16.1.2025 3

Imkoniyati cheklangan bo‘lsa-da, maqsadlarini cheklamagan Maqsadoy

Mamlakatimizda yoshlarning o‘sishi, rivojlanishi va o‘z ustida ishlashi uchun keng imkoniyatlar mavjud. Eng muhimi, O‘zbekistonda barcha yoshlar, ular imkoniyati cheklangan yoki sog‘lom bo‘lishidan qat’i nazar, teng imkoniyatlarga ega. Buning yaqqol misoli sifatida yozgi paralimpiya o‘yinlarida erishilgan yutuqlarni keltirish mumkin. Bu natijalar yoshlarimizning imkoniyatlari va iqtidorlariga e’tibor qaratilgan siyosatning samarali ekanligini ko‘rsatadi. Natijalar faqat sport sohasida emas, balki ilm-fan va ta’limda ham o‘z aksini topmoqda. Hozirgi kunda O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetini davlat granti asosida tamomlayotgan, darsdan bo‘sh vaqtida to‘quvchilik bilan shug‘ullanib, daromad topayotgan Maqsadoy Hotamjonova buning isboti bo‘la oladi. U talabalar yotoqxonasida qizlar uchun “Mohir qo‘llar” klubi tashkil etgan, o‘zining ijodiy va ijtimoiy faoliyati bilan boshqalarga ajoyib o‘rnak bo‘lmoqda. – Maqsadoy, taklifimizni rad etmay, suhbatga rozi bo‘lganingiz uchun rahmat. Avvalo, bolalik paytlaringiz va kasallik sabablari haqida gaplashsak. – Men 1997-yil 10-oktabrda Buxoro viloyatining Jondor tumanida oddiy oilada tug‘ilgan. Ota-onam aka-ukalarning farzandi bo‘lgan. Avvaliga hammasi yaxshi edi. Maktabda a’lo baholarga o‘qib, 6-sinfgacha tengdoshlarim qatori o‘zim yurib darsga borardim. Biroq qish kunlarining birida oyog‘imda kuchli og‘riq bilan uyg‘ondim. Avvaliga qorda ko‘p o‘ynagandirman, deb o‘yladim. Ota-onam ham bunga jiddiy e’tibor berishmadi. Lekin kundan kunga oyog‘imdagi og‘riq kuchayib bordi, hatto yurishdan qoldim. Toshkentdagi shifokorlar bunga dadam va onamning qarindosh ekanini sabab qilishdi. O‘n uch yoshlarimda to‘liq oyoqdan qoldim, hech qayerga bora olmadim. O‘shanda men endi yashay olmasam kerak, deb o‘ylagandim. Chunki kechagina tengdoshlarim bilan o‘ynab yurib, birdan oyoqdan qolishim kutilmagan vaziyat edi, bu hodisa menga juda katta ruhiy zarba bergan. 7-sinfni boshlash arafasida edim. Maktabimiz direktori uyimizga keldi va ota-onamga farzandi uchun alohida o‘qituvchilar uyga kelib dars o‘tishlarini aytdi. Bu navbatdagi zarba edi. Axir men haliyam yurib ketishimga, bu oddiy kasallik ekaniga ishongan edim. Tabiiyki, avvaliga bundan bosh tortdim. Ammo direktorning uyimizga qayta-qayta kelib, menga qisqa muddat uyda ta’lim olib turishimni, tuzalib ketib maktabga chiqsam, sinfdoshlarimdan orqada qolmasligim kerakligini tushuntirgandagina rozi bo‘ldim. Shunadn keyin men maktabga faqat tadbirlarga va bayramlardagina aravachada borib turdim. – Ota-onangiz o‘zlarini aybdor his qilsa kerak? – Albatta. Dastlabki tashxisdan keyin ham boshqa shifokor, tabiblarga yugurdik. Moskvalik mutaxassislar ham, afsuski, oyoqqa turishim imkonsizligini aytishdi. Keyin umidimizni butunlay uzdik. Avvaliga sinfdoshlarim, ko‘chadagi odamlar ustimdan kulayotgandek tuyulardi. Keyinchalik bunga ham ko‘nikdim va o‘z-o‘zimga va’da berdim: odamlarning menga rahmi kelishiga yo‘l qo‘ymayman, ustimdan kulishiga ahamiyat bermayman. Sog‘lom odamlardan kam emasligimni isbotlash uchun ahd qildim. Hamma fanni a’lo bahoga o‘zlashtirib, maktabni qizil diplomga bitirdim.   Toshkent shahrida joylashgan imkoniyati cheklanganlar uchun ixtisoslashgan kollej borligini eshitib, ota-onamga maktabdan keyin o‘sha yerda tahsilni davom ettirmoqchiligimni aytgandim, ular buni qo‘llab-quvvatlashdi. – Bilasiz, o‘zbek oilalarining aksariyati qizining uzoqda bo‘lishini xohlamaydi. Gapingizga qaraganda, ota-onangiz sizning qaroringizni rad etmagan? – Albatta. Ular menga imkoniyati cheklangan farzand sifatida qarashmagan. Sog‘lom bolalarning ota-onasi ularga qanday munosabatda bo‘lsa, menga ham xuddi shunday muomala qilishgan. Mabodo meni Toshkentga jo‘natishmaganda edi, qarshingizdagi Maqsadoyning maqsadlari, orzulari to‘rt devordan nariga o‘tolmasdi. Shuning uchun ota-onamdan minnatdorman. – Toshkentga keldingiz, kollejga kirdingiz, keyin oiladan uzoqda yashash qiyin bo‘lmadimi? – Birinchi kuni kollejga borganimda xuddi o‘zim kabi insonlarni ko‘rdim. Umrimda hali ko‘zi ojiz yoki tanasining qaysidir qismi yo‘q odamlarni ko‘rmagan edim – qo‘rqib ketdim. O‘sha zahoti onamga telefon qilib, meni olib ketishlarini aytdim. Lekin dars tugashi bilan fikrimdan qaytdim. Chunki kursdoshlarim bilan bir necha soatlardayoq ahil bo‘lib ketgandim. Qolaversa, bir-birimizning dardimizni ko‘zimizdan tushunib turardik. Darsdan chiqqach, onamga qayta qo‘ng‘iroq qilib, shu yerda o‘qishimni aytdim. Onam ham bu qarorimdan mamnun edi, menga dalda bergan bo‘ldi. Ayni o‘sha yerda orttirgan do‘stlarim eng yaqin o‘rtoqlarim bo‘lishdi. Ular bilan haligacha uchrashib turamiz. Ingliz tiliga mehrim tushib, universitetga kirishga harakat qilganman. Ammo ketma-ket 3 yil talabalik baxti nasib qilmadi. U paytlar hali imkoniyati cheklanganlar uchun alohida kvota ajratilmas edi. – Abituriyentlik payti ham oson bo‘lmagandir? – Oson bo‘lmagan. Kollejni bitirib qishloqqa qaytganimda mendan endi turmushga chiqishimni kutishgan edi. Ammo ular bilgan Maqsadoy Toshkentdan olam-olam rejalar bilan qaytgandi. 3 yil uyda bo‘ldim. Mahallamizdagi talaba juvondan, keyin ingliz tili fani o‘qituvchisidan tilni o‘rgana boshlaganimda atrofdagilar menga ishonchsizlik bilan qarashardi. Uch yillik muvaffaqiyatsizlikdan so‘ng O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetining ingliz tili filologiyasiga o‘qishga qabul qilindim. Bu orada tarix o‘qituvchimdan to‘qishni o‘rganib, har xil kiyimlar to‘qir, ularni telegram guruhimga joylab, sotardim. Shuning ortidan topgan ozgina pulim ham men uchun qadrli edi. – Talaba bo‘ldingiz, Toshkenga kelganingizda ham qiyinchiliklar bo‘lgandir? – Deyarli yo‘q. Kollejdagi tahsilda ancha pishib qolgandim-da. Lekin bu yerda kursdoshlarimning bilimi mendan ancha yuqori edi. Avvaliga qo‘rqqanman, ammo ulardan bilmaganlarimni o‘rgandim. Do‘stlarim ham vaqti va bilimini qizg‘anishmadi. – Ayrim qizlar maktabni bitirib turmushga chiqib ketyapti. Ularga va ota-onalarga nima degan bo‘lar edingiz? – Turmush o‘yinchoq emasligini aytgan bo‘lardim, u bir kunlik dabdabali to‘y bilan o‘lchanmaydi. Imkon borida qizlarimiz o‘qib, o‘z ustida ishlashi kerak. Chunki davlat tomonidan ajratilayotgan imkoniyatlar juda ko‘p. Ota-onalardan ham shuni iltimos qilgan bo‘lardim: agar qizingizning baxtli bo‘lishini istasangiz, albatta, unga o‘qish uchun imkon bering. Hatto imkoniyati cheklangan bo‘lsa ham. To‘rt devor orasida qolgandan ko‘ra, o‘qib, jamiyatga qo‘shilgani yaxshi. – Maqsadoy, kelajakdagi rejalaringiz haqida aytsangiz. – Rejalab qo‘ygan ishlarim ko‘p. Birinchisi – ingliz tilidan yaqinda topshiradigan IELTS imtihonidan yaxshi natija ko‘rsatish. Keyin magistraturani Vestminister universitetida o‘qimoqchiman. O‘zim kabi insonlar uchun o‘quv markaz ochish niyatim ham bor. Albatta, xorijiy mamlakatlarga sayohat qilish va sevimli mashg‘ulotim – to‘quvchilikni katta biznesga aylantirish niyatidaman. – Samimiy suhbat uchun tashakkur, ko‘zlagan maqsadlaringizga erishing. – Rahmat!                                            

14.1.2025 56

Manipulyatsiya va undan himoyalanish yo‘llari

Manipulyatsiya – bu boshqalarning ongiga va his-tuyg‘ulariga yashirin ta’sir ko‘rsatish orqali ularni manipulyator foydasiga qaror qabul qilishga undash jarayonidir. Ushbu usul ko‘pincha manipulyatorning haqiqiy niyatlari yashirilgan holda amalga oshiriladi. Natijada, odamlar o‘zlari istamagan yoki noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishga majbur bo‘lishlari mumkin. Manipulyatsiya usullari quyidagilardan iborat: Hissiyotlarga ta’sir qilish. Manipulyator qo‘rquv, aybdorlik yoki minnatdorchilik hissini uyg‘otib, odamlarni o‘z foydasiga ish qilishga majbur qiladi. Masalan, “Agar shunday qilmasang, hamma narsani yo‘qotasan” kabi tahdidlar yoki “Sen buni qilishga majbursan, chunki men uchun shunday qilib kelding” kabi ayblovlar bunga misol bo‘ladi. Axborotni buzib ko‘rsatish. Manipulyator haqiqatni yashiradi yoki noto‘g‘ri ma’lumot beradi. Bu orqali u o‘z fikrini to‘g‘ri deb ko‘rsatadi. Misol uchun, ma’lumotlarning faqat ijobiy tomonlarini ko‘rsatish va salbiylarini yashirish ko‘p uchraydi. Ijtimoiy bosim. “Hamma buni qilyapti” yoki “Agar sen ham shunday qilmasang, ajralib qolasan” kabi fikrlarni singdirish orqali ta’sir ko‘rsatadi. Odamlar ijtimoiy moslashishga moyil bo‘lgani uchun bu usul ko‘p hollarda samarali bo‘ladi. Manipulyatsiyaning oqibatlari jiddiy bo‘lishi mumkin. Masalan, manipulyatsiya qurbonlari vaqt o‘tishi bilan o‘ziga yoki boshqalarga bo‘lgan ishonchini yo‘qotadi. Stress va ruhiy charchoqni yuzaga keltiradi. Bunday ta’sirlarga doimiy duch kelish insonni ruhiy charchashga olib keladi. Manipulyatsiyadan himoyalanish uchun o‘z prinsiplaringizni biling va ularga rioya qiling. Sizni noqulay holatga soladigan yoki majburlaydigan takliflarga “yo‘q” deyishni o‘rganing. Har qanday ma’lumotni tahlil qilish va birinchi eshitganingizga ishonmasdan, boshqa manbalarni o‘rganish muhim. Manipulyatsiyani tushunish va undan himoyalanish ko‘nikmasi har bir inson uchun zarur. Bu nafaqat boshqalarning ta’siridan ozod bo‘lishga yordam beradi, balki o‘z fikrlaringiz va qarorlaringizga asoslangan mustaqil hayot kechirish imkonini ham yaratadi. Axborotni tanqidiy tahlil qilish, hissiyotlarni boshqarish va chegaralarni belgilash manipulyatsiyadan himoyalanishda eng muhim omillardir.

13.1.2025 101

Sun’iy intellektni javobgarlikka tortish mumkinmi?

