarimizga Ostona nomining Nursultonga oʻzgarishi 125 million AQSh dollariga tushganidan xabaringiz bor. Bizda esa bu muammo nafaqat Vatan nomi, balki poytaxt, tuman va viloyat nomlari, yaqinda berilgan xorijga chiqish pasporti, atoqli nomlar, haykallar, milliy valyutamiz soʻm (Eron hukumatiga milliy valyutasi Rialni Tomanga oʻzgartirish taqriban 1 mlrd. dollarga tushganidan xabaringiz bormi?), haydovchilik guvohnomasi, xorijda yashovchi fuqarolarning ular olgan hujjat/guvohnomalari va boshqa koʻplab muhim hujjatlarning oʻzgarishiga olib keladi. Odamlar xorijga chiqish pasportini qiyinchiliklar bilan qoʻlga kiritayotgan bir paytda, lotin yozuvining oʻzgarishi orqali uni yangi pasportda aksini topishi uchun qancha vaqt kerak boʻladi? Oʻzbek soʻmini qanday qilib almashtiradi? Yuqoridagi muammolarni hal qilishga qancha vaqt ketadi? Ushbu muddat ichida xalqimiz orasida 2 ta lotin yozuvi shakllanib qolmaydimi? Ishchi guruh shu muammolarni moliyaviy tomondan ham oʻylab koʻrganmikan? Oʻylab koʻrgan boʻlsa, bu oʻzgarishlar Oʻzbekiston uchun qanchaga tushadi? Bu pullar siz va mening pullarim. Uning oʻrniga shu pullarni boshqa sohalarga, aytaylik, taʼlim sohasini isloh qilishga qaratsak hamma uchun yaxshi boʻlmaydimi?”.   101 talabadan 97 tasi rozi Alifboni oʻzgartirishga qarshi boʻlganlar, asosan, xalqda savodsizlik yanada kuchayishini, oʻzi shundoq ham ikki yozuv oʻrtasida sarson ekanini taʼkidlasa, ayrimlar yangi loyiha savodsizlikka barham berishi haqida yozmoqda. Jumladan, filologiya fanlari nomzodi, Davlat tilida ish yuritish asoslarini o‘qitish va malaka oshirish markazining Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy bo‘linmasi rahbari Farhod Bobojonov ham shunday fikrda. “Bugun Qoraqalpoq davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-kurs talabalariga “Davlat tilida ish yuritish” fanidan ma’ruzam bor edi. Talabalar orasida kechagi lotin alifbosi islohiga bag‘ishlangan anjuman takliflari qizg‘in muhokama qilinayotgan ekan. Avvalo, talabalarga savol berdim: alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 93 nafari qarshi bo‘ldi, 5 nafari betaraf va 3 nafari ma’qulladi. Sababini so‘raganimda, kimdir masalaning iqtisodiy tomonini, kimdir hozirgi alifbo shakliga o‘rganib qolganini aytdi. Ko‘pchilik esa nima uchun qarshiligini o‘zi ham bilmas ekan. Men ham o‘z munosabatimni bildirdim…  Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak? Buning bir qancha sabablari bor: Hozirgi lotin alifbosidagi o‘ va g‘ harflari o‘zgartirilmasa, kompyuter imkoniyatlaridan to‘liq foydalana olmaymiz. Bu harflarni yozish uchun klaviaturada 6 ta tugmani bosish kerak: o(yoki g)+bo‘shliq+‘(belgi tugmasi)+orqaga qaytish+oldindagini o‘chirish+keyinga o‘tish=o‘(yoki g‘). Bu texnik muammo, buni hal qilish uchun klaviaturaga biror ishlatilmaydigan harf o‘rniga (masalan w) o‘ (yoki g‘) harfini joylashtirish mumkin. Biroq kompyuter (sun’iy intelekt) bu harfni tanimaydi va tan olmaydi. Chunki Yunikod belgilar tizimida bunday harfiy belgi yo‘q, uni kiritib ham bo‘lmaydi. Ya’ni o‘zbek tilini hozirgi alifbo bilan kompyuter tiliga aylantirib bo‘lmaydi. Sh harfi yoshlar uchun noqulaylik tug‘dirmoqda. Sh harfi ifodalaydigan tovushni berish uchun yoshlar orasidagi shaxsiy yozishmalarda w (kirillcha ш harfiga o‘xshagani uchun) harfidan foydalanish urfga kirgan. Islohot bahonasida bu qusurdan qutulish imkoni paydo bo‘lmoqda. Ch harfiga c belgisining qabul qilinayotgani ham to‘g‘ri qaror. Turk va ozarbayjon alifbolaridagi kabi bu tovush uchun ç harfini (oldingi loyihada shunday edi) qabul qilish mumkin. Biroq alifboda c harfi bo‘lmasdan undan hosil qilingan yasama ç qo‘llanilishi mantiqsiz bo‘lar edi. Islohot iqtisodiy jihatdan hech qanday zarar keltirmaydi. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar, tashqi yozuvlar, yo‘l ko‘rsatkichlari uzog‘i bilan besh-o‘n yil ichida joyiga tushadi. O‘ttiz yil bo‘ldi ikki yozuv orasida sarson bo‘lib yuribmiz-ku, to‘rt harfning to‘rt-besh yillik muammosi nima bo‘libdi. Hozircha faqat birinchi sinf alifbo kitobini yangilasa yetarli. Qolganlari vaqti-soati bilan amalga oshirilaveradi. Auditoriyada jimlik. Savolimni yana takrorladim: Alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 2 nafari qarshi bo‘ldi, 2 nafari betaraf va 97 nafari ma’qulladi”...   Yoppasiga savodsizlashadi Kolumnist Komil Jalilov bu o‘zgarish bir necha avlodning yoppasiga savodsizlashishiga olib kelishidan xavotirda. “Taklif qilinayotgan yondashuv, ya’ni alifbo o‘zgarsa ham eski alifbo asosida chop qilingan darsliklar bilan o‘quvchilarga dars berishni davom ettirish bir qancha avlodning yoppasiga savodsizlashishiga olib keladi. Maktab darsliklari davriylik asosida har besh yilda yangilanadi. Misol uchun, bu yil yaratilgan 2-sinf darsliklari besh yildan keyin qayta chop qilinadi. Endi tasavvur qilamiz: alifbo almashdi, lekin darsliklar yangilanmadi. O‘quvchilar qo‘lidagi darsliklarda “g‘uncha”, “Toshkent”, “shamchiroq” shaklida yozilgan so‘zlarni o‘qituvchi aslida “ğunca”, “Toşkent”, “şamciroq” shaklida yozish kerakligini o‘rgatadi. Yoki bir yil yangilangan alifboda chop qilingan darsliklarni o‘qigan o‘quvchilarga keyingi yil eski alifboda chop qilingan darsliklar berildi (agar darsliklar yoppasiga yangilanmasdan, qayta nashr etish muddati yetganda chop qilinsa, shunday holatlar ro‘y berishi aniq). So‘zlarni to‘g‘ri yozish, imlo qoidalarini yodlashda vizual xotira (ko‘rish orqali eslab qolish) katta rol o‘ynashini hisobga olsak, bunday o‘quvchilarda savodxonlik, so‘zlarni to‘g‘ri yozish bilan katta muammo chiqishi aniq. Va bu avlod vaqt o‘tib davlat idoralarida hozirgi avlodning o‘rnini egallaganda yangi alifboni inkor qiladi — xuddi hozirgi yoshi katta avlod kirill yozuviga o‘rgangani uchun amaldagi lotin yozuvini inkor qilganday. Qarabsizki, yana alifboni “takomillashtirish” zarurati tug‘iladi”. Koʻrinib turganidek, eʼtiroz-u maʼqullashlarning har birida jon bor. Bunday sharoitda eng toʻgʻri yechimni topish yana jonkuyar mutaxassislar zimmasida qoladi.

28.9.2023 108

7 030 603 nafar yosh qamrab olindi

Bu yil “Besh tashabbus olimpiadasi” ikkinchi mavsumidagi tanlov va sport musobaqalarida ishtirok etish uchun 5tashabbus.uz sayti orqali jami 7 million 30 ming 603 nafar yosh elektron roʻyxatdan oʻtdi. Shundan 4 million 582 ming 784 nafar yosh mahalla yoshlari oʻrtasidagi loyihalarda; 2 million 447 ming 819 nafar oʻquvchi ilk bor maktab oʻquvchi-yoshlari oʻrtasida boʻlib oʻtayotgan bellashuvlarda qatnashish uchun istak bildirgan. 11–18-sentabr kunlari olimpiadaning maktab oʻquvchilari oʻrtasidagi loyihalarida birinchi – sinflararo maktab bosqichida respublikamizdagi 10 ming 104 ta maktab oʻquvchilari 9 ta loyiha (quvnoq startlar, yengil atletika, shaxmat, shashka, stol tennisi, futbol, voleybol sport musobaqalari hamda zakovat intellektual oʻyini, quvnoqlar va zukkolar tanlovlari) boʻyicha kuch sinashdi. Maktab oʻquvchilari ishtirokidagi ikkinchi – maktablararo tuman (shahar) bosqichi 3–10-oktabr kunlari boʻlib oʻtadi. Shuningdek, 9 440 ta mahalla yoshlari oʻrtasidagi 5 ta loyiha (“Milliy va zamonaviy cholgʻu ijrochiligi”, voleybol, kurash, “Yosh kitobxon” tanlovi va “Zakovat” intellektual oʻyini)ning birinchi – koʻchalararo mahalla bosqichi 15–23-sentabr kunlari boʻlib oʻtdi. Ushbu mahalla yoshlari oʻrtasidagi loyihalarning ikkinchi – mahallalararo sektor bosqichi 27-sentabrdan 10-oktabrga qadar davom etadi.