Bugun turli gadjet va axborot qurilmalari, sun’iy intellekt sud tizimiga ham kirib bordi. Bu huquq sohasida yangi munosabatni vujudga keltirib, huquqshunoslar oldiga bir qator vazifalarni qo‘ymoqda. Xo‘sh, sun’iy intellect (SI)ning biror qarori natijasida huquqning boshqa subyektiga va uning manfaatlariga ziyon yetkaziladigan yoki daxl qiladigan holatlar paydo bo‘lsa, yechim qanday bo‘ladi? Kimni javobgarlikka tortish o‘rinli? Shikoyat qilish tartibi qanday? Bu masalalarga turli huquq oilasiga mansub davlatlar turlicha yondashmoqda. Darhaqiqat, sun’iy intellekt yetkazgan zararni undirish a’nanaviy usullardan farq qiladi. Yaponiya, Buyuk Britaniya, AQSh, Germaniya, Singapur, Xitoy, Janubiy Koreya kabi mamlakatlarda sun’iy intellekt to‘g‘risida qonunlar allaqachon qabul qilingan. Bundan tashqari, Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (WIPO) doirasida jami 30 ga yaqin sun’iy intellekt texnologiyalari sohasidagi stategik hujjatlar amalgam tatbiq etilgan. SI texnologiyalari jamiyatda hal qilinishi lozim bo‘lgan etik va huquqiy masalalarni ham yuzaga keltirmoqda. U bilan bog‘liq masalalarni tartibga solishning huquqiy bazasini yaratishga ikkita yondashuv mavjud. Birinchisi – previntiv yoki oldini oluvchi. Hujjatlar strategik istiqbolni hisobga olib ishlab chiqiladi. Qator mamlakatlar bu masalada robotlar va SIni yaratish, ekspluatatsiya qilishning ayrim jihatlarini tartibga solish imkonini beruvchi bevosita ta’sir normalariga asosiy urg‘uni beradi yoki strategik rejalashtirish va bevosita javobgarlik o‘rtasida me’yorni ushlashga harakat qiladi. Sun’iy intellekt sohasida eng ilg‘or davlatlarda sohani tartibga solishga qaratilgan normativ akt va loyiha hujjatlari mavjud. Bu masalada O‘zbekistonda 2021-yil 17-fevralda Prezidentining “Sun’iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlarni yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilingan. Mazkur hujjat sun’iy intellekt texnologiyalarining kelgusi rivoji uchun huquqiy asos yaratib, uning asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasiga muvofiq, mamlakatda SI texnologiyalarini jadal joriy etish va ulardan keng foydalanish, raqamli ma’lumotlarning sifatliligi va hamma foydalana olishini ta’minlash, belgilangan sohada malakali mutaxassislarni tayyorlash maqsadida 2021-2022-yillarda sun’iy intellekt texnologiyalarini o‘rganish va joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi tasdiqlangan bo‘lib, u normativ-huquqiy bazani yaratish kabi yo‘nalishlarni ham o‘z ichiga oladi. Yevropa Kengashi Vazirlar Qo‘mitasi buyrug‘i bilan ishlab chiqilgan va Yevropa hamda butun dunyoda sun’iy intellekt texnologiyalari rivoji va ularning huquqiy tartibga solinishi istiqbollari bahosini mujassam etgan bir qator hujjatlarni ishlab chiqqan SI bo‘yicha maxsus qo‘mita (Ad hoc Committee on Artificial Intelligence, CAHAI) bahosiga ko‘ra, sun’iy intellekt bir vaqtning o‘zida insonning fundamental huquqlarining 4 ta sohasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi: inson sha’nini hurmat qilish, shaxs erkinligi, tenglik, deskriminatsiyasizlik va hamjihatlik, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy huquqlar kabi. Asosiy huquqiy muammo shundaki, tashqi dunyodan olingan axborotdan o‘rganayotgan tizim yaratuvchilar taxmin qila olmaydigan usulda ish ko‘rishi mumkin. Shuning uchun murakkablik bu sohada mas’uliyat subyektini aniqlashdan iborat. Ya’ni SI yetkazgan zarar uchun javobgar shaxs hozir eng bahsli masala. Sun’iy intellektdan foydalanadigan texnologiyalarni mualliflik huquqlari yoki mulk obyekti sifatida tartibga solish mumkin. Biroq yaratuvchi, mulkdor yoki huquq egasi irodasidan qat’i nazar SIning avtonom tarzda ish tutish qobiliyatini inobatga olsak, qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shu sababli SIga ham xuddi hayvonlarni tartibga soluvchi me’yorlarni qo‘llash kabi yondashish taklifi mavjud, chunki jonivorlar ham avtonom xatti-harakatlar qila oladi. Bunday tizimlarga nisbatan yuridik shaxslar to‘g‘risidagi normalarni qo‘llash taklifi ham keng tarqalgan. Boisi yuridik shaxs huquqning sun’iy shakllantirilgan subyekti sanalsa, robotlar va SI tizimlarini ham shunday maqom bilan belgilash mumkin. Huquq ancha moslashuvchan bo‘lishi va istalgan kishiga huquq berishi yoki uni cheklashi mumkin. Masalan, SI boshqaradigan kontent muallifligi kimga tegishli ekani belgilansa, masala yanada oydinlashadi. Ya’ni fikrimizcha, o‘sha SI yoki u yaratgan kontent kimga tegishli bo‘lsa, o‘shani javobgarlikka tortish eng samarali yo‘ldir. Shikoyat tartibi Biz SIga yuridik shaxs maqomi berilishi tarafdorimiz. Shunda u yetkazgan zarar uchun ta’sischi yoki yuridik shaxs rahbari javobgarlikka tortilganidek, uning “creator”i ham xuddi shu tartibda javobgarlikka tortiladi. Shikoyat tartibi esa fuqarolik kodeksida belgilangan shaklda amalga oshirilaveradi. Yurtimizda buni tartibga solish uchun sun’iy intellekt to‘g‘risida alohida normativ-huquqiy hujjat ishlab chiqishimiz zarur. Bu bugungi davr huquqshunoslari uchun ustuvor masalalardan biriga aylanishi lozim. Taklifni quyidagi nazariya bilan asoslasa bo‘ladi. Bu yondashuv yuridik shaxsning zamonaviy tor tushunchaga, xususan, uning fuqarolik huquqlariga ega bo‘lishi va amalga oshirishi, fuqarolik javobgarligi, sudda o‘z nomidan da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin bo‘lgan majburiyatiga mos kelmagani uchun uning yaratuvchisiga shunday majburiyat yuklash o‘rinlidir. Buni amaliyotga tatbiq etish uchun yuridik shaxs maqomi berilgan barcha sun’iy intellektlarni tizimlashtirish va yagona ma’lumotlar bazasini shakllantirish zarurati paydo bo‘ladi. Aslida yuridik shaxslar pozitsiyalari va SI tizimlari o‘rtasida huquqiy o‘xshashlik qisman mavjud. Chunki yuridik shaxslarning barcha yuridik ahamiyatga ega harakatlariga bevosita bu qarorlarni qabul qiluvchi jismoniy shaxslar hamroh bo‘ladi. Yuridik shaxsning irodasi har doim jismoniy shaxslarning irodasi bilan belgilanadi va to‘liq nazorat qilinadi. Shunday ekan, yuridik shaxslar jismoniy shaxslarning xohishisiz faoliyat yurita olmaydi. SI tizimlari avtonomiyasining shakli ham yuqoridagi holatga o‘xshab ketadi, ya’ni bunday tizim to‘g‘ridan-to‘g‘ri yaratilgan paytdan keyin jismoniy shaxsning aralashuvisiz qaror qabul qilish qobiliyati mavjud bo‘lsa-da, unga avval-boshdan uning yaratuvchisi shunday mexanizmni kiritgan bo‘ladi. Yuqorida ko‘rib chiqilgan tushunchalarning o‘ziga xos cheklovlarini hisobga olgan holda ko‘plab xalqaro tadqiqotchilar sun’iy intellekt tizimlarining huquqiy holatini hal qilish uchun o‘zlarining yondashuvlarini taklif qiladi. Misol uchun, Lyuven universiteti tadqiqotchisi DM Mokanuning fikriga ko‘ra, an’anaviy ravishda SI tizimlarining cheklangan yoki qisman huquqiy maqomi va huquqiy qobiliyatini hisobga olib, unga majburiyatlarni yuklamaslik lozim, buning o‘rniga unga minimal chegara o‘rnatgan holda yaratuvchisini javobgar qilish to‘g‘riroq bo‘lar edi. Biroq tan olish lozimki, mazkur taklifni joriy qilish uchun O‘zbekistonda hali to‘liq qonunning o‘zi mavjud emas, shuning uchun huquq sohasida yangi institut, sun’iy intelektning huquqiy maqomi va uning javobgarlik masalalarini tartibga soluvchi yaxlit normativ-huquqiy hujjat yoki hech bo‘lmaganda fuqarolik huquqi sohalarida keng qamrovli qonunchilik islohotini talab qiladi. Biz sun’iy intellekt yetkazgan zararni qoplash tartibini belgilashdan oldin sun’iy intellektning huquqiy maqomini aniqlab olishimiz kerak. Ya’ni SIga har bir davlat o‘z qonunchiligidan kelib chiqib yuridik shaxs maqomi berishni nazarda tutuvchi alohida akt, normativ-huquqiy hujjat yoxud qonun qabul qilishi lozim. Xalqaro huquq maydonida ham islohotlar bo‘lishi kerak. Masalan, xalqaro tashkilotlar, ayniqsa, WIPO bu borada xalqaro shartnoma ishlab chiqishi va a’zo davlatlar qonunchiligi muvofiqlashtirilishi lozim. Chegara bilmas SI turli mintaqalarda huquqiy maqom jihatdan katta farq qilib qolmasligi kerak. Bu uning javobgarlik masalasida yana turli xil muammolarga olib kelishi mumkin. O‘zbekiston bu bo‘yicha WIPO shartnomasiga qo‘shilishi bilan bir qatorda boshqa davlatlar bilan sun’iy intellektdan kelib chiqadigan nizolarni hal qilish bo‘yicha ikki tomonlama shartnomalar imzolashi lozim. Qolaversa, Oliy Majlis imkon boricha tezroq sun’iy intellektga oid qonunni ishlab chiqishi kerak, chunki sun’iy intelekt kun sayin emas, soat sayin o‘sib borayotgan, yangilanayotgan soha.

11.1.2025 163

Yurt mudofaasi – sharafli burch!

Bugun yurtimizning barcha hududlarida, tashkilot va muassasalarda 14-yanvar – Vatan himoyachilari kuni hamda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining 33 yilligiga bag‘ishlangan madaniy-vatanparvarlik tadbirlari bo‘lib o‘tmoqda. Farg‘ona davlat universitetida ham ushbu sana keng nishonlanmoqda.  Jumladan, Filologiya fakulteti talabalari tomonidan badiiy sahna ko‘rinishlari, Harbiy ta’lim fakulteti talabalarining ko‘rgazmali chiqishlari bayram shukuhini yanada yuksaltirdi. Shuningdek, sport o‘yinlari, oshpazlik va rasmlar tanlovlari ham ishtirokchilarning katta qiziqish va shijoati ostida o‘tdi. 