28.9.2023 111

82,3 % yosh oilaviy ajrimdan xavotirda

Mamlakatimizda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash va ajrimlarning oldini olish maqsadida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Ammo bu borada oʻz yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Xususan, oilaviy munosabatlardagi mojarolar va uning natijasida sodir boʻlayotgan ajrashishlar soni ortishi jamiyat rivoji yoʻlidagi asosiy toʻsiqlardan biri hisoblanadi. 2022-yildagi statistika maʼlumotlariga qaraydigan boʻlsak, 30 yoshgacha boʻlgan yosh oilalar soni 2 886 296 tani, oila qurganiga 5 yil toʻlmagan oilalar oʻrtasidagi ajrimlar esa 17 628 tani tashkil etgan. Joriy yilning iyul oyida Yoshlar muammolarini oʻrganish va istiqbolli kadrlarni tayyorlash instituti tomonidan yosh oilalar oʻrtasida ajrimlar, zoʻravonlik holatlari va uni keltirib chiqaruvchi omillar hamda mavjud tendensiyalarni oʻrganish maqsadida tadqiqot oʻtkazilib, yosh oilalar ajrimining asosiy sabablari oʻrganilgan. Tadqiqot natijalari hududlarda yosh yigit-qizlarni oila qurish, mustaqil hayotga tayyorlash ishlarini kuchaytirish, ularga oila muqaddasligini tushuntirishda ota-ona, yaqin qarindoshlarning masʼuliyatini oshirish, oiladagi moddiy qiyinchiliklar va ziddiyatlarni ijobiy tomonga hal etish mexanizmini takomillashtirish zarurligini koʻrsatgan. Bugungi kunda yoshlarning aksariyati (92,3 foizi) oila qurish va oilaviy munosabatlarni baxt sifatida qabul qiladi. Ammo yoshlarning 82,3 foizida oilaviy ajrashishdan xavotiri yuqori darajada ekani maʼlum boʻldi. Bu esa oʻz navbatida yigit-qizlar hayotida oila muhim oʻrin tutishidan dalolat beradi. Maʼlumotlar tahliliga koʻra, fuqarolarning deyarli uchdan ikki qismi (69,5%) 22-25 yosh oraligʻida oila qurgan maʼqul, 18,3 foizi esa 18-21 yoshda oila qurish kerak deb hisoblaydi. Oilaviy baxtga erishish jamiyatda er-xotin oʻrtasidagi mojarolar va zoʻravonlikning oldini olishda hamda ijtimoiy barqarorlikni taʼminlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, oilada sogʻlom psixologik muhitni shakllantirish – shaxslararo munosabatlarning mustahkamlanishi va rivojlanishida muhim oʻringa ega boʻlib, undagi osoyishta psixologik muhit er-xotin oʻrtasidagi munosabatlarga ham ijobiy taʼsir koʻrsatadi. Oilada yuksak maʼnaviy-axloqiy muhitni qaror toptirish va ajrimlarning oldini olish boʻyicha keng tushuntirish ishlarini olib borish barchamizga yuqori masʼuliyat yuklaydi. Ayniqsa, yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash va ularni jamiyatning faol a’zosiga aylantirishda taʼlim muassasalari va boshqa ijtimoiy tuzilmalarning oʻrni muhim ahamiyat kasb etadi. Institut oʻtkazgan tadqiqot ishtirokchilarining 57,1 foizi oilaviy munosabatlarning muhimligini tushuntirish va tegishli maslahatlarni berishda ota-ona, yaqin qarindoshlar, 16 foizi esa taʼlim muassasalarining oʻrni muhimligiga urgʻu bergan. Shu bilan birga, har ikkinchi yosh joylarda yoshlarni oilaviy va mustaqil hayotga tayyorlash ishlaridan qoniqmayotganini qayd etish zarur. Yosh oilalar oʻrtasidagi ajrim va maishiy hayotdagi ijtimoiy ziddiyatlar oʻzaro bogʻliq jarayonlar boʻlib, bu boradagi chora-tadbirlar natijadorligi jamiyat taraqqiyotiga bevosita taʼsir koʻrsatadi. Yoshlar muammolarini oʻrganish va istiqbolli kadrlarni tayyorlash instituti mutaxassislari tomonidan yosh oilalar oʻrtasidagi ajrimlarning asosiy sabablari oʻrganilganda, ular moddiy yetishmovchilik, uchinchi shaxslarning aralashuvi, tushunmovchilik holatlari hamda er-xotin oʻrtasidagi kelishmovchiliklar bilan bogʻliq ekanligi aniqlangan. Bundan tashqari, oilada er (yoki uning yaqin qarindoshlari) tomonidan turmush oʻrtogʻiga nisbatan jismoniy kuch va ruhiy bosim oʻtkazilishining salbiy holat ekani va ajrimlarning ortishiga olib kelishini taʼkidlagan yoshlar 71,1 foizni tashkil etmoqda. Yoshlarning fikriga koʻra, bugungi kunda oilalarda ayollarga nisbatan jismoniy kuch yoki psixologik bosim ishlatilishi qator subyektiv omillar bilan bogʻliq. Birlamchi sabablari – ong va tarbiya, ayollarning turmushga tayyor emasligi va erning oilasida shakllangan muhit bilan bogʻliq. Keyingi oʻrinlarda esa oilaning erkin emasligi, ota-ona bosimi asosida qurilganligi, qator iqtisodiy qiyinchiliklarning mavjudligi, erning boshqa ayolga koʻngil qoʻyishi, shuningdek, aksariyat hollarda kelinning oʻzini himoya qila olmasligi va milliy mentalitet ham bularning triggerlari sifatida baholangan. Achinarlisi, bu kabi destruktiv xatti-harakatlar ayrim hollarda ijobiy natija va samarali taʼsir koʻrsatadi degan fikrda boʻlgan yoshlar ham yoʻq emas. Yoshlar qadriyatlari ustuvorligida ikkinchi oila qurishga boʻlgan munosabatda ayrim oʻzgarishlar tendensiyasi sodir boʻlayotganini kuzatish mumkin. Yoshlarning fikricha, ikkinchi oila qurish oilaviy munosabatlarning yanada chigallashuviga olib kelib, ajrashishlarning asosiy sabablaridan biri boʻlishi mumkin. Xulosa tariqasida taʼkidlash joizki, yosh oilalarni moddiy jihatdan qoʻllab-quvvatlash va ularga turli darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy imtiyozlar berish tizimini takomillashtirish, jamiyatdagi oilaviy qadriyatlar transformatsiyasini oʻrganishni hamda mahallalardagi yoshlar yetakchilariga ajrashish yoqasida turgan yosh oilalar bilan ishlash boʻyicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Yosh oilalar oʻrtasidagi ajrim holatlarining oldini olishda yoshlar yetakchilarining oʻrni beqiyos. Ular oilada yuzaga kelish ehtimoli boʻlgan nizo-janjallarning sabablarini aniqlash va ularning oldini olish, muammolarni ijobiy hal qilish uchun, avvalo, ularning kimlar oʻrtasida yuz berayotganini farqlashi zarur. Buning uchun mahalladagi xotin-qizlar faoli yoki maktab psixologi yordamida dastlabki holatni aniqlashga qaratilgan umumiy savollar va har bir muammoning psixologik xususiyatini belgilashga moʻljallangan psixologik testlar oʻtkaziladi. Ushbu testlar orqali nizoli oilalardagi muammolar oʻrganiladi va bu muammolarni bartaraf etish boʻyicha mutaxassislar biriktiriladi. Biriktirilgan mutaxassislarning nizoli oila vakillari bilan individual ishlashi qayd etib boriladi. Ushbu nizoli oila barqarorlashguncha faoliyat olib boriladi va oxirida ijobiy natija qayd etiladi. Bundan tashqari, yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash va ularni jamiyatning faol ishtirokchisiga aylantirishda taʼlim muassasalari va boshqa ijtimoiy tuzilmalarning oʻrni muhim ahamiyat kasb etadi. Oilaviy ajrashishlar va kelishmovchiliklarning oldini olishda hududlarda (mahallalar kesimida) yoshlarni nikohga va oila qurishga tayyorlash boʻyicha tushuntirish ishlari va oʻquvlarni tizimli (haftada 1-2 marotaba) tashkil etish oʻrinli boʻlib, bunda mahalladagi xotin-qizlar faoli va mahalla raisining xotin-qizlarga ijtimoiy-huquqiy, psixologik yordam koʻrsatilishi va oilaning tarbiyaviy-taʼlim salohiyatini mustahkamlash, oilaviy qadriyatlarni saqlash boʻyicha tadbirlarni amalga oshirishi boʻyicha masʼuliyatini oshirish lozim. Shuningdek: – yoshlar uchun oilaviy turmush davomida kutiladigan muammolar va ularni bartaraf etish sirlari, sogʻlom turmush tarzi va sogʻliqni saqlash sohasida kundalik hayotda zarur boʻlgan jihatlar batafsil yoritilgan maxsus videolavhalar ishlab chiqish va uni keng targʻib qilish; – ruhiy va jismoniy zoʻravonlikdan jabr koʻrgan yosh oila aʼzolariga oʻz vaqtida va manzilli yordam koʻrsatish hamda ularni himoya qilish maqsadida masʼul tashkilotlar faollarining hududlardagi qoʻshma dasturlarini ishlab chiqish hamda amaliyotga qoʻllash jarayonini nazorat qilish; – oilaning inson hayotidagi ahamiyati, uning muqaddasligi va oilani mustahkamlashga jiddiy eʼtibor qaratish zarurligi toʻgʻrisidagi ijtimoiy roliklarni tayyorlash, OAV va ijtimoiy tarmoqlar orqali keng yoritish bugungi kunda jamiyatimizda aktual muammoga aylangan yosh oilalar ajrimining oldini olishda samarali chora-tadbirlar sifatida xizmat qilishi mumkin.