11.1.2025 157

296 AQSh dollaridan 1356 AQSh dollarigacha: Poytaxtdagi ijara bozorida vaziyat qanday?

O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti (MHTI) mutaxassislari tomonidan 2024-yilning dekabr oyida Toshkent shahrida uy-joylar uchun o'rtacha ijara narxlari tahlil qilindi. Mazkur davrda poytaxtda o‘rtacha ta’mirlangan xonadonlar uchun o'rtacha ijara narxlari noyabr oyiga nisbatan 0,9 foizga pasaygan bo'lsa, to'liq ta’mirlangan xonadonlar uchun o'rtacha narxlar 0,7 foizga ko'tarildi. O‘rtacha ta’mirlangan uy-joylar ijarasi 2024-yilning dekabr oyida o'rtacha ta'mirlangan 1 xonali xonadonlar uchun o'rtacha ijara narxi noyabr oyiga nisbatan 0,7 foizga, 2 xonalilar uchun 0,4 foizga, 3 xonalilar uchun 1,3 foizga hamda 4 xonali xonadonlar uchun 0,8 foizga tushdi. O'rtacha ta'mirlangan xonadonlar uchun nisbatan arzon ijara narxlari: - Sergeli (1 xonali - 296 AQSh dollari, 2 xonali – 345 AQSh dollari, 3 xonali – 414 AQSh dollari, 4 xonali - 451 AQSh dollari); - Olmazor (1 xonali – 286 AQSh dollari, 2 xonali – 353 AQSh dollari, 3 xonali – 426 AQSh dollari, 4 xonali – 457 AQSh dollari) tumanlarida taklif etilgan bo'lsa, nisbatan qimmat ijara narxlari: - Mirobod (1 xonali – 374 AQSh dollari, 2 xonali – 510 AQSh dollari, 3 xonali – 634 AQSh dollari, 4 xonali – 800 AQSh dollari); - Yakkasaroy (1 xonali – 380 AQSh dollari, 2 xonali – 521 AQSh dollari, 3 xonali – 667 AQSh dollari, 4 xonali – 733 AQSh dollari) tumanlarida kuzatildi. To’liq ta’mirlangan uy-joylar ijarasi Mazkur davrda to'liq ta'mirlangan 1 xonali (0,7 foizga) va 2 xonali (1,1 foizga) xonadonlar o'rtacha ijara narxlari tushgan bo'lsa, 3 xonali (0,9 foizga) hamda 4 xonali (3,8 foizga) xonadonlar o'rtacha ijara narxlari oshdi. To'liq ta'mirlangan uy-joylarning nisbatan arzon ijara narxlari: - Sergeli (1 xonali – 321 AQSh dollari, 2 xonali – 415 AQSh dollari, 3 xonali – 508 AQSh dollari, 4 xonali – 613 AQSh dollari); - Uchtepa (1 xonali – 365 AQSh dollari, 2 xonali – 453 AQSh dollari, 3 xonali – 524 AQSh dollari, 4 xonali – 644 AQSh dollari) tumanlarida, nisbatan qimmat ijara narxlari: - Mirobod (1 xonali – 486 AQSh dollari, 2 xonali – 725 AQSh dollari, 3 xonali – 1033 AQSh dollari, 4 xonali – 1356 AQSh dollari); - Shayxontohur (1 xonali – 535 AQSh dollari, 2 xonali – 735 AQSh dollari, 3 xonali – 1104 AQSh dollari, 4 xonali – 1303 AQSh dollari) tumanlarida kuzatildi

10.1.2025 183

“Top – 100”: Har sohada chempion yetakchi

Yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirish, iqtidori va tashabbuslarini rag‘batlantirish hamda hayotda o‘z o‘rnini topishlariga yordam berish – mahalladagi yoshlar yetakchilarining asosiy vazifalaridan biridir. Yoshlar kelajakda jamiyat rivojiga hissa qo‘shishi uchun zarur imkoniyatlarga ega bo‘lishi kerak. Farg‘ona shahridagi Beruniy mahallasi yoshlar yetakchisi O‘g‘ilxon A’zamjonova yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirish va ularga yordam berish yo‘lida ko‘p mehnat qilmoqda. U mahallada iqtidorli va intellektual faol yoshlar bilan ishlash, ularning tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirishga alohida e’tibor qaratadi. O‘g‘ilxon A’zamjonova – “Quvnoqlar va zukkolar” respublika ko‘rik-tanlovi ishtirokchisi, “Quvnoqlar” jamoasi a’zosi. Sport orqali xotin-qizlar salomatligini mustahkamlash va iqtidorli yoshlar safini yanada kengaytirish mavzusidagi maqolalar muallifi. Respublika “Zakovat” turnirida 3-o‘rinni egallagan. Viloyatda “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” sifatida e’tirof etilgan. 2024-yilning 3-chorak yakunlari bo‘yicha respublikadagi “TOP–100” yoshlar yetakchisi safiga kiritilgan. Beruniy mahallasi balansi: Aholi soni: 5151 nafar; Yoshlar: 889 nafar; Xotin-qizlar: 444 nafar. “Yashil” toifa: 783 nafar; “Sariq” toifa: 106 nafar; “Qizil” toifa: 10 nafar. Mahalla drayveri: xizmat koʻrsatish. To‘rt muhim vazifa – 2024-yil boshida o‘z oldimga to‘rtta muhim vazifani belgilab olgan edim: mahallada iqtidorli va intellektual salohiyatga ega yoshlar sonini ko‘paytirish va ularni qo‘llab-quvvatlash; yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish uchun sport va chet tili to‘garaklarini tashkil etish; migratsiyadagi yoshlarni O‘zbekistonga qaytarib, bandligini ta’minlash; ishsiz yoshlar sonini kamaytirish va kam ta’minlangan oila farzandlarini kambag‘allikdan chiqarish maqsadida ularga imtiyozli kreditlar ajratish hamda bandligini ta’minlash. Rejalarimni belgilanganidek bajara olmasam, yetakchi sifatida ishlashimdan naf yo‘q, deb qat’iy maqsad qilgandim, – deydi qahramonimiz Og‘ilxon A’zamjonova. Yelkasiga katta mas’uliyat olgan O‘g‘ilxon ishni “Yo‘l xarita”si ishlab chiqishdan boshladi. Xatlov jarayonida aniqlangan muammolar yo‘l xaritasiga kiritildi. Tinimsiz mehnat, ishtiyoq va kasbga muhabbat o‘z samarasini berdi. Yil yakunida belgilangan vazifalar rejadagidek bajarildi. Avvaldan katta ishlarni qo‘rqmasdan o‘z zimmasiga olgan yoshlar yetakchisi uchun ortda qolgan muvaffaqiyatli yil bir debocha ekani shubhasiz. Quyida belgilangan 4 muhim vazifa qanday uddalanganini ko‘rib chiqamiz. Beruniy mahallasida iqtidorli va intellektual salohiyatga ega yoshlar sonini ko‘paytirish va ularni qo‘llab-quvvatlash. Mahallada jami 15 nafar yosh bir necha sport turlaridan O‘zbekiston chempioni va sport ustaligiga nomzod bo‘lishga erishdi. “Ibrat farzandlari” loyihasi orqali 9 nafar yosh ingliz tili bo‘yicha xalqaro sertifikatni qo‘lga kiritdi. Xorijiy tillarni o‘rganish va amaliyotda qo‘llashga qiziqish ortib borayotgani natijasida mahallada til sertifikatini qo‘lga kiritgan yoshlar soni 48 nafarga ortdi. Bunyod Tursunov – yosh dasturchi, University of Science and Technology talabasi. U 2 ta dasturiy loyiha muallifi. Bu loyihalar nafaqat yoshlarning texnologik bilimlarini amaliyotga tatbiq etish imkoniyatini yaratdi, balki kelajakda mahalla iqtisodiyotining rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish uchun sport va chet tili to‘garaklari tashkil etish. Mahallada yoshlar uchun futbol, taekvondo, muaytay va voleybol to‘garaklari ishga tushirildi. To‘garaklar yoshlarning jismoniy salomatligini yaxshilash, ularning sog‘lom hayot tarzini rivojlantirishga qaratilgan. Sport bilan shug‘ullanish yoshlar o‘rtasida jamoaviylikni, raqobatbardoshlikni va o‘ziga ishonchni oshirishga yordam berdi. Yoshlar yetakchisi tomonidan kam ta’minlangan oila farzandlari uchun maxsus chet tili to‘garaklari tashkil etildi. 5 nafar yosh turk tilini o‘rganish uchun to‘garakka jalb qilindi. To‘garaklar yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli va foydali o‘tkazishiga, ularning intellektual va ijtimoiy salohiyatini oshirishga xizmat qiladi. 24 yoshli Jasurbek Olimov volyebol bo‘yicha O‘zbekiston chempioni va sport ustasi. O‘zbekiston jismoniy tarbiya va sport universitetida ta’lim oladi. Mohinur Shuhratova Ingliz tili IELTS imtihonidan 6,5 ballni qo‘lga kiritdi. Sardorbek Madg‘oziyev koreys tilidan TOPIK sertifikatiga ega. Hozir Koreya xalqaro universiteti magistratura bosqichida tahsil olmoqda. Migratsiyadagi yoshlarni O‘zbekistonga qaytarib, ularning bandligini ta’minlash Yil boshida Beruniy mahallasidan 33 nafar yosh migratsiyaga ketgan edi. Yil yakuniga qadar ulardan 5 nafari O‘zbekistonga qaytarilib, bandligini ta’minlash uchun zarur choralar ko‘rildi. Bu yoshlarning qaytishi ularning yangi hayot boshlashiga imkon yaratdi. Vatanga qaytgan yoshlarning 2 nafariga tadbirkorlik faoliyatlarini boshlashi uchun imtiyozli kredit olib berildi. 1 nafariga “Yoshlar daftari”dan turar joy uchun ijara to‘loviga yordam berildi. 2 nafar yosh kompyuter xizmatlari sohasida o‘zini o‘zi band qilib, faoliyat boshladi. Ular mustaqil ravishda biznesini rivojlantirib, texnologik xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘ullanmoqda. Yoshlar o‘zlari uchun ish o‘rni yaratish bilan birgalikda boshqalarga ham yangi imkoniyatlar taqdim etmoqda. Ishsiz yoshlar sonini kamaytirish va kam ta’minlangan oila farzandlarini kambag‘allikdan chiqarish maqsadida ularga imtiyozli kreditlar ajratish hamda bandligini ta’minlash. Yil boshidagi xatlov jarayonlarida mahallada 5 nafar ishsiz yosh aniqlangan edi. Bu yoshlarni band qilish va ularning turmush sharoitlarini yaxshilash maqsadida imtiyozli kreditlar ajratildi. Ulardan biri xususiy korxona ochib, faoliyat boshladi. Shu orqali moddiy ahvolini yaxshilashga erishdi, mahallada yangi ish o‘rinlarini yaratishga ham hissa qo‘shdi. Yana biri jamoat ishlariga jalb etildi va o‘z faoliyatini ijtimoiy loyihalarda davom ettirmoqda. Bu yoshning jamoat ishlariga jalb etilishi, jamiyatga foyda keltirish bilan birga, o‘ziga nisbatan mas’uliyat hissini rivojlantirishga yordam berdi. Qolgan 3 nafar yosh o‘zini o‘zi band qilgan. Shaxsiy namuna O‘g‘ilxon A’zamjonova har haftada bitta badiiy kitobni o‘qib tugatishga harakat qiladi. Bu uning intellektual rivojlanishiga hamda yoshlarni mutolaaga qiziqtirishga oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, yetakchi Turk tilidan B2 darajadagi sertifikatga ega. “Ibrat farzandlari” orqali ingliz tilini o‘rganib, B2 darajasini ham qo‘lga kiritgan. Bu hammasi emas. O‘g‘ilxon taekwondo WTF yo‘nalishida O‘zbekiston chempioni va qora belbog‘ sohibi. Gandbol bo‘yicha Universiada musobaqasida 1-o‘rinni qo‘lga kiritgan va sport ustaligiga nomzod hisoblanadi. Qo‘l jangi sport turi bo‘yicha 4 karra O‘zbekiston chempioni va sport ustasi unvoniga ega. Shunday qilib, yoshlar yetakchisi o‘zining sportdagi yutuqlari, chet tilidagi bilimlari va kitob o‘qish odati bilan yoshlar uchun haqiqiy namuna bo‘lmoqda. “Jadidlar maktabi” muzeyi ochiladi O‘g‘ilxon A’zamjonova “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovining viloyat bosqichi “Iqtidorli va intellektual yoshlar bilan faoliyat yuritgan eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” yo‘nalishida 2-o‘rinni qo‘lgan kiritgan edi. Darhaqiqat, uning tashabbuslari yoshlarni o‘zgartiryapti, ijtimoiy faolligini oshiryapti, iste’dodlarni rivojlantirmoqda. Qahramonimizning 2025-yil uchun ham maqsadlari katta. – 2025-yilda katta maqsadlarni ko‘zlaganman, – deydi yoshlar yetakchisi O‘g‘ilxon A’zamjonova. – Asosiy maqsadim mahallada iqtidorli yoshlarni yanada qo‘llab-quvvatlash uchun “Jadidlar maktabi” muzeyini tashkil etish. Muzeyda jadidchilarga oid ma’lumotlar va mahallada katta yutuqlarga erishgan yoshlarning natijalari namoyish etiladi. Uning qoshida yoshlarga chet tili va kelajak kasblarini o‘rgatish uchun zarur sharoitlar yaratilgan o‘quv maskani joylashadi. Kam ta’minlangan oila farzandlari uchun bepul o‘quv kurslari tashkil etiladi. Ishsiz yoshlarni kasbga o‘qitish va tadbirkorlikka tayyorlash uchun o‘quv maskanini tamomlagan yoshlar mahalladagi yoshlar yetakchisi tavsiyasi asosida imtiyozli kreditlar bilan ta’minlanadi. Shuningdek, chetda ishlash istagida bo‘lgan yoshlarni o‘qitib, qonuniy mehnat migratsiyasiga yuborish va ularning oilalariga yaxshi daromad olib kirishlarini ta’minlashni rejalashtirganman. Va o‘zim uchun yana bir chet tilini o‘rganishni maqsad qilib qo‘ydim.