28.9.2023 192

Yetakchilar bilan yuzma-yuz muloqot

Toshkent viloyatining Chinoz tumanida 55 ta mahalla boʻlib, ularda, jumladan, 33 ming 643 nafar yosh istiqomat qiladi. Ayni yoshlarning 1 325 nafari “qizil” toifaga kiritilgan. Bandlik dasturiga koʻra, ularning 608 nafari ishsizligi bois roʻyxatga olingan boʻlsa, hozirga qadar 251 nafarining bandligi taʼminlangan. “Ogʻir” toifaga olingan yoshlarning qanday muammo va ehtiyojlari bor? Ular qanday yordamga muhtoj? Prezident Administratsiyasi Yoshlar siyosati departamenti rahbari Qahramon Quronboyev boshchiligidagi Resbuplika ishchi guruhi aʼzolari Toshkent viloyati Chinoz tumanida boʻlib, yoshlar yetakchilari bilan ochiq muloqot oʻtkazdi. Ilm-fan, tadbirkorlik, taʼlim, bandlik sohasiga oid murojaat va muammolar oʻrtaga tashlanib, har bir yetakchining mahallasidagi vaziyat atroflicha muhokama qilindi. Muloqotlar natijasida turli muammolar sabab oʻz rejalarini amalga oshirishga qiynalayotgan yoshlarga eʼtibor qaratish, bu ularga ragʻbat, boshqa tengdoshlariga ham oʻziga xos ijodiy dalda boʻlishi lozimligi taʼkidlandi. Oʻrtachirchiq tumanidagi 57 ta mahallada yashayotgan 29 ming 133 nafar yoshning 534 nafari “qizil” toifaga kiritilgan. Tumandagi 523 nafar yosh ishsiz. “Mayramkoʻl” mahallasida “Kelajak yoshlar biznes inkubatori” yoʻlga qoʻyilgan bo‘lib, u yerda 26 nafar yoshga 20 sotixdan ochiq yer maydoni, 6 nafar yoshga issiqxona, 8 nafar yoshga 50 tadan tovuq va oʻrdak ajratildi. Issiqxonalarga bodring, yer maydoniga bulgʻor qalampiri, bodring, noʻxot kabi ekinlar ekildi. Yoshlar olayotgan daromadidan mamnun. 2023-yil aprel oyidan Oqqoʻrgʻon tumanidagi “Ishga marhamat” monomarkazi tomonidan Oʻrtachirchiq tumanidagi “Qaytmas” mahallasida aholini kasb-hunarga oʻqitish yoʻlga qoʻyilgan. Shu kunga qadar tuman bandlik boʻlimlari yoʻllanmalariga asosan bu yerda jami 113 nafar yosh kasb-hunar egallagan. Ulardan 55 nafari quyidagi yoʻnalishlarda kasb egasi boʻldi: 19 nafari – tikuvchi; 14 nafari – ayollar sartaroshi; 10 nafari – santexnik va chilangar; 12 nafari – massajchi (uqalovchi). Markazni tamomlagan tinglovchilarga kasb-hunar diplomi darajasiga tenglashtirilgan va egallagan bilimlarini mehnat faoliyatida amalga oshirish huquqini beruvchi sertifikatlar berildi. Ularning 72 foizi ishli ham bo‘ldi. Yana 43 nafar fuqaro yoʻllanma asosida oʻqish jarayoni boshlanishini kutmoqda. Respublika ishchi guruhi safar chogʻida Oʻrtachirchiq tumanidagi mazkur monamarkaz va kasb-hunarga oʻqitish maskani faoliyati bilan tanishdi. Tumandagi yoshlar yetakchilariga yoshlar muammolarini hal etish, ularga amaliy yordam berish ishlarini tizimli tashkil etish borasida maslahatlar berildi. Suhbat davomida har bir yetakchining mahallasidagi vaziyat atroflicha muhokama qilindi. Shundan soʻng Q.Quronboyev Qibray tumanida boʻlib, tumandagi “Chinobod” mahallasi yoshlar yetakchisi faoliyati bilan yaqindan tanishdi. Mahalladagi “ogʻir” toifadagi yoshlarning ahvoli va “Besh tashabbus olimpiadasi” musobaqalarining tashkil etilish jarayonlari bilan qiziqdi. Shu bilan birga, “mahalla beshligi” bilan suhbatlashib, hamkorlikda ishlash boʻyicha tavsiyalar berdi. Tumanning barcha mahallalaridagi yoshlar yetakchilari bilan uchrashuvda ular duch kelayotgan muammolar muhokama qilindi. Yetakchilarning 5+2 muhim vazifalari yuzasidan olib borayotgan ishlari tahlil qilindi. Maʼlumot uchun: Qibray tumanda 68 ta mahalla yetakchilari tomonidan oʻtkazilgan xatlov natijasiga koʻra, 14-30 yoshgacha boʻlgan yoshlar 36 408 nafarni tashkil etadi. Ular quyidagi tofalarga ajratilgan: 23 309 nafari – “yashil”; 13 099 nafari – “sariq”; 1 492 nafari – “qizil”. “Qizil” toifaga olingan yoshlar tuman, viloyat va vazirlik miqyosidagi rahbarlarga biriktirildi. Biriktirilgan rahbarlar oʻzlariga biriktirilgan yoshlar xonadoniga borib, muammolarini oʻrgangan holda tizimli yordam koʻrsatish boʻyicha sektorlar va mahallalar kesimida manzilli “Yoʻl xaritalari” ishlab chiqib, tasdiqladilar. “Qizil” toifadagi yoshlarning 618 nafarida muammolar aniqlangan boʻlib, ularning 578 nafariga (94 %) “Yoʻl xarita”si asosida manzilli yordam koʻrsatilgan. Shuningdek, “Yoshlar bandlik dasturi” asosida Qibray tumanida 2 160 nafar yosh qamrab olingan boʻlib, shundan 1 400 nafari maktab bitiruvchilari hamda 760 nafari ishsiz yoshlarni tashkil etadi. Tasdiqlangan dastur asosida bugungi kun holatiga ko‘ra, 760 nafar ishsiz yoshning yoʻnalishlar kesimida 389 nafarining (51 %) bandligi taʼminlangan.

28.9.2023 121

Quyosh energiyani qayerdan oladi?

Quyosh asosan vodorod atomlaridan ibotar favqulodda ulkan plazma sharidir. Bizning yulduzimiz taxminan 1,4 million kilometr diametriga ega bo‘lib, koinotdagi boshqa yulduzlar bilan taqqoslaganda o‘rtacha kattalikka ega. Quyosh koinotga uzluksiz ravishda juda ulkan miqdorda energiya taratib turadi. Bunda quyoshning massasi asta-sekinlik bilan energiyaga aylanadi va borgan sari “vazn yo‘qotib”, har soniyada taxminan 4 million tonna massasidan mosuvo bo‘ladi. Yer paydo bo‘lgandan buyon sayyoramizda hayot shakllanishi va barqaror rivojlanishi uchun zarur energiya miqdorini quyosh ta’minlab kelmoqda. Sayyoramizdagi hayot uchun g‘oyat muhim bo‘lgan eng asosiy energiya manbayi – quyoshning o‘zida qanday jarayonlar kechishi va unda nimaning evaziga shu darajada ulkan miqdorda energiya ishlab chiqarilishining siri olimlar uchun ham to 1920-yillargacha jumboqligicha qolavergan. Quyoshda energiya qanday hosil bo‘lishining mohiyatini faqat XX asrning 20-yillarida kvant fizikasi shakllana boshlagan davrlarga kelibgina tushunishga muvaffaq bo‘lindi. Quyosh nuri o‘z tarkibida tabiatda mavjud ranglarning to‘liq spektrini qamrab olishi va shu sababli ham quyosh nurlari yorug‘ligi oq rangda ko‘rinishi 1670-yillarda Isaak Nyuton o‘tkazgan tajribalardan ma’lum edi. 1800-yilda mashhur astronom Uilyam Gershel Nyutonning yorug‘lik spektri bilan bajargan optik tajribalarini takrorlab ko‘rdi. Gershel spektrda yuzaga kelayotgan ranglar hududiga simobli termometr qo‘yib ko‘rib, muayyan rang sohasining issiqlik darajasini o‘lchab ko‘rgan (Nyuton zamonasida hali simobli termometrlar ixtiro qilinmagan edi). Gershel hayrat bilan shuni aniqladiki, yorug‘lik spektridagi biz ko‘ra oladigan ranglarning qizil rang sohasi yaqinida, lekin aynan qizil rang ustida emas, balki undan biroz narida harorat tez ko‘tarilar va eng baland bo‘lar ekan. Bundan shunday xulosa kelib chiqdiki, quyoshdan keladigan issiqlikni (aslida istalgan boshqa manbadan keladigan issiqlikni ham) odam ko‘zi ko‘ra olmaydigan diapazondagi infraqizil nurlanishlar orqali uzatilar ekan. “Infraqizil” atamasining ma’nosi “qizildan narida” degan ma’noni bildiradi va u spektrdagi qizil sohadan nariroqdagi hududni ifodalaydi. Termodinamika qonunlariga ko‘ra, issiqlik energiyasi doimo harorat yuqoriroq bo‘lgan jismdan harorati pastroq bo‘lgan jismga tomon oqadi. Soddaroq qilib aytganda, issiqlik doimo qaynoq jismdan sovuq jism tomon harakatlanadi va hech qachon buning aksi yuz bermaydi. Quyosh juda qaynoq jismdir. 1850-yillarda ilmiy jamoatchilikda quyoshning tuzilishi borasida biroz yanglish tushunchalar hukmronlik qilar edi. O‘sha paytlarda olimlar quyosh o‘ta qizigan qaynoq holdagi suyuqlikdan iborat shar deb o‘ylashardi. Xususan, o‘sha davr termodinamika fanining eng ilg‘or olimi lord Kelvin ham quyoshdan nurlanish taralishining sababi o‘sha suyuqliklarning ulkan gravitatsion energiyasining yorug‘lik va issiqlikka aylanib, atrofga sochilishidan yuzaga keladi, degan fikrda bo‘lgan. XX asr boshiga kelib asli Yangi zelandiyalik buyuk fizik olim Ernest Rezerford butunlay yangi, ilg‘or ilmiy g‘oyani ilgari surdi. Fiziklar Rezerfordni “yadro fizikasining cho‘qintirgan otasi” deb hazil aralash ulug‘lashadi. Rezerford quyoshdagi issiqlik manbayi uning qa’rida yuz beradigan radioaktiv jarayonlarga borib taqalishi haqida gipotezani o‘rtaga tashladi. 1920-yillarga kelib esa mazkur yo‘nalishdagi bahslarga Artur Eddington qo‘shildi. Eddington 1919-yildagi Quyosh tutilishi hodisasi paytida Eynshteynning nisbiylik nazariyasi haqiqat ekanini amalda isbotlab bergani bilan mashhur bo‘lib ketgandi.  Eddingtonning fikriga ko‘ra, quyosh ichkarisidagi atomlar shunday murakkab sharoitlarda turadiki, ularning tashqi elektronlari atom yadrosidan ajralib chiqib ketadi va quyosh sirtiga shiddat bilan uchib chiqib, plazma hosil qiladi. Biroq ma’lum bo‘lishicha, Rezerford ham, Eddington ham biroz yanglishgan ekan. Quyoshdagi ulkan issiqlik energiya manbayi bu – quyosh qa’rida muttasil va uzluksiz davom etadigan, favqulodda shiddatli, o‘ta kuchli termoyadro sintezi reaksiyalari bo‘lib chiqdi. Quyoshdagi termoyadro sintezida vodorod atomlarining shiddat bilan o‘zaro to‘qnashishi natijasida geliy atomi hosil bo‘ladi va katta miqdorda energiya ajralib chiqadi. Vodorod atomlari tabiatda mavjud atomlar ichida eng sodda tuzilishga ega bo‘lganidir.  Vodorod atomi – yadrosida musbat zaryadlangan proton va uning atrofida aylanuvchi manfiy zaryadlangan elektrondan iborat xolos. Quyosh (va umuman har qanday yulduz) plazmasida vodorod atomlari o‘zaro shunday katta kuch bilan to‘qnashadiki, natijada yadrodagi proton va elektronlar alohida-alohida bo‘lib ajralib ketadi. Oddiy sharoitlarda musbat zaryadlangan protonlar bir-biridan itariladi. Lekin yulduz qa’rida vodorod atomlari to‘qnashganda, ularning yadrosidagi protonlarning zaryad ishorasi bir xil bo‘lishiga qaramay, bunday protonlar o‘zaro birlashib ketadi. Chunki to‘qnashuv kuchi katta bo‘ladi. Ikkita proton o‘zaro birlashishi natijasida mutlaqo boshqa bir kimyoviy element – geliy atomi hosil bo‘ladi. Lekin bu jarayonda, ya’ni vodorod atomlaridan geliy atomi hosil bo‘lishida bir necha oraliq bosqichlar ham bor. Bunda protonlar neytronlar bilan uyg‘unlashadi. Neytronlar – o‘lchamlariga ko‘ra protonlarga o‘xshash zarrachalar bo‘lib, lekin neytronning zaryadi bo‘lmaydi (uni fiziklar “neytral zaryadlangan zarracha” deyishadi). Protonlarning neytronlar bilan uyg‘unlashishi oqibatida vodorodning og‘ir izotoplari – deyteriy va tritiy vujudga keladi. Aynan shunday og‘ir izotoplarning to‘qnashuvidangina yangi kimyoviy element – geliy atomi hosil bo‘ladi. Geliy atomida ikkita proton va ikkita neytron mavjud bo‘ladi. Xo‘sh, bu jarayonda neytronlar qayerdan paydo bo‘lmoqda? Gap shundaki, ikkita proton yadrolari to‘qnashib, o‘zaro birlashishi natijasida ulardan birining zaryadi yo‘qoladi, ya’ni ikkita protondan biri neytronga aylanadi. O‘sha zaryadidan mosuvo bo‘lgan va endilikda neytronga aylangan protondan juda mitti hamda g‘ayrioddiy zarracha – neytrino uchib chiqadi. Ushbu zarrachalar butun Koinotga sochilib ketadi. Ularni tutish esa deyarli imkonsiz. Geliy – davriy jadvalda vodoroddan keyin keluvchi o‘ta yengil gazdir. Quyosh sirtida geliyning aniqlanishi aslida ko‘p narsaga oydinlik kiritishi mumkin edi. Lekin Eddingtongacha bo‘lgan olimlar nimagadir geliy va vodorod orasidagi bog‘liqlikka unchalik ahamiyat qaratishmagan. Rezerford tajribalarigacha aslida termoyadro sintez haqida aytarli bilimlar ham mavjud emas edi. Keyinchalik Eddingtonning miyasiga aynan vodorod-geliy termoyadro sintezi haqidagi fikr kelib qoldi. Quyosh qa’rida yuz beradigan vodorodning geliyga aylanishi jarayonida issiqlik va yorug‘lik ajralib chiqishi haqidagi g‘oyani aynan Eddington birinchi bo‘lib taklif qilgan. Lekin o‘sha paytlarda Eddingtonning bu g‘oyasiga ko‘pchilik fiziklar unchalik xayrixoh bo‘lishmagan. Chunki spektroskopiya orqali to‘plangan ma’lumotlarga ko‘ra, quyoshda va yulduzlarda metall elementlar ko‘proq deb hisoblanar edi. Spektral tahlillar yulduzlar spektrida metall elementlar chiziqlarini yaqqol ko‘rsatib turardi. Yulduzlarda, shu jumladan, quyoshda vodorod va geliyning metallardan ancha ko‘p ekanini 1925-yilda AQSh astronomi Sesilya Xelena Peyn (1900-1979) isbotladi. 1939-yilda esa nemis fizigi Gans Byote (1906-2005) vodoroddan geliy shakllanishi jarayonidagi yadro sintezi reaksiyasining barcha bosqichlarini qadamma-qadam bayon qilib berdi. Vodoroddan geliy hosil bo‘lishi va jarayonda ulkan energiya ajralib chiqishi – quyosh va yulduzlarning asosiy energiya manbayi ekani isbotlandi. Ushbu termoyadro sintezi reaksiyasi sodir bo‘lishi va uning barqaror, uzluksiz davom etishi uchun yetarli ulkan bosim faqat yulduzlarning, shu jumladan, quyoshning qa’rida – markaziy yadrosida mavjud bo‘ladi xolos. Yadroda hosil bo‘lgan ushbu termoyadro sintezi energiyasi tashqariga darhol nurlanib ketmaydi. Aksincha, quyoshning ichki qatlamlari bo‘ylab zich plazma zarrachalari orqali barcha yo‘nalishlarda tarqaladi. Yadroda hosil bo‘lgan energiyaning konvektiv hududga yetib borib, u joydan plazma oqimi orqali quyosh sirtiga o‘tishi uchun minglab yillar o‘tadi. Shundan so‘nggina quyoshdagi termoyadro sintezi energiyasi issiqlik va yorug‘lik nurlanishlari ko‘rinishida butun koinotga tarqaladi. 8 daqiqadan so‘ng esa u Yerga yetib keladi.