10.1.2025 155

Yoshlar bilan samarali uchrashuv va muloqotlar o‘tkazilmoqda

Umumta'lim maktablarida qishgi ta'til davom etmoqda. O'zbekiston bolalar tashkilotining "Kreativ ta'til" loyihasi doirasida joylarda turli qiziqarli ma'rifiy suhbatlar, sport va intelektual o'yinlar bo'yicha musobaqalar o'tkazilmoqda. Toshkent viloyati yoshlarining yetakchisi Nodir Xojiev Bekobod tumanida bo'lib, ta'tilni maroqli o'tkazayotgan yoshlar bilan muloqot qildi. Shuningdek, Bekobod shahri va tumanida yoshlar uchun davlat siyosatini amalga oshirish borasida o'tgan yil yakunlari, joriy yil uchun rejalar yuzasidan fikr almashildi. Bu boradagi ijobiy tajribalar va kamchiliklar tahlil qilindi. Xuddi shunday muloqotlar Nurafshon shahri, Piskent va O'rta Chirchiq tumanida ham o'tkazildi.

9.1.2025 200

“Tengi chiqsa, tekin ber”ishga shoshilmang!

“Qiz bola o‘qib shahar olib berarmidi? Borgan joyida toshdek qotsa, eri, qaynana-qaynatasining xizmatini qilsa, bola-chaqali bo‘lib, o‘zidan tinchib ketsa bas, diplom nimaga kerak?!” Bu o‘tgan asrning emas, taraqqiy etgan XXI asrda, bugungi O‘zbekistonda, ta’lim sohasida tub islohotlar olib borilayotgan, qizlarning o‘qishi uchun keng imkoniyatlar yaratilayotgan paytda ba’zi ota-onalar bildirayotgan fikrlar. Bir necha yillardan beri qizlarning ta’lim olishiga munosabat o‘zgarib, eskicha stereotiplar parchalanayotgan bo‘lsa-da, har zamon qo‘ni-qo‘shni gurungi, to‘y-ma’rakalarda qizlarini o‘qitishga qarshi bo‘lgan va uyidan olisroqda o‘qiydigan qizlarni “aynigan mahsulot”ga chiqaradiganlarni uchratib turamiz. Nega ilmni bir pulga, ilmlilarni sariq chaqaga olmaydigan bunday kishilarda ayni qarashlar shakllangan? Qizini yoshlikdan uy yumushlarida chaqqon, pazanda, tili shirin, gap qaytarmaydigan, eriga “xo‘p bo‘ladi” deydigan obrazda tarbiyalab, “yog‘li” joyga uzatishga, qulog‘ining tinchiga harakat qiladiganlar bugun ham talaygina. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda kambag‘allik darajasi 11 foizga teng (2023-yil yakuniga ko‘ra). Bu degani 38 millionga yaqin aholining 4 milliondan oshig‘i kambag‘al. O‘qish davrida yashash va boshqa turli xarajatlar... Undan ko‘ra “to‘yni o‘tkazay-da, tinchgina yuray” deydi-da, birov uning cho‘ntagiga kunda-kunora qo‘l solib, “bu xamir uchidan patir” deydigan mansabda bo‘lmasa. Qay birining otasi bevaqt vafot etgan yoki tashlab ketgan, bechora onaning o‘zi bir kunni ikkinchisiga zo‘rg‘a ulab turgan bo‘lsa, u yoqda birov “o‘rgilay, suqsurday qizingiz bor ekan!”, deb tursa. “O‘qiydigani bo‘lsa, qaynanasining maktabida o‘qib oladi endi”. Biroq moliyaviy ahvoli yaxshi, lekin qizini o‘qitmaydiganlar ham yetarlicha bor-da. Qizi maktabning yuqori sinfiga o‘tavergani sayin sandiqni to‘ldiraveradi. Maktabda “hakkalab” o‘qigani yetmaganday, oliy ta’limdan ham bebahra qizning yelkasiga hayotning ola xurjuni tushganda, turmushning mushti yuzini ko‘kartiraman deb turganda qizining qanday qilib bu sinovlarni yenga olishi, irodasi va zakosi haqida o‘ylab ham o‘tirmaydi. Natijada o‘z joniga qasd qilgan ayollar, ajrimlar yoki noto‘g‘ri qarorlar mevasi – jabrdiyda bolalar soni ortadi. – Bu mavzu doim muammoli bo‘lib kelgan, – deydi O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, shoira Zulfiya Mo‘minova. – Ayrimlar qizini o‘qitmay, karyera qilishiga, o‘zini kashf etishiga yo‘l qo‘ymaydi. Qiz bolaga past nazar bilan qarab bo‘lmaydi. “Uyda o‘tirishing kerak, osh-ovqat qilib, kir-chirlarga qarashing kerak”, deb qayta-qayta uqtirish natijasida qiz bola o‘z-o‘zidan harakatni to‘xtatishi mumkin. Shunday gaplar bilan to‘yingan kundan boshlab u baxtsiz odamga aylanadi. Bir toifa oilalar bor — “Sen baribir shaharga bormaysan, o‘qiyolmaysan, bizning ilojimiz yo‘q, biz kambag‘almiz”, deb bolasiga har kuni to‘siq qo‘yaveradi. Oqibatda qiz bolaning o‘ylamlari faqat maishiy hayotning ikir-chikir muammolari bilan o‘ralib qolgan, afsuski. Menimcha, qiz bolaning o‘ziga ishonchini orttirishda oilasi muhim rol o‘ynaydi. Mana, Diyora Keldiyorova. Pastdarg‘omdagi qishloqning qizi edi. Buvisi Buvsara aya nevarasini yetaklab, murabbiylarga olib borgan, kelajakda katta sportchi bo‘lishiga ruhlantirgan. Buvsara ayaning fikrini butun oila, keyinchalik Diyoraning turmush o‘rtog‘i va qaynana-qaynatasi ham qo‘llab-quvvatlagan. Men iqtisodiy faktorlar qiz bolaning o‘qimasligiga sabab bo‘la oladi, degan fikrga qarshiman. To‘rt muchasi sog‘ odam, xoh ayol bo‘lsin, xoh erkak, bilimi yoki biror hunari bilan nafaqat tirikchiligi uchun pul topa oladi, balki ta’limiga ham sarmoya kirita oladi. Faqat ongdagi to‘siqni bartaraf etish kerak xolos. – Imkon borida qizlarimiz o‘qib, o‘z ustida ishlashi kerak. Chunki davlat yaratayotgan imkoniyatlar juda ko‘p. Turmushga chiqish qochib ketmaydi. Ota-onalardan ham bir narsani iltimos qilgan bo‘lardim. Agar qizingiz baxtli bo‘lishini istasangiz, albatta, unga o‘qish uchun imkon bering. Hatto imkoniyati cheklangan bo‘lsa ham.To‘rt devor orasida qolgandan ko‘ra o‘qib, jamiyatga qo‘shilgani yaxshi, — deya masalaga munosabat bildirdi O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti talabasi Maqsadxon Hotamova. – Onaning ta’lim darajasi farzandlariga uzoq vaqt davomida ta’sir qiladi. Nafaqat shakllanish davrida, balki tug‘ilganidan to voyaga yetguncha, hatto keyinchalik ham onaning ta’limi bola uchun ahamiyatli hisoblanadi. Masalan, tahsil ko‘rgan ayol bor oilada o‘rtacha daromad nisbatan yuqori bo‘ladi. Tabiiyki, moliyaviy barqarorlik bolalarga akademik muvaffaqiyat uchun zamin yaratadi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, o‘qimishli onalarning bolalari nisbatan sog‘lom va me’yoriy vaznda tug‘iladi. Bu ularga akademik samaradorlik uchun ustunlik beradi. Qolaversa, o‘qimishli onalar o‘z farzandlarini kognitiv rivojlanishni rag‘batlantiradigan tadbirlarga ko‘proq jalb qilib, ularga uy vazifalarini bajarishda yordam berishi mumkin. Ota-onaning ta’limga ustuvor ahamiyat berishiga guvoh bo‘lgan bola qiyinchiliklarga duch kelganda qat’iyatli bo‘lishga harakat qiladi, – deydi oliy toifali shifokor Dilafro‘z Rajabova. – Muqaddas kitobimiz Qur’oni Karimda ham, hadislarda ham ta’lim masalasi birlamchi qilib qo‘yilgan. “Ilm talab qilish har bir musulmonga farzdir”, deyilgan hadisi shariflarimizda. Jadidlar ham ayollarni savodli qilish, shu asnoda jamiyatni jaholat botqog‘idan olib chiqish yo‘lini izlagan. Sho‘ro davrida ayollarni ommaviy tarzda hokimiyat ishlariga tortish, kommunist sifatida peshqadam qilish kabi sun’iy, soxta g‘oyalar ilgari surilgandi. Aslida, ayolning karyeraga o‘chligi, amalparastligi xunuk ko‘rinishi mumkin. Lekin uning ma’rifatli bo‘lishi ayni muddao. Chunki o‘qigan ona farzandlarini ma’rifatli qiladi, kitobga oshno qiladi. Jamiyatni isloh qilish ana shu. Shu ma’noda xotin-qizlarning o‘qimishliligi jamiyatning ilmiy-ma’rifiy darajasini ko‘taradigan asosiy omildir. Shuning uchun bugun ular kamida bitta xorijiy tilni bilishi shart va albatta, biror sohaning egasi bo‘lishi – quvonarli hol, – deydi O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist, yozuvchi Olim Toshboyev. Cho‘lpon deydiki, “Agar millat farzandlarining tarbiyasi ilmli va madaniy onalar qo‘lida emas ekan, oxirimiz yomon”. Axir jahon beshigini tebratgan, ilm cho‘qqisini zabt etgan zakiy zotlarning ortida ilmli onalar turgani moziydan ma’lum-ku. Ko‘pchilik ota-onalarning qizini o‘qitmay, erta turmushga berish harakatiga tushib qolishiga bahona deyarli bir xil: “Tengi chiqdi, tagli-tugli joy”. Biroq shunisi ham borki, shu illatlar bilan to‘yingan yigitlar ham “uzoqni ko‘zlab qo‘ygan”. Qizning o‘qimaganini yoki zakosi o‘zidan past ko‘ringanini tanlaydi. Chunki ilm bilan nurlanmagan aql egasini boshqarish oson ular nazdida. Ma’lumotlarga qarasak, rivojlangan mamlakatlardagi oliy ta’lim muassasalarida talabalarning aksariyatini qizlar tashkil etadi. Xususan, 2022-yilda Xitoydagi universitetlarda bakalavriat ta’lim bosqichiga qabul qilingan talabalarning 56,92 foizini qizlar tashkil etgan. Yon qo‘shnimiz Qozog‘istonda 2020-yil ma’lumotlariga ko‘ra, OTM talabalarining 53,2 foizi xotin-qizlardan iborat bo‘lgan. 2023-yilning avgust oyidagi ma’lumotlarga ko‘ra, respublikamizdagi oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan talabalarning 46 foizini qizlar tashkil etgan. Qo‘shimchasiga, talaba xotin-qizlarning aksariyati, asosan filologiya, tilshunoslik kabi sohalarga yo‘nalgan. Yuridik, diplomatik, siyosiy, iqtisodiy, xalqaro yo‘nalishlardagi sohalarda qizlar soni supraga urvoq sepgulik. Demak, hali qarashlarimizni o‘zgartirishimiz kerak. Bu borada jamiyat transformatsiya bo‘lishda davom etishi kerak.

7.1.2025 251

Moliyadagi elastiklik: U nima va qanday ishlaydi?

Elastiklik – bu bir o‘zgaruvchining boshqa bir o‘zgaruvchiga qanchalik sezgir ekanini tavsiflovchi iqtisodiy tushuncha. Elastiklik biznes va iqtisodiyotda mahsulotga talab narx oshishi yoki pasayishi bilan qanchalik o‘zgarishini tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu talabning narx elastikligi deb ataladi. Narx elastikligi iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar narx yoki daromad o‘zgarishiga javoban talabni – yoki yetkazib berilayotgan miqdorni – qanchalik o‘zgartirishi darajasini bildiradi. Narx elastikligi foiz ko‘rinishida ifodalanadi. Mahsulot yoki xizmatga talabning o‘zgarish foizi bo‘lib, u narx o‘zgarishining foiziga bo‘linadi. Agar mahsulot elastik bo‘lsa, narx o‘zgarishi talab miqdoriga tezda ta’sir qiladi: narx pasayganda talab ortadi va narx oshganda talab kamayadi. Masalan, SPA xizmatlari juda elastik, chunki ular zaruriy tovar emas; SPA xizmatlari narxining oshishi bu xizmatlarga talabni kamaytiradi. Narxning pasayishi talabning sezilarli darajada oshishiga olib keladi. Agar tovar elastik bo‘lmasa, narx o‘zgarganda ham talab miqdori kam o‘zgaradi. Masalan, insulin elastik bo‘lmagan mahsulotdir. Diabetga chalinganlar uchun insulinga talab juda katta bo‘lib, narx oshishi yoki pasayishi talab miqdoriga kam ta’sir qiladi. Insulin xaridorlari odatda narx arzonlashishini kutmaydi. Agar elastik mahsulotning bozor narxi pasaysa, ishlab chiqaruvchilar mahsulot yoki xizmatlar sonini kamaytirish ehtimoli katta. Narx oshsa, ular mahsulotlar miqdorini oshiradi. Kiyim-kechak va elektronika mahsulotlari elastik mahsulotlarga misol bo‘ladi. Talab elastikligi: Mahsulot yoki xizmatga talab miqdori bir qancha omillarga, masalan, narx, daromad va afzalliklarga bog‘liq. Bu omillarda o‘zgarish bo‘lsa, mahsulot yoki xizmatga talab o‘zgaradi. Narx elastikligi: narx o‘zgarishiga nisbatan talabning sezgirligi – pasayishi yoki ortishini o‘lchaydigan iqtisodiy ko‘rsatkichdir. Daromad elastikligi:Bu iste’molchining real daromadi o‘zgarganda talab miqdori sezgirligini bildiradi. Bunda boshqa omillar o‘zgarmaydi. Daromad elastikligini hisoblash formulasi talab miqdorining foiz o‘zgarishini daromadning foiz o‘zgarishiga bo‘lish orqali aniqlanadi. O‘zaro elastiklik: Talabning o‘zaro elastikligi – bir mahsulotga talabning boshqa mahsulot narxi o‘zgarishiga qarab ko‘tarilishi yoki pasayishini o‘lchaydigan iqtisodiy tushunchadir. Buni o‘zaro narx elastikligi deb ham atashadi. Bu ko‘rsatkich bir mahsulotga talabning foiz o‘zgarishini boshqa mahsulotning narx o‘zgarishiga bo‘lish orqali hisoblanadi. Taklif elastikligi: Biror mahsulot yoki xizmatning bozor narxi o‘zgarganda yetkazib berilishiga qanchalik tez javob berishini o‘lchaydi. Iqtisodiy nazariyaga ko‘ra, mahsulotning narxi oshganda, uning taklifi ham oshadi. Aksincha, mahsulot narxi pasayganda, taklif kamayadi. Talabga ta’sir qiluvchi omillar Talab elastikligiga ta’sir qiluvchi uchta asosiy omil bor. Muqobil mahsulot. Odatda muqobil mahsulotlar qancha ko‘p bo‘lsa, tovar talabining elastikligi shuncha yuqori bo‘ladi. Masalan, bir stakan qahva narxi 20 000 so‘mga oshsa, iste’molchilar ertalabki qahvani choyga almashtirishi mumkin. Bu qahva elastik mahsulot ekanini bildiradi. Chunki narxning oshishi talab yo‘qolishiga olib keladi. Ammo kofeinning narxi oshsa, qahva yoki choy iste’molida katta o‘zgarish kuzatilmaydi, chunki kofeinning muqobili kam. Shu sababli kofein elastik bo‘lmagan mahsulotdir. Muqobili borligi tufayli sanoatdagi muayyan mahsulot elastik bo‘lishi mumkin, lekin bu butun bir sanoatning elastikligini anglatmaydi. Odatda, noyob mahsulotlar elastik bo‘lmaydi. Masalan, olmos. Chunki uning muqobili yo‘q. Zaruriyat. Agar mahsulot yoki xizmat omon qolish yoki qulaylik uchun zarur bo‘lsa, odamlar narxning oshishiga qaramay uni sotib olishda davom etadi. Masalan, odamlar ishga borish uchun transportdan foydalanishi kerak. Shu sababli benzin narxi oshsa ham, odamlar mashinalariga yoqilg‘i quyishga majbur bo‘ladi.Vaqt. Uchinchi ta’sir qiluvchi omil – bu vaqt. Masalan, tamaki narxi 80 000 so‘mga oshgan taqdirda, ham iste’molchilar uni sotib olishda davom etadi. Ya’ni tamaki narxining o‘zgarishi talabga katta ta’sir qilmaydi (bu nikotinga qaramliklik bilan bog‘liq). Ammo narxlar oshgani sababli iste’molchi chekishni sekinlik bilan kamaytirib borsa, sigaret narxi uzoq muddatda elastik bo‘ladi. Biznesda narx elastikligi Kompaniya mahsulot yoki xizmatlarining elastikligini tushunish muvaffaqiyat uchun muhimdir. Yuqori elastiklikka ega kompaniyalar odatda narx bo‘yicha boshqa raqobatchilar bilan bellashadi va soliq to‘lash qobiliyatini saqlab qolish uchun katta sotuvlarga kirishadi. Aksincha, elastik bo‘lmagan kompaniyalar muqobili yo‘q mahsulot va xizmatlari tufayli yuqori narxlarni belgilay oladi. Narxlardan tashqari, mahsulot yoki xizmatning elastikligi kompaniyaning mijozlarni saqlash darajasiga bevosita ta’sir qiladi. Ko‘pgina kompaniyalar elastik bo‘lmagan talabga ega mahsulot yoki xizmatlarni sotishga harakat qiladi; bu esa narx oshishiga qaramay mijozlar mahsulotni sotib olishda davom etishini ta’minlaydi. Misollar Iste’molchilar har kuni elastiklik bilan bog‘liq bir qancha real misollar bilan duch keladi. Zamonaviy hayotdagi qiziqarli misollardan biri bu Yandex Go’ning talab elastikligini ko‘rsatuvchi ‘surge-pricing’ algoritmidir. Yandex Go bir hududda odatdagidan ko‘proq foydalanuvchilar transport buyurtma qilganida, narxlar ko‘tariladi va real vaqtda talabga qarab narx ko‘paytiruvchi algoritm ishga tushadi. COVID-19 pandemiyasi ham ba’zi sohalarning narx elastikligiga ta’sir ko‘rsatdi. AQShdagi go‘sht qayta ishlash korxonalarida COVID-19 o‘chog‘i paydo bo‘lgani, xalqaro savdoning sekinlashishi va ichki go‘sht yetkazib berishdagi qiyinchiliklar 2020-yilning may oyida import narxlarining 16 foizga oshishiga olib keldi. Pandemiya neft sanoatiga ham ta’sir qildi. Odatda, neft juda elastik bo‘lmagan mahsulot, ammo 2020-yilning mart va aprel oylarida global neft talabining pasayishi, yetkazib berish hajmining oshishi va saqlash joylari yetishmasligi sababli, 2020-yil 20-aprelda neft fyuchers bozorida salbiy narxda savdo qilindi. Shu sababli, OPEK+ a’zolari iyun oxirigacha ishlab chiqarishni kuniga 9,7 million barrelga qisqartirishga qaror qildi. • Biznes va iqtisodiyotda elastiklik odatda narx oshishi yoki pasayishi bilan mahsulotga talab qanchalik o‘zgarishini (narx elastikligi) ko‘rsatadi. • Mahsulot yoki xizmatga talab narx o‘zgarishiga qaramay, deyarli o‘zgarmasa, talab noelastik (kam sezgir) deb ataladi. Oziq-ovqat va dori vositalari noelastik tovarlarga misoldir.