28.9.2023 135

Yoshlar muammolari o'rganildi

Hududlardagi ijtimoiy himoyaga muhtoj bo‘lgan o‘g‘il-qizlarning muammolarini hal etishga qaratilgan tizimli ishlarimiz davom etmoqda. Xususan, muloqot jarayonida yoshlarni kelajakda o‘z o‘rnini topishi uchun maqbul yo‘l qidirayapmiz. Piskent tumani "Birlik" mahalla yoshlar yetakchisi, "Yetakchiga ko‘mak" guruhi a’zosi Shahlo Ergashevaning  mahallasida uyma-uy yurib o‘tkazilgan suhbatda yoshlar muammolarini bevosita mahallalarda hal etish, tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash yuzasidan fikr almashdik. Muloqotlarimizda yoshlardan biri Azizjon To‘lqinov yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish va ularni sportga jalb qilish  maqsadida to‘garak tashkil etgan bo‘lib, subsidiya asosida sport anjomlarini olishda yordam so‘radi. Azizjonning mazkur murojaati yuzasidan qonun talabidan kelib chiqib, amaliy yordam beradigan bo‘ldik. Shuningdek, yo‘l-yo‘lakay yaqinda o‘g‘il uylantirish tadorigida yurgan oiladan xabar olgani bordik hamda ushbu xonadonni ta'mirlash uchun mahalla yoshlari ishtirokida hashar tashkil etilganini guvohi bo‘ldik. Biz ham ushbu yoshimizni oilaviy sharoitini hisobga olib, "Yoshlar kundaligi" ijodiy jamoasi ishtirokida nikoh to‘yini tasvirga olish ishlariga yordam beradigan bo‘ldik. Yana bir migratsiyadan qaytgan yoshimiz Farhod Yusupov qurilish asbob-uskunalari olishda yordam so‘radi. Aytishicha, uskunalarni  ijaraga olib ishlatayotgani uchun daromadining teng yarmini ijarachiga berayotgan ekan. Mazkur yoshning  murojaati ham nazoratga olinib, hal etish choralarini ko‘rishga kirishdik. Yoshlar bilan yaqindan muloqot qilish, murojaatlari o‘rganish ishlarini davom ettiramiz.

27.9.2023 148

Xanchjou: Oʻzbekiston 4-o‘rinda

Oʻzbekiston sportchilari Osiyo oʻyinlarida 1994-yildan buyon qatnashib keladi. Dastlabki ishtirokdayoq shov-shuvli natija qayd etishga muvaffaq boʻlganmiz. 1994-yili Xirosimada oʻtkazilgan Osiyo oʻyinlarida futbol boʻyicha Oʻzbekiston terma jamoasi chempionga aylangan. Bu yilgi Osiyo oʻyinlari 23-sentabrdan 8-oktabrgacha Xitoyning Xanchjou shahrida boʻlib oʻtmoqda. Musobaqada qit’aning 45 davlatidan 12 ming 417 nafar sportchi ishtirok etmoqda. Toʻrt yillikning eng nufuzli kompleks oʻyinlarida Oʻzbekiston sport delegatsiyasi 38 sport turi boʻyicha 370 nafardan ziyod sportchi bilan ishtirok etib, 32 ta olimpiya, 6 ta noolimpiya sport turlaridagi qit’a oʻyinlari medallari uchun kurash olib bormoqda. Dastlabki besh kunlik natijalarga koʻra, hamyurtlarimiz 4 ta oltin, 4 ta kumush va 6 ta bronza medal bilan umumjamoa hisobida 4-oʻrinni egallab turibdi. Osiyo oʻyinlari ko‘lami (sport, musobaqa turlari boʻyicha) XX asrning 50-yillaridanoq xalqaro talablarga javob bera boshlagan. Misol uchun 1986-yili Seulda oʻtkazilgan Osiyo oʻyinlarida 25 sport turi boʻyicha 269 ta bahs oʻtkazilgan. Pekindagi 11-Osiyo oʻyinlarida medallar uchun kurashish 27 sport turi boʻyicha, 310 ta musobaqa turlariga oshdi. 2002-yili Pusandagi Osiyo oʻyinlarida sportchilar 38 sport turi boʻyicha, 419 ta bahslarda ishtrok etdi. Eng koʻp dastur 2010-yili Guanjouda qayd etildi. Sportchilar 42 sport turi boʻyicha, 476 ta musobaqada bahslashdi.

26.9.2023 246

O‘zbekiston 6-o‘rinni egalladi

O‘zbekiston g‘alla hosildorligi bo‘yicha dunyoda 6-o‘rinni egalladi Gʻalla yetishtirilgan syentner miqdori bo‘yicha jahon reytingida Irlandiya 100,8 t/ga bilan birinchi, Yangi Zelandiya (97,1 t/ga) va Buyuk Britaniya (78,1 t/ga) ikkinchi o‘rinni egalladi. O‘zbekiston 68,4 t/ga natija bilan oltinchi o‘rinni egalladi va kuchli o‘nlikka kirdi. 10 talikka kirgan davlatlar:Irlandiya;Yangi Zelandiya;Buyuk Britaniya;Germaniya; Fransiya;O‘zbekiston;Misr;Xitoy.