7.1.2025 254

Inson kapitali: Janubiy Koreya tajribasi

Bizning jamiyat uchun eng jozibador davlatlardan biri bu – Janubiy Koreya. Bu mamlakat madaniyatiga, san’atiga, rivojlangan infratuzlimasiga qiziqmagan yoshlar juda kam. Qiziqishning, ijobiy munosabatning sababi davlatning “yumshoq kuch”i. Maqolada shunga asos, imkoniyat bo‘lgan taraqqiyot yo‘li – inson kapitaliga va uning qanday paydo bo‘lganiga to‘xtalamiz. Bugungi kunda jahondagi eng kuchli va barqaror iqtisodiyotlar inson resurslari, ya’ni bilimga, salohiyatga katta e’tibor beradi. Shulardan biri – Janubiy Koreya. Bu butun jamiyat, davlat uchun strategik ahamiyatga ega. Chunki haqiqiy boylik yoki innovatsiyalar insonning o‘zi bilan bog‘liq. Inson kapitalining ahamiyati faqat iqtisodiy o‘sish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy, madaniy rivojlanish va siyosiy barqarorlik uchun ham muhimdir. Har bir insonning potensiali va yaratuvchanligi jamiyatning umumiy salohiyatini oshiradi. Bu kapital davlatlar o‘rtasidagi hamkorlik va raqobatni belgilovchi asosiy omilga aylanib borayotgani uning ahamiyatini yanada yaxshiroq ko‘rsatadi. Janubiy Koreya bu natijalarga erishishda nimalarga ustuvorlik berdi, qanday yo‘lni bosib o‘tdi – shularga bir nazar solsak. Ushbu mamlakatda tabiiy resurslar cheklangan, lekin inson kapitali hisobiga dunyoning iqtisodi eng kuchli davlatlari qatoridan tushmay kelyapti. Koreya Osiyoda Xitoy, Yaponiya va Hindistondan keyin to‘rtinchi, dunyoda esa 14-o‘rindagi iqtisodiyot hisoblanadi. Mamlakat 1960-yildan beri o‘zining yuqori iqtisodiy o‘sishini saqlab kelyapti – yillik 6 foiz. Muammolar So‘nggi asrlarda bir Xitoy, bir Yaponiya mustamlakasi bo‘lib kelgan Koreya yarimoroli 1945-yili – Jahon urushi yakunida shimoliy qism Sobiq ittifoq, janubiy qism esa AQSh ta’siriga tushdi. Nihoyat 1948-yilda Janub o‘z mustaqilligini e’lon qildi va zamonaviy davlatchilik asosida ishlar boshlandi. Rivojlanishning dastlabki bosqichida Koreya boshqa rivojlanayotgan mamlakatlar kabi muammolarga duch keldi. Kambag‘allikdan chiqish uchun birinchi navbatda ta’lim va malaka oshirish sohalaridagi eskicha yondashuvlarni yo‘qotishi kerak edi. Jamiyat kasb-hunar va texnik ta’limga bee’tibor bo‘lgan, chunki yangi tendensiyalar kirib kelmagan mamlakatga. Bir tomondan bu qisman konfutsiylik ta’limotiga bog‘liq edi, chunki konfutsiylik faqat olimlar va dehqonlarni ulug‘lab, ishlab chiqarish va savdo sohalaridagi kasblarni ahamiyatsiz deb hisoblaydi. Ota-onalar farzandlarini universitetda o‘qishga, “kursili” ishlarni tanlashga undagan, natijada sanoat sohasida texnik mutaxassislar, malakali ishchilar yetishmay qoladi. Bundan tashqari, Yaponiya mustamlakachiligi koreyaliklarga sanoat sohasida inson kapitalini yig‘ishga to‘sqinlik qilgan edi. Koreya urushi va yarimorolning bo‘linishi jarayonida uch yil davom etgan urush ham iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilmalarga katta zarar yetkazdi. Mustaqillikning dastlabki yillarida Koreya kapitalistik siyosat olib bordi, sanoat rivojiga e’tibor berdi, lekin mamlakatdagi ijtimoiy tengsizlik, qishloq joylarda sharoit yetishmasligi ham barchaning birday ta’lim olishi, kasb-hunarli bo‘lishiga – inson kapitaliga to‘siq bo‘la boshladi. Shu sabab hukumat oldida ijtimoiy davlatchilik siyosatini olib borish masalasi turardi. Natijada asrning 70-yillaridan boshlab Koreya ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish, aholiga ko‘proq davlat yordamlarini taklif qilish siyosatini boshladi. Ta’lim Janubiy Koreya – ta’limga e’tibor berish bo‘yicha eng yuqori darajaga erishgan davlatlardan biri. 1949-yilda milliy ta’lim to‘g‘risidagi qonun qabul qilinadi, unga ko‘ra, butun mamlakatda savodsizlikni tugatish boshlanadi va natijada 1945-yildagi 77,8 foiz savodsizlik darajasi keskin pasayib, 1958-yilda 4,1 foizga tushdi, 1959-yilda davlat professional boshlang‘ich ta’limni ham to‘liq joriy qilishni deyarli yakunladi (96,4 foiz qamrov). 1954-yildan 1959-yilgacha Koreya hukumati olti yillik majburiy ta’limni kengaytirish rejasi orqali majburiy maktab ta’limini amalga oshirdi. Farzandlarini maktabga bermagan ota-onalar yoki vasiylar jarimaga tortildi yoki jazolandi. Hukumat majburiy boshlang‘ich ta’limga erishish uchun ta’limga ajratilgan byudjetning qariyb 80 foizini shu yo‘nalishga sarfladi. Ta’lim uchun xorijdan ham yordam mablag‘lari olinib, maktablar ta’miri va qurilishiga tikildi. Boshlang‘ich maktablarga o‘qituvchilar yetishmas edi, bunga yechim sifatida hukumat vaqtinchalik “Normal school”lar tashkil qildi, u yerda 18 haftalik kursni tamomlagan mutaxassislar o‘qituvchilik qilishi mumkin edi. Keyinchalik bunday “normal school”lar ikki yillik kollejlarga, so‘ng 1981-1984-yillarda milliy ta’lim institutlariga aylantirildi. Umuman, ta’lim sohasining bunday izchil va to‘xtovsiz rivojlanish dinamikasiga hukumatning to‘g‘ri siyosati bilan birga aholining qashshoqlikdan chiqishga intilishi hosil qilgan katta rezonans ham sabab, deyiladi. Umumiy boshlang‘ich ta’lim muvaffaqiyatli joriy etilgach, Koreya hukumati o‘rta, kasb-hunar va oliy ta’limni ketma-ket kengaytirishga o‘tdi. Ta’limning bunday iyerarxik kengayishi Koreya ta’lim tizimini qurishdagi eng muhim xususiyat bo‘lgan. Bunda davlat inson kapitalini yaratish, bozordagi taklif va talabni o‘rganish, sohalarda inson kapitali paydo bo‘lishi, to‘planishini muvozanatlashtirish nuqtayi nazaridan yondashgan. Natijada foydali va sohalarga bosim yuzaga keltirmaydigan inson kapitali shakllana boshladi. XX asr 80-yillarida Koreya hukumati inson kapitalini rivojlantirish, tadqiqot va texnologik innovatsiyalarga strategik sarmoya kirita boshladi. Koreya aholisi ham shaxsiy investitsiyalarini ta’limga tika boshladi. Bu davrga kelib xalq rivojlanish yo‘li faqat ta’limda ekanini tushunib yetgan edi. 1980-yillarning boshi va 2000-yillarning o‘rtalarida mamlakatning oliy ta’lim muassasalariga yalpi qabul qilish koeffitsiyenti besh baravar oshdi, oliy ta’limdagi talabalar soni esa UNESCO ma’lumotlariga ko‘ra, 1980-yildagi 539 000 nafardan 2015-yilda 3,3 millionga ko‘tarildi. Bugungi kunda Janubiy Koreya dunyodagi “eng oliy ma’lumotli davlat” hisoblanadi, mamlakatdagi 24 yoshdan 35 yoshgacha bo‘lgan yoshlarning 70 foizi oliy ta’limning qaysidir shaklini tamomlagan. Koreya Xalqaro talabalarni baholash dasturida (PISA) doimiy ravishda eng yaxshi natijalarga erishgan davlatlar qatoriga kiradi. Qiziq tomoni shundaki, Janubiy Koreyaning oliy ta’lim muassasalari dunyo reytingida u darajada yuqori o‘rinda turmaydi, ammo uning ta’lim tizimi milliy ta’lim tizimlari orasida 21-o‘rinda qayd etilgan. Bu Koreya ta’lim tizimi mavjud dasturlar, tasdiqlangan o‘qitish tizimlaridan maksimal foydalanishi sabab yaxshi kadrlar yetishtirib chiqarishi bilan izohlanadi. Janubiy Koreya dunyodagi eng katta repetitorlik sanoatiga ega mamlakat hamdir. U yerda ta’lim olish, yaxshi universitetlarga kirish, ta’lim karyerasini shakllantirish haqiqiy ma’nodagi poygaga yoki marafonga aylangan. Bu davlatdagi o‘quvchilar eng ko‘p stress va bosimda bo‘ladi, chunki yaxshi o‘qish qadriyat darajasiga ko‘tarilgan. Buni bizga tanish kino-seriallardan ham sezish mumkin. Ma’lumotlarga ko‘ra, aksariyat koreys bolalar maktabda va darsdan keyingi tayyorgarlik kurslarida kuniga 16 soat yoki undan ko‘proq vaqt o‘tkazadi. 2014-yilda Koreyaning Yoshlar siyosati milliy instituti o‘tkazgan so‘rovlar shuni ko‘rsatdiki, o‘rta maktab o‘quvchilarining deyarli 53 foizi tunda o‘qigani uchun yetarlicha uxlamaydi. Respondentlarning 90 foizi ish kunlarida ikki soatdan kam bo‘sh vaqtlari borligini aytgan. “Hagwon”larda (xususiy o‘quv markazlariga o‘xshash muassasa) o‘quvchilar shu qadar ko‘p o‘qib, kechasi qolib ketayotgani sabab 2000-yillarda hukumat komendantlik soatlari, ba’zi tumanlarda tungi patrullar joriy qilish masalasini ko‘rib chiqadi. Koreya jamiyatidagi bunday mukkadan ketib o‘qishni “ta’limga sig‘inish” deb ham atashadi. Koreya faqatgina ichki ta’lim tizimini kuchaytirmagan, mamlakatdan har yili chet elga o‘n minglab talabalar o‘qish uchun ketadi (2017-yilda 239 824, 2022-yilda 124 320 nafar). Jarayon 1960-yillarda boshlangan, bu strategiya mamlakatning iqtisodiy va ilmiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. 1990-yillarda ikkinchi to‘lqin boshlanadi, bu vaqtga kelib Koreya hukumati yoshlarning chet davlatlarda ta’lim olishi uchun yana bir qator davlat dasturlarini amalga oshira boshlaydi. “Overseas Study Program” – Chet elda o‘qish dasturi ishlab chiqiladi. Chet elda o‘qigan talabalarning qaytishi bilan Koreya texnologiya va ilm-fan sohalarida sezilarli yutuqlarga erisha boshladi. Natijada mamlakat dunyodagi eng innovatsion davlatlardan biriga aylandi, global raqobatbardoshlikni oshirdi. G‘arb bilan hamkorlik Janubiy Koreya rivojlanishi tarixida eng muhim o‘rin tutgan strategiyalaridan biri – G‘arb davlatlari bilan o‘rnatilgan hamkorlik. Bir qarashda, Koreyaning jahondagi eng zamonaviy va texnologik rivojlangan davlatlardan biriga aylanishi faqat ichki siyosat va resurslarga bog‘liq bo‘lib tuyulishi mumkin. Ammo jarayonda G‘arb davlatlarining yordam va sarmoyalarining o‘rni ham juda katta bo‘lgan. Koreya urushidan keyin 1950-yillarda Janubiy Koreya iqtisodiy va ijtimoiy inqirozga yuz tutgan, qishloq xo‘jaligini tiklash, sanoatni rivojlantirish va ta’lim tizimini yangilash kerak edi. Bunda dunyoning eng yirik iqtisodiy qudrati bo‘lgan AQSh Koreyaga qo‘l uzatdi. 1953-yildan boshlab AQSh tomonidan ajratilgan yirik miqdordagi yordamlar nafaqat Koreyaning infratuzilmasini, iqtisodiyotini qayta tiklashga yordam berdi. AQShning harbiy va iqtisodiy yordamlari 1950-1960-yillarda Koreyaning sanoatni rivojlantirish, transport va infratuzilma qurilishi, shuningdek, ta’lim tizimini mustahkamlashga qaratilgan edi. Bu yordamlarning aksariyati grantlar shaklida bo‘lib, Koreya iqtisodiyoti uchun poydevor yaratishda muhim rol o‘ynadi. An’anaviy tarzda AQSh yordamlar evaziga Koreyani G‘arbning liberal dunyosiga, demokratiyaga tortdi. Shu omil Koreyada inson huquqlari ta’minlanishi, demokratik davlatchilik va jamiyat paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Marshall rejasining (Yevropani tiklash dasturi) bir qismi sifatida Koreya ham G‘arb texnologiyalaridan foydalangan. G‘arbdan kelgan sarmoyalar Koreyaning texnik salohiyatini oshirdi, sanoat poydevorini yaratish va zamonaviylashtirish imkonini berdi. Koreyaning sanoat infratuzilmasi G‘arbning ilg‘or texnologiyalari yordamida yangilandi va samaradorligi oshdi. Yaponiya va G‘arb texnologiyalari asosidagi Koreyaning ishlab chiqarish quvvati butun dunyo bo‘ylab eksport qilish uchun mahsulotlar yaratish imkonini berdi. Shu jarayonda ishchi kuchi, malakali mutaxassislarga ehtiyoj sezilib, kadrlarni qayta tayyorlash, o‘qitish borasida ham hamkorlik paydo bo‘ldi. Koreya universitetlari G‘arbning eng yaxshi o‘quv yurtlari bilan hamkorlikda o‘z ilmiy salohiyatini oshirdi va talabalarga eng zamonaviy bilimlarni yetkazishga intildi. Ko‘plab koreyalik professorlar G‘arbning ilg‘or universitetlarida o‘qib, ilmiy tadqiqotlar olib borgan va orttirgan tajribasini Koreyada tatbiq etgan. Kadrlarni qayta tayyorlash Koreyada kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash uchun ham butun boshli tizim, aql markazlari, institutlar ishlaydi. Koreya mehnatni rivojlantirish instituti 1998-yilda tashkil topgan va Koreyaning mehnat bozorini tahlil qilish, bu bozorni rivojlantirish va kadrlar malaka oshirish strategiyalarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Institut har yili turli sohalardagi ishchi-xodimlar uchun 2000 dan ortiq trening dasturlarini tashkil etadi. Koreya ishlab chiqarish texnologiyalari instituti (KITECH) esa 1997-yilda tashkil etilgan. U Koreya sanoatida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish bo‘yicha xizmat ko‘rsatadi. Institut har yili 15 000 dan ortiq texnik malaka oshirish kurslari o‘tkazadi. Koreyaning ishchilarni qayta tayyorlash milliy dasturi (National Skills Development Program). Koreya ishchilar malaka oshirish va qayta tayyorlash dasturlariga har yili 2 trillion von (taxminan 1.5 milliard AQSh dollari) sarflaydi. 2019-yilda 1,7 million kishi malaka oshirish va qayta tayyorlash dasturlarida ishtirok etgan. Bu raqam har yili ortib bormoqda, chunki Koreya iqtisodiyoti va texnologiyalar doimiy o‘zgarishlarni talab qiladi. 2020-yilda mamlakat 360 000 yangi ishchi uchun malaka oshirish kurslarini taqdim etdi va yana 100 000 dan ortiq yosh mutaxassislarni texnologik sohalarga o‘qitdi.2018-yilda Koreya Mehnat vazirligi 200 mingta yangi sertifikatlangan malaka oshirish kurslarini tashkil etgan, bu 2020-yilda 300 mingga yetdi. Bu kurslar asosan IT, robototexnika, sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalar sohalariga qaratilgan. Koreya hukumati har yili 100 000 dan ortiq kishi uchun texnologik va sanoat sohalarida malaka oshirish sertifikatlarini beradi. Yoshlar uchun ham alohida malaka oshirish dasturlari mavjud, bu ham bir tizim, boshqa davlatlarda malaka oshirishning bu kabi struktur ko‘rinishini topish qiyin. 2017-yilda Koreya Yoshlar malaka oshirish dasturi (Youth Skill Development Program) ishga tushirilgan. Bu dasturda 2017-2020-yillar davomida 200 000 ga yaqin yosh ishtirok etgan. Yoshlarni texnologik sohalarga yo‘naltirish va yangi ish o‘rinlarini yaratish bo‘yicha 2021-yilda 100 000 yosh uchun texnologik ta’lim dasturlari tashkil etilgan. Butun dunyoda inson kapitalining qiymati, strategik ahamiyati oshib bormoqda. Inson kapitali rivojlangan davlatlar tashqi investitsiya uchun ham qulay. Migratsiya sifati oshadi, tashqaridagi diasporalarning kuchayishi esa davlatlarning yumshoq kuch siyosatiga ham, lobbi shakllanishiga ham yo‘l ochadi. Demografik o‘sishi yuqori bo‘lgan O‘zbekiston uchun ham inson kapitalining rivoji juda katta imkoniyatlarni yaratadi. Ta’lim, kadrlarni qayta tayyorlash, zamonaviy texnologiyalarga moslashish mavjud migratsiyaning sifatini oshirib, rivojlangan davlatlarga yo‘nalish olishiga, ichki rivojlanish kuchayishiga, ilmni eksport qilishga olib keladi. Shuning uchun bizning jamiyatga tanish bo‘lgan, sinovdan o‘tgan Janubiy Koreyaning inson kapitalini rivojlantirish tajribalaridan foydalanish foydadan xoli bo‘lmaydi.

7.1.2025 254

ASRNI O‘ZGARTIRGAN MAQOLALAR

“Yoshlar ovozi” gazetasi shonli 100 yoshga kirdi. Mamlakatimizda bunday uzoq va boy tarixga ega matbuot nashrlari barmoq bilan sanarli. Ayniqsa, o‘tgan asrning 80-yillarida boshlangan qayta qurish davrida gazeta haqqoniy so‘zni barilla aytish, mamlakat mustaqilligining asoslarini mustahkamlash, jamoatchilik fikrini shakllantirish, ko‘psonli tiraj borasida o‘zining eng yuksak cho‘qqilariga ko‘tarildi. Shu yillarda Jabbor Razzoqov, Qulman Ochilov, Safar Ostonov, Norqobil Jalilov kabi jonkuyar va dovyurak ustoz jurnalistlarning zahmatli mehnatlari bilan tahririyatda o‘ziga xos jurnalistika maktabi vujudga keldi. O‘tgan 100 yil davomida nashr yuzini ko‘rgan minglab dolzarb mavzudagi maqola va chiqishlar hayotimizni yangilashga, o‘tkir muammolarni hal etishga, yosh avlod tafakkurini yuksaltirishga, demakki, asrni o‘zgartirishga munosib hissa qo‘shdi. “Yoshlar ovozi”ning 100 yilligi munosabati bilan “Asrni o‘zgartirgan maqolalar” umumiy sarlavhasi ostida o‘tgan yillarda nashr etilgan salmoqli maqolalarni eslashga, e’tiboringizga havola etib borishga qaror qildik. Harbiy buyruq jarangdor bo‘ladi Qizil imperiyaning ichki talvasasi endigina boshlangan bir paytlarda Ittifoq matbuotida til, tillar haqida maqolalar ko‘p chiqar edi. Shunday maqolalarning birida Ch. Aytmatov achinib, dildan kuyinib “Литературная газета”da “Frunze pravdasi” degan gazeta nomini misol keltirib, “…nahotki katta bir tarixiy yo‘lni bosib o‘tgan qirg‘izlarda “правда”ning ma’nosi shu tilda topilmasa” deb yozgandi. Ha, u paytlarda hatto Aytmatovday jahonga tanilgan inson ham, poytaxt ham, bosqinchining nomi bilan atalgan, deb aytolmas edi. Shunga qaramasdan ham bu paytlar qizil imperiyaning changal sirtmog‘i ancha-muncha bo‘shashgan davr edi. Bu misolni keltirishdan maqsad hozirgi kunda O‘zbekistonimizda o‘z tilimiz taqdirini dildan o‘ylashimdadir. Bu o‘ylarimni qog‘ozra tushirishga majbur qilgan oxirgi turtki faqatgina nomi o‘zbekcha bo‘lgan “Vatanparvar” gazetasining 17/XI–92-yil 246-soni bo‘ldi. Zamonaning zaharxanda kulgisini qarangki, yuqoridagi gazetaning nomi o‘rischa bo‘lgan va mazmunan qirg‘izcha chiqqan. Pastdagisi esa endigina faqat nominigina tarjima qilibdi. Loqayd harbiylarimiz onda-sonda bir-ikkita uchrab turadigan umarolarimizning mana shu sa’y-harakatlariga ham rahmat-e! Turonda eng jangari bo‘lgan xalqlardan biri bo‘lmish o‘zbeklar o‘z harbiy tilini nahot shunchalar unutib bo‘lgan bo‘lsa! Nahot o‘zbektar o‘z tarixini shunchalar unutib, bolalarini qizil imperiya armiyasidan qochirganday milliy qo‘shinda xizmat qilishdan hali ham qochirib yurishsa. O‘ylaymanki, bunday emas. Biz, albatta, o‘z milliy Vatanimiz harbiy mudofaasiga loyiq harbiy qo‘shinga ega bo‘lamiz. Buning  uchun yetarli darajada askarlarimiz, sipohlarimiz va umarolarimiz bo‘ladi. Ammo bu o‘rnida ham qiyinchiligimiz jiddiyga o‘xshaydi, vaholanki, biz salkam bir yarim asrlik qullik davrimizda milliy harbiy tilni unutib bo‘lganga o‘xshaymiz. Ustimizdan kulmoqchi bo‘lganlar va ba’zi o‘zimizdan chiqqan nodonlar o‘ris tilidagi harbiy atamalarni aynan so‘zma-so‘z tarjima qilib “вольно” buyrug‘ini “shalpay” deb tirjayishadi. Bu o‘rinda 1989-yilda chiqqan, (tuzuvchilar: Panasenko E.D., Madaliyev A. P.) “Ruscha-o‘zbekcha harbiy terminlar lug‘ati”ni ko‘rsatish mumkin. Faqatgina muhit talabiga “gah” deb javob berib bozorni o‘ylab qilingan bu lug‘at bugungi kun emas, hatto kechagi kun talabiga ham javob bera olmaydi. Lug‘atda nihoyatda tarjimasiz tarjimalar ko‘p, misol uchun: “Башня танка – tank bashnyasi”, yarim tarjimalar: “Боевая линия – jangorav liniya”. Nahotki o‘zini, tilini hurmat qilgan o‘zbek “tank bashnyasi, jangovar liniya” va boshqa shunga o‘xshash iboralarni ishlatar ekan. Axir tank ingliz tilidan, bu so‘z ko‘pchilik xalqlarda ishlatiladi. Xo‘p, “tank qubbasi” desak bo‘lmaydimi yoki “jangovar qatori” tilimizga sig‘maydimi? Qarabsizki, bu mo‘jazgina lug‘atga va uning tuzuvchilariga e’tirozim ko‘p. Harbiy atamalar, buyruq va iboralar tilshunoslikda katta bir yo‘nalish bo‘lib, alohida o‘rin tutadi. Aytaylik, mana shu o‘ris tilida ham harbiy buyruq shaklida hech kim “Равняйся” yoki “Равняйтесь” demaydi. Bularning o‘ringa oddiygina va shu bilan jarangdor qilib, noaniq shaxsga qaratib “Равнясы” deyiladi. Demak, bizning jarangdor, jangari tilimizda bu buyruqlar yana ham chiroyli chiqishi kerak. Bu o‘rinda sharqshunos, tarixchi, tilchi, harbiy va boshqa olimlarimizdan umidvormiz. Ular boy o‘tmishimizda bo‘lgan bobolarimizning bu boradagi bisotlarini bizga topib berishlariga shubha yo‘q. O‘zbekiston o‘zining tilini tiklayapti. Shunday ekan, olimlardan tariximizni ochishni kutish bilan bir paytda tinchgina o‘tirmasdan sa’y-harakatni tezlatish lozim. Harbiylarimizning kundalik hayotida balki bizning bugungi chalasavod tarjimalarimiz qolar, balki osori atiqalarimiz topilganda ularni tiklarmiz. Buni hayotning o‘zi ko‘rsatadi. Shuning uchun jarangdor O‘zbek harbiy buyruq va boshqa atamalarni qo‘shinimiz kundalik hayotiga joriy qilib borishimiz lozim. Ammo bu yo‘lda Panasenko E.D., Madvaliyev A.P., “Vatanparvar” yoki boshqa chalasavod lug‘atlar yo‘lidan emas, Prezidentimiz I.A.Karimov aytganiday, “O‘zbekistonning o‘z yo‘lidan” borishimiz kerak. Harbiy buyruqlar yuqorida keltirilgan manbalardagidek, misol uchun, “Вольно – erkin holatda turing” shaklida jarangsiz, ko‘pso‘zli bo‘lmaydi. Harbiy buyruqlarning o‘z ichki qonun-qoidalari bor. Xuddi shu “Вольно”ni o‘zbek tiliga “Bo‘shsan” deb tarjima qilsa bo‘ladi. O‘rislar ham “Вольно” buyrug‘ini eshitib, har kim xohlagan tomonga tarqab ketmagan. Harbiy va tilimiz jonkuyari bo‘lganligim uchun “Vatanparvar”da chiqqan tarjimaga muqobil sifatida mana bu tarjimalarni takrorlayman, hozircha tarjimalarni bermoqchiman. Chunki kelgusida milliy qo‘shinimizda tarjima emas, o‘ziga xos o‘zbekcha buyruqlarimiz hayot yuzasiga keladi.  Ba’zi tarjimalar bir necha shaklda berildi. Bu ataylab shunday qilindi, chunki amalda qaysi qulayroq bo‘lsa, o‘shanisi muomalada qoladi. Bizga qulayi va dilimizga yoqqani bu qatorda birinchi o‘ringa qo‘yiladi. Misol uchun: Автомат на груд! – Avtomat ko‘krakka! Бегом! – Yugur! Chop! Бегом-марш! – Yugurishni boshla! В колонну по два становись! – Ikkitadan bo‘yqator saflan! В одну шеренгу становис! – Enqatorga saflan! В две шеренги – становись! – Ikki enqatorga saflan! Вольно! – Bo‘shsan! Tin ol! Bo‘sh hol! Вперёд! – Olg‘a! Встать – Смирно! – Tur – Rostlan! Выйти из строя! – Safdan chiq! Газы! – Gazniqob! Головные уборы надеть! – Bosh kiyimlar kiyilsin! Два шага вперёд шагом марш! – Ikki qadam olg‘a yur! Есть! – Xo‘p bo‘ladi! За мной марш! – Orqamdan yur! Заправиться! – Tartiblan! Заряжай! – O‘qla! За спину! – Oqala! Orqaga ol! Идти не в ногу! – Tekis yurma! Караул в ружё! – Qorovul – qurollan! К бою! – Jangga! Ко мне! – Beri kel! Menga! Короче шаг! – Qadamni qisqart! Кругом марш! – Ortga yur! Левое плечо вперёд! – Chap yelka oldinga!       Ложис! – Yot! Назад! – Orqaga tislan! На лево! – Chapga! На лево – равнясь! – Chapga rostlan! На месте, шагом – марш! – Joyingda yur! Joyingda! На первый – второй – расчитайсь! – Bir – ikki deb sana! На плечо! – Yelkaga! На право! – O‘ngga! На ремены! – Qayishga ol! На руку! –  Qo‘lga ol! Никак нет! –  Aslo yo‘q! Огонь! – O‘t och! Отбой! –  Uyquga! Отставить! – To‘xtang! Под знамя, смирно На караул! – Qurol “Qorovul” holda bayroqqa rastlan Польный шаг! – To‘la qadam! Пол – оборота на лево! – Chapga yarim aylana! По местам! – Joy-joyingga! По порядку – расчитайсь! –  Qatorasiga sana! Приинять вправо! – O‘ngga ol! Приступить к проверке! – Yo‘qlamaga kirish! Противогази снять! – Gazniqob yechilsin! Прямо! –  To‘g‘riga! Равняйсы! – Tekislan! Разойдисы! –  Tarqal! Розомкнись! – Siyraklash! Разряжай! – O‘qni chiqar! O‘qsizlantir! Слушай мою команду! – Buyrug‘imga quloq sol! Смирно! – Rostlan! Сомкнис! – Jipslan! Становись! – Saflan! Стать в строй! – Safga tur!       Стой! – To‘xta! Стой, кто идёт? – To‘xta, kim kelayapti? Стой, назад! – To‘xta, orqaga! Стой, обходи влево! – To‘xta, chapdan aylan! Стой, стрелять буду! – To‘xta, otaman! Строевим шагом – марш! – Shahdam yur! Так точно! – Xuddi shunday! Шире шаг! – Qadamni uzayt, qadamni keng qil! Mana, qarabsizki, harbiy buyruqlar o‘zbek tilida ham jarangdor chiqmoqda! Harbiy atamalar xususida taklif va mulohazalaringizga muhtojmiz. M.YO‘LDOSHEV (Gazetaning 1993-yil 9-yanvardagi sonidan olindi) Saralovchi:  Sug‘diyona SOBIROVA Nashrga tayyorlovchilar: Muhammadshukr MUHAMMADJONOV, Shahobiddin LUQMON  

24.12.2024 457

 "Yoshlar yetakchisi kubogi" sohibi aniqlandi

So’x tumani Sarikanda mahallasida “Yoshlar forumi-2024” doirasida o‘tkazilgan mini-futbol turi bo‘yicha "Yoshlar yetakchisi kubogi" yakuniga yetdi. Yoshlarning ommaviy sportga keng jalb etish va ularning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etish maqsadida yoshlar yetakchi tomonidan tashkil etilgan mazkur musobaqada mahalla yoshlaridan tashkil topgan 24 ta jamoa yangi stadionda chempionlik uchun kurash olib borishdi. Final bosqichi yakunida g'olib bo'lgan jamoalar va nominatsiyalar bo'yicha futbolchilar tashkilotchilar tomonidan taqdirlanishdi.

24.12.2024 470

Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi

“Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovida 1-o‘rinni qo‘lga kiritgan mahalladagi yoshlar yetakchilariNurali JUMAYEV – Boysun tumanidagi Obi mahalla yoshlar yetakchisi, “Yoshlar balansi” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Umidbek VALIJONOV – Davlatobod tumanidagi Davlatobod mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlar daftari” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Sarvar MIRZAYEV – Chinoz tumanidagi Birlik mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning bo‘sh vaqtini samarali tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Elbek JUMABEKOV – Taxiatosh tumanidagi Markaziy mahallasi yoshlar yetakchisi, “Alohida e’tiborga muhtoj yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Diyorbek AKBAROV – Urgut tumanidagi O‘zbekiston mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning tadbirkorlik g‘oyalarini amalga oshirishda va bandligini ta’minlashda samarali ko‘maklashgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Isroiljon RAIMOV – Farg‘ona tumanidagi Xosilot mahallasi yoshlar yetakchisi, “Tashqi mehnat migratsiyasidan qaytgan yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Shohsanam YUSUPOVA – Yangi Hayot tumanidagi Tashabbus mahallasi yoshlar yetakchisi, “Huquqbuzarlik sodir etishga moyilligi bo‘lgan va jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoshlar bilan tizimli ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Asadbek UMARALIYEV – Yangiqo‘rg‘on tumanidagi Gaznon mahallasi yoshlar yetakchisi, “Iqtidorli va intellektual faol yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Asad NASIMOV – Buxoro shahridagi Navbahor mahallasi yoshlar yetakchisi, “Kasb-hunarlar tanlovini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin   Jahongir GADOYNIYOZOV – Xatirchi tumanidagi Jaloyir mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarga sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilgan va sport musobaqalarini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishida 1-o‘rin “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovida 2-o‘rinni qo‘lga kiritgan mahalladagi yoshlar yetakchilari Mehrojbek XOLMATOV – Chilonzor tumanidagi Tirsakobod mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlar balansi” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Dilmurod RAHIMJONOV – Guliston shahridagi Do‘stlik mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlar daftari” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Qudrat ABDUQAXXOROV – Yangiqo‘rg‘on tumanidagi Madaniyat mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning bo‘sh vaqtini samarali tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Lutfulla NUGʻMONXONOV – Parkent tumanidagi Nurobod mahallasi yoshlar yetakchisi, “Alohida e’tiborga muhtoj yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Omadbek ORIFJONOV – Andijon shahridagi Namuna mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning tadbirkorlik g‘oyalarini amalga oshirishda va bandligini ta’minlashda samarali ko‘maklashgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Umidjon TOIROV – Kattaqo‘rg‘on shahridagi Zomin mahallasi yoshlar yetakchisi, “Tashqi mehnat migratsiyasidan qaytgan yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Zarifa JABBOROVA – Termiz shahridagi  Jayxun mahallasi yoshlar yetakchisi, “Huquqbuzarlik sodir etishga moyilligi bo‘lgan va jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoshlar bilan tizimli ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Aziz ABDURAHMONOV – Zafarobod tumanidagi Nurafshon mahallasi yoshlar yetakchisi, “Iqtidorli va intellektual faol yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Farzuna NURULLAYEVA – Shayxontohur tumanidagi Charxnovza mahallasi yoshlar yetakchisi, “Kasb-hunarlar tanlovini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Xurmat YO‘LDOSHOV – Shovot tumanidagi Archazor mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarga sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilgan va sport musobaqalarini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi.   “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovida 3-o‘rinni qo‘lga kiritgan mahalladagi yoshlar yetakchilari Sanjar JUMANIYAZOV – Ellikqal’a tumanidagi Kichik guldursun mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlar balansi” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Nazakat NISHANOVA – Kegeyli tumanidagi Jilo‘an jap mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlar daftari” tizimi asosida samarali ish tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Umidjon RO‘ZIYEV – Qorako‘l tumanidagi Do‘stlik mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning bo‘sh vaqtini samarali tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Abdulaziz BOBOJONOV – Urganch shahridagi Mustaqillik mahallasi yoshlar yetakchisi, “Alohida e’tiborga muhtoj yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Bobomurod OCHILOV – Sharof Rashidov tumanidagi G‘ozg‘ontepa mahallasi yoshlar yetakchisi, “Yoshlarning tadbirkorlik g‘oyalarini amalga oshirishda va bandligini ta’minlashda samarali ko‘maklashgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Malika HUDOYBERDIYEVA – Uchquduq tumanidagi Do‘stlik mahallasi yoshlar yetakchisi, “Tashqi mehnat migratsiyasidan qaytgan yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Doston G‘ANIYEV – Qamashi tumanidagi Ulug‘bek mahallasi yoshlar yetakchisi, “Huquqbuzarlik sodir etishga moyilligi bo‘lgan va jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoshlar bilan tizimli ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi; Temur RO‘ZIYEV – Jomboy tumanidagi Tut mahallasi yoshlar yetakchisi, “Iqtidorli va intellektual faol yoshlar bilan samarali ishlagan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Avazbek IMEDJANOV — Namangan shahridagi Chorsu mahallasi yoshlar yetakchisi, “Kasb-hunarlar tanlovini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi;   Jo‘rabek MAHMUDOV – Chust tumanidagi Do‘zanda mahallasi yoshlar etakchisi, “Yoshlarga sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilgan va sport musobaqalarini yuqori saviyada tashkil etgan eng namunali mahalla yetakchisi” yo‘nalishi.  

19.12.2024 585

VAZIR BILAN ERKIN MULOQOT

Kecha Adliya vaziri Akbar Toshqulov va yuridik sohada tahsil olayotgan yoshlar, yosh yuristlar uchrashuvi tashkil etildi. Erkin muloqotda vazir adliya tizimi va yoshlarga oid ishlab chiqilgan hujjatlar haqida taqdimot bilan tanishtirdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, “Yoshlar va biznesni qo‘llab-quvvatlash yili”da yoshlar masalasiga oid 3 ta qonun, 36 ta farmon va qaror qabul qilinib, yoshlar uchun 100 dan ortiq yangi imkoniyatlar yaratilgan. Yil boshida mamlakatimizda 377 ming yoshning “fuqarobay” asosdagi “Yoshlar bandligi dasturi” ishlab chiqilgan. Uchrashuvda yoshlar asos solayotgan ko‘plab loyihalar, ixtirolar sabab mualliflik, intellektual mulk huquqi haqida fikr almashildi. Ayni masalada keyslar misolida talaba yoshlar bilan savol-javob ham o‘tkazildi. Yangi takliflar ilgari surildi. Talabalar adliya sohasidagi tashabbuslarini, jumladan, talabalardan iborat “Qonun tashabbuskorlari” guruhini tuzishni taklif etdi. – Kelajakda shu sohada ish olib boramiz. Shu sabab aynan vazir bilan uchrashib, o‘z takliflarimizni berish, savollarimizga javob olishimiz muhim. Rahbarlar bilan bunday ochiq muloqot bo‘lishi har qanday soha uchun foydali, – deydi ishtirokchi talabalardan biri.

12.12.2024 772

QUYOSH SHARQDAN CHIQADI!

Joriy yil boshidan Sharq mahallasida yoshlar yetakchisi sifatida ish boshladim. O‘tgan qisqa vaqt men uchun juda qimmatli tajriba bo‘ldi. Xatlov jarayonida aniqlangan 806 nafar yoshning ko‘plab muammolarini hal qilishga hissa qo‘shdim, bir nechta yangi loyihalarni boshladik. “Besh tashabbus olimpiadasi”da ro‘yxatdan o‘tgan 1095 nafar yoshning 66 foizi musobaqalarda ishtirok etdi. 5 nafar ishsiz yoshni daromadli qilish maqsadida maxsus dastur ishlab chiqilib, ular kasb-hunarga o‘qitildi. 3 nafar yoshga subsidiya asosida asbob-uskuna taqdim etildi, 2 nafariga tadbirkorlik uchun imtiyozli kredit ajratildi. Migratsiyadagi 6 nafar yoshdan 3 nafari yurtimizga qaytarilib, o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ishga yo‘llanma berildi. Yil boshida “og‘ir” toifadagi yoshlar soni 6 nafar edi. Biriktirilgan tashkilotlar ko‘magida ularning barchasini bu toifadan chiqarishga erishdik. Mahallamiz yoshlari iqtidor va iste’dodi bilan ajralib turadi. Ularni qo‘llab-quvvatlash va salohiyatini oshirishga doir chora-tadbirlarni doimiy amalga oshirib kelmoqdamiz. Sharq mahallasi yoshlari shunday shior ostida birlashgan: “Quyosh har doim Sharqdan chiqadi!”. Jasurbek Komilov Toshkent tibbiyot Akademiyasida tahsil oladi. Shu yil sentabrda u Moskva shahrida o‘tkazilgan “Yevrosiyo yetakchilari” xalqaro forumida dunyoning “Top-50 lider” yoshlari safidan joy oldi. Jasurbek forumda mehmoni – mashhur bokschi Nikolay Valuyevga do‘ppi sovg‘a qilib, ijtimoiy tarmoqlarda “Nikolay Valuyevga do‘ppi kiydirgan yigit” sarlavhasi bilan mashhurlikka erishdi. Madinabonu Akramova Toshkent davlat Texnika universiteti magistranti. Yoshlar yetakchisining tavsiyasiga asosan, u Beruniy nomli davlat stipendiyasining sohibasiga aylandi. Hozir u “Neyron tarmog‘i tuzilmasida biofeedback algoritmlarini joriy etish va sun’iy intellektga ega xavfsizlik tizimlarini ishlab chiqish” mavzusida ilmiy tadqiqot olib bormoqda. Madinabonu o‘z ilmiy maqolalari bilan 20 dan ortiq konferensiyada ishtirok etgan. O‘tgan o‘quv yilida mahallamizdan 72 o‘quvchi maktab bitirni. Ularning 90 foizi davlat va xususiy OTMlarga o‘qishga qabul qilindi. Gulasal Abdullayeva va Diyora Tursunova IELTS sertifikatlarini qo‘lga kiritib, Toshkent xalqaro Vestminster universiteti talabasi bo‘ldi. “Yoshlar daftari” jamg‘armasining “Kelajak kasblari” loyihasida ingliz tilini o‘rgangan Bunyod Zamonov Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti talabasi bo‘ldi. Prezidentning “Mahallalarda futbol infratuzilmasini rivojlantirish va tarmog‘ini kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan, futbolni rivojlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu islohotlarni eng quyi tizimgacha tushirish va mahallalardan iqtidorli yoshlarni saralab olish (seleksiya) tizimini yaratish maqsadida mahalladagi yoshlar yetakchisiga qo‘shimcha vazifalar yuklangandi. Qarorga asosan, Sharq mahallasida futbol bo‘yicha erkaklar va ayollarning turli yosh toifalarida “mahalla terma jamoalari” shakllantirilib, ularni tayyorlash bo‘yicha futbol jamolar tashkil qilindi. Natijada 2023-yili DXX kubogining Chilonzor tumani va Toshkent shahar bosqichlarida Sharq mahallasi ayollar futbol jamoasi 1-o‘rinni qo‘lga kiritib, respublika bosqichida faol ishtirok etgan. Avazjon Erkinov 2024-yilning birinchi choragida “Yoshlar balansi”ning migratsiya dasturiga kiritilgan edi. Muloqotda u futbol sporti bilan professional tarzda shug‘ullanish istagini bildirdi. 2024-yil iyun oyining boshlarida Vatanga qaytgan Avazjon bizning tavsiyamiz asosida “Havas” futbol ligasiga qabul qilinib, liga kubogi g‘olibi bo‘ldi. Liga bahslari yakuniga ko‘ra, u “Eng yaxshi to‘purar” va “Eng chiroyli gol muallifi” sifatida e’tirof etildi. Avazjon Erkinov hozir mahallamiz o‘g‘il bolalar futbol jamoasi sardori hisoblanadi.

12.12.2024 772

OBILIKLAR OMADI yoxud mahalladagi yoshlar yetakchisi Nurali Jumayevning tirishqoqligi haqida

Yoshlar siyosatini amalga oshirish, yoshlarning ijtimoiy muammolarini hal etishda mahalladagi yoshlar yetakchilari muhim rol o‘ynaydi. Ular xatlov jarayonida 14-30 yoshdagi yoshlarning ijtimoiy holati, ta’lim, bandlik, salomatlik va boshqa muhim jihatlarni o‘z ichiga olgan ma’lumotlar bazasi – “Yoshlar balansi”ni shakllantiradi. Bu ularning ehtiyojlarini aniqlash va qo‘llab-quvvatlashda qo‘l keladi. Boysunlik Nurali Jumayev dastur orqali yoshlarning har biriga alohida e’tibor qaratib, ularni jamiyatda faol ishtirok etishga undayotgan yoshlar yetakchilaridan.  Nurali Jumayev – Boysun tumanidagi Obi mahallasi yoshlar yetakchisi. U “Yoshlar balansi” dasturi doirasida amalga oshirayotgan ishlar yoshlarni ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy jihatdan rivojlantirishga qaratilgan. Nurali Jumayev mahallada yoshlar bilan bog‘liq masalalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuzatib, ular bilan ishlashda innovatsion yondoshuvlar qo‘llaydi va har bir yoshning muammolarini individual hal etishga e’tibor qaratadi. “Yilning eng namunali mahalla yoshlar yetakchisi” tanlovining “Yoshlar balansi” tizimi bilan samarali ish tashkil