26.9.2023 246

O‘zbek tili dunyo minbarlarida jaranglamoqda

Til – insonning, xalqning, jamiyatning, davlatning kuch-qudratidir. Shu sabab ham Yurtboshimiz o‘z chiqishlarida doimo ona tilimizga alohida e’tibor qaratadi. Jumladan, joriy yilning 19 sentyabr` kuni BMT Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida ikkinchi bor o‘zbek tilida nutq so‘zlagani va har bir ko‘tarilgan global masalalar bo‘yicha takliflar bildirgani ham fikrimiz isbotidir. Darhaqiqat, har bir xalqning tarixi, urf-odati va madaniyati uning tili orqali namoyon bo‘ladi. Yurtboshimizning jahon minbarida turib o‘zbek tilida so‘zlagan nutqini tinglar ekanman, tilimiz ravnaqi va rivoji uchun o‘z hissasini qo‘shmoqchi bo‘layotgan ilm kishisi sifatida qalbimda iftixor tuyg‘ulari yana bir bor jo‘sh urdi. Xususan, dunyo minbarida o‘zbek tilida nutq so‘zlagan Prezidentimiz bir qator ustuvor masalalarni ilgari surdi. Chunonchi, geosiyosiy qarama-qarshiliklar tufayli savdo, investitsiya va innovatsiya yo‘nalishlarida erkin almashish yo‘lida yangi to‘siqlar vujudga kelayotganligi, iqlim o‘zgarishi, ochlik va tengsizlikka qarshi kurashish kabi bir qator bashariyat muammolariga alohida to‘xtalib, o‘z mulohazalarini bildirdi. Bu qaysidir bir hukumat va yoki davlat muammosi emas, balki butun dunyo global muammosi ekanligini takror va takror ta’kidladi. – Biz o‘tgan yili umumiy xavfsizlik va taraqqiyotga qaratilgan “Samarqand birdamlik tashabbusi”ni ilgari surdik. Asosiy maqsadimiz mamlakatlarimiz va xalqlarimizning bugungi kuni va istiqboli uchun mas’uliyatni har tomonlama chuqur anglash, ochiq va konstruktiv hamkorlikka tayyor barcha tomonlarni global muloqotga jalb qilishdan iborat, – dedi Yurtboshimiz nutqlarida. Shuningdek, huquqiy, dunyoviy, demokratik va ijtimoiy davlat bo‘lmish Yangi O‘zbekistonni barpo etish siyosatini qat’iy davom ettirayotgani, mamlakatimizning “Inson qadri va manfaatlari uchun” degan ezgu g‘oya tamoyili asosida iqtisodi, ijtimoiy, madaniy sohalarda yangidan-yangi jarayonlar sodir bo‘layotganini aytib, “O‘zbekiston – 2030” taraqqiyot strategiyasi qabul qilinganini barchaga ma’lum qildi. – Bu strategiya Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Barqaror rivojlanish maqsadlari”ga uyg‘un bo‘lib, biz o‘z zimmamizga olgan barcha majburiyatlarni to‘la va qat’iy bajarmoqdamiz, – dedi Shavkat Mirziyoyev. Shu bilan birgalikda O‘zbekistonda inson huquqlari birinchi o‘rinda ekanligi, majburiy hamda bolalar mehnati to‘liq barham topgani, buning uchun barcha zaruriy choralar ko‘rilgani aytib o‘tildi. Sessiyada yurtimizda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, yetuk kadrlar tayyorlash, ilmli, salohiyatli yoshlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash borasidagi izchil izlanishlar yo‘lga qo‘yilganligi alohida ta’kidlandi. Yurtboshimiz e’tiboridan hech bir mavzu chetda qolmadi. Ayniqsa, xotin-qizlarga ko‘rsatilayotgan e’tiborni olaylik: “Biz “Birlashgan Millatlar Tashkiloti – Xotin-qizlar” tuzilmasi bilan hamkorlikni yanada kengaytirishdan manfaatdormiz. Birgalikdagi tashabbus sifatida ayollarning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish masalalarini muhokama qilish va tajriba almashish uchun kelgusi yili O‘zbekistonda Osiyo xotin-qizlari forumini o‘tkazishni taklif etamiz”, deyildi yig‘ilishda. BMT Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida Prezidentimiz tomonidan aytilgan masalalar, bildirilgan takliflar sof o‘zbek tilida jaranglaganligi bolalarimizning tilimizni mukammal o‘rganishiga poydevor vazifasini o‘taydi, albatta. Tilimiz xalqning eng nodir boyligi, ruhi va qanotidir. Zero, qalbimizdagi hislarni, ongimizdagi fikrlarni biz, avvalo, ona tilimizda ifodalaymiz. Shunday ekan, bugun ta’lim tizimida o‘zbek tilini mukammal tarzda farzandlarimizga o‘rgatish, ularga sof o‘zbekona so‘z va iboralardan foydalanishida yetarlicha bilim hamda ko‘nikma berish biz kabi o‘qituvchilarning asosiy vazifasidir. Darhaqiqat, ta’lim sifati taraqqiyot poydevori bo‘libgina qolmay, vatanparvar yoshlarning kamol topishida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tilimizga bo‘lgan mehr, hurmat va ehtiromni Yurtboshimiz olib borayotgan har bitta sa’y-harakatda ko‘rishimiz mumkin. Bu xayrli yo‘lni davom ettirmoq esa barchamizning burchimizdir!

22.9.2023 551

Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligida UNOPS xizmatlar ofisi bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi

Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligida UNOPS xizmatlar ofisi bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Unda vazir Hilola Umarova, vazirning birinchi o'rinbosari Usmon Sharifxodjayev, UNOPSning Avstriyadagi ko‘p mamlakatli ofisi direktori Freyya Fon Groote, UNOPSning Toshkentdagi ofisi boshqaruvchisi Brendan Keyrnan ishtirok etishdi. Uchrashuv avvalida UNOPS vakillari tomonidan tashkilotning asosiy faoliyat yo‘nalishlari haqida ma'lumot berilib, vazirlik bilan samarali hamkorlik aloqalar olib borilayotgani alohida ta'kidlab o‘tildi. Shuningdek, mehmonlar yurtimizda ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlar va "O'zbekiston - 2030" strategiyasini yuqori baholashdi. UNOPS vazirlik bilan maktablar qurilishi, xalqaro investitsiya va grand mablag‘lari loyihalarini muvofiqlashtirish va ularni ishlab chiqishda hamkorlik qilishga tayyorligini ma'lum qildi. Ma'lumot o‘rnida, UNOPS Birlashgan Millatlar Tashkilotining loyihalar ofisi bo‘lib, u BMT tomonidan olib boriladigan loyihalarga amaliy yordam ko‘rsatadi.

22.9.2023 581

O‘zbekistonlik 25 nafardan ziyod sport mutaxassisi Osiyo o‘yinlari bahslarini boshqarib boradi

Ertaga, 23 sentyabr kuni Xitoyning Xanchjou shahrida XIX yozgi Osiyo o‘yinlarining tantanali ochilish marosimi bo‘lib o‘tadi. Xabar berganimizdek, kecha mazkur kompleks musobaqalarda ishtirok etish uchun mamlakatimiz sport delegatsiyasi Xitoyga yo‘l oldi. 40 ta sport turining 61 ta yo‘nalishida kechadigan musobaqalarning har jihatdan yuqori darajada o‘tishi, bahslarning sport qonun-qoidalari asosida tashkil etilishi uchun xalqaro sport tashkilotlari, qit’a sport federatsiyalari, Osiyo olimpiya kengashi tomonidan yuzlab hakamlar, sport turlari mutasaddilari, shifokorlar, ekspertlar guruhi bahslarni boshqarib borishda, texnik tomonlarini nazorat qilishga jalb etilgan.  E’tiborli jihati, Osiyo olimpiya kengashi, “Xanchjou-2022” tashkiliy qo‘mitasi hamda xalqaro sport tashkilotlari qaroriga asosan 40 ta sport turining bir nechtasida o‘zbekistonlik 25 nafar tajribali hakamlar, sport mutaxassislari faoliyat ko‘rsatishi belgilangan.  Osiyo o‘yinlarining og‘ir atletika musobaqalarini o‘tkazish qo‘mitasi raisi etib O‘zbekiston Yoshlar siyosati va sport vaziri o‘rinbosari, mamlakatimiz og‘ir atletika federatsiyasi raisi o‘rinbosari Shahrullo Mahmudov, badiiy gimnastika musobaqalarini o‘tkazish qo‘mitasiga O‘zbekiston gimnastika federatsiyasi raisi o‘rinbosari Go‘zal Mo‘minova rahbar sifatida faoliyat ko‘rsatishi mamlakatimizning xalqaro sport obro‘-e’tibori yildan-yilga yuksalayotganidan dalolat.  Shuningdek, “Xanchjou-2022” medallari uchun bellashuvlar kechadigan sport kurashlarida G‘ayratillo Abdullayev va To‘ymurod Azizov, taekvondoda Dimitriy Kim, dzyudoda Ramziddin Saidov, qilichbozlikda Dilorom Turdiqulova, yengil atletikada Andrey Abduvaliyev, gimnastikada Ravshanbek Mirzayev, Stella Kashekina, Timur Abduvaliyev, baydarka va kanoeda Ismoil Egamberdiyev, tennisda Aleksandr Bagdasarov, Ruslan Tursunov, Dmitriy Duranidis, Yevgeniya Vedushina, ushuda Dilshod Bozorov, karateda Aziz Bo‘riyev, kurashda Ibrohim Karimov, Manzura Tursunova, Nukusboy Doniyorov, shaxmatda Hasan Turdialiyev, og‘ir atletikada Akrom Nizomiddinov, Zuhra Abdullayeva, sinxron suzishda Alina Piontovskaya, Elmira Fayzullayeva, suvga sakrashda Bobur Hasanov hakam sifatida bellashuvlarni boshqarib boradi. 

22.9.2023 530

Dam olish kunlari havo qanday boʻladi?

Juma kuni Volgaboʻyi hududidan nam havo massalari kirib kelishi hisobiga respublika hududi boʻyicha nisbatan salqin havo boʻlishi kutilmoqda. Bu haqda Oʻzgidromet xizmati agentligi xabar qildi.   Kunduzgi harorat +23…+28 darajani tashkil etadi, kam bulutli va quruq havo boʻladi.   Shanba va yakshanba kunlari ham ushbu ob-havo sharoiti saqlanib turadi. Salqin havo massasi asta-sekin sharqqa tomon siljiydi.   Dam olish kunlari havo harorati kechalari +11…+16 darajani tashkil etadi, kunduz kunlari +25…+30 darajagacha isiydi.   Poytaxtda bugun yogʻingarchilik kutimaydi, kunduzgi harorat +23…+25 darajani tashkil etadi. Dam olish kunlari yogʻingarchilik kutilmaydi, harorat kechalari +12…+14 daraja, kunduz kunlari +25…+27 daraja boʻladi.

22.9.2023 540

Oltoyda Xalqaro baxshilar qurultoyi bo‘lib o‘tdi. Anjumanda o‘zbek olimlari ham qatnashdi

Gorno-Altaysk shahrida “Zamonaviy madaniyatda epik meros” xalqaro forumi va Xalqaro baxshilar qurultoyi bo‘lib o‘tdi. Bu haqda Oyina.uz portali xabar bermoqda. Anjuman Rossiya Federatsiyasida Ustoz va murabbiylar yili munosabati bilan oltoy xalq kaychi (baxshi)si Tabar Chachiyakov tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlab “Xalqaro madaniy markazlar 2023” federal loyihasi doirasida o‘tkazildi. Qurultoyda o‘zbekistonlik olimlar, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti katta o‘qituvchisi, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Anvar Bo‘ronov hamda Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi bo‘lim boshlig‘i, Oyina.uz portali bosh muharriri Farrux Jabborov ishtirok etdi. Oltoy Respublikasi milliy teatrida qurultoyning tantanali ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Rossiya Federatsiyasining turli hududlari va qo‘shni davlatlardan kelgan mehmonlar, oltoy urf-odatlariga ko‘ra, ezgu tilaklar, ehtirom ramzi bo‘lgan belbog‘ va milliy taomlar bilan kutib olindi. “Turk-Kabay” etnoguruhi hamda “Altam” milliy raqs va qo‘shiq teatri ijodiy chiqishlarini taqdim etdi. Tadbir doirasida matbuot anjumani o‘tkazildi. P.V.Kuchiyak nomidagi Milliy drama teatri katta sahnasida oltoylarning “Maaday Kara” dostoni asosida spektakl  namoyish qilindi (rejissor Andrey Borisov). Oltoy Respublikasining M.V.Chevalkov nomidagi Milliy kutubxonasi majlislar zalida “Epik merosning zamonaviy san’at rivojiga ta’siri” mavzusida anjuman tashkil etildi. Davra suhbatida O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston hamda Boshqirdiston, Saxa (Yakutiya), Tiva, Xakasiya, Tatariston, Moskva va Sankt-Peterburgdan oflayn va onlayn rejimda qatnashgan olimlar, rejissorlar, san’atkorlar xalq og‘zaki ijodining hayotbaxsh qudrati to‘g‘risida so‘zladilar. Filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Anvar Bo‘ronov Oltoy va O‘zbekiston toponimlari orasidagi o‘xshashliklar yuzasidan ma’ruza qildi. O‘zR FA O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti tadqiqotchisi Farrux Jabborov esa o‘zbek “Go‘ro‘g‘li” turkum dostonlarida qahramonlarning yerosti olami va samoviy sarhadlarga safarlari, bunday syujetlar bilan oltoy folkloridagi parallellar xususida fikr-mulohazalarini bildirdi. Milliy drama teatri sahnasida Oltoy, Tiva, Yoqut xalqlari eposi asosida yaratilgan “Uchar o‘qlar qo‘shig‘i” spektakli namoyish etildi (rejissor Mariya Markova). Rollarni Arktika davlat madaniyat va san’at instituti talabalari ijro qildilar. A.V.Anoxin nomidagi Milliy muzeyda oltoy kaychilari ichki bo‘g‘iq ovozda kuylash mahoratidan mashg‘ulot o‘tishdi. Uchrashuvda RFda xizmat ko‘rsatgan artist, kaychi Nogon Shumarov an’anaviy ijrochilikning o‘ziga xosliklari haqida ma’lumot berdi. Xalqaro baxshilar qurultoyining ko‘p karra g‘oliblari Kidrash Shumarov, Natalya Yenchinova, Monune Taytikov hamda yosh kaychi Timur Minakovning chiqishlari katta qiziqish bilan qarshi olindi. Milliy teatr sahnasida qurultoyning yakuniy konsert dasturi qizg‘in sur’atda o‘tdi. Oltoy Respublikasi madaniyat vaziri Olga Antaradonova faol ishtirokchilarga minnatdorlik bildirib, tashakkurnoma va esdalik sovg‘alar topshirdi. Xalqaro baxshilar qurultoyining turli yillardagi g‘oliblari, etnografik ijodiy jamoalar va forum mehmonlari ijrosidagi kuy-qo‘shiqlar barchani xushnud etdi.

22.9.2023 578

Oʻzbekiston FIFA reytingida pastladi

FIFA milliy terma jamoalarning yangi reytingini eʼlon qildi.Sentabr oyidagi natijalarga koʻra, Oʻzbekiston reytingda 75-oʻrinni egalladi. Terma jamoa avvalgi oyga nisbatan bir pogʻona pastlagan. Srechko Katanes shogirdlari Osiyo qitʼasidagi jamoalar ichida 10-pogʻonada.Umumiy reyting quyidagicha koʻrinishda:1. Argentina2. Fransiya3. Braziliya4. Angliya5. Belgiya6. Xorvatiya7. Niderlandiya8. Portugaliya9. Italiya10. Ispaniya.Osiyoliklar orasida eng yaxshi natija Yaponiyaga tegishli — 19. Shuningdek, oʻnlikda Eron (21), Janubiy Koreya (26), Avstraliya (27), Saudiya Arabistoni (57), Qatar (61), Iroq (70), BAA (70), Ummon (73) bor.Eslatib oʻtamiz, Oʻzbekiston milliy jamoasi sentabr oyida AQSH (0:3) va Meksika (3:3) milliy jamoalariga qarshi oʻrtoqlik oʻyinlarida maydonga tushdi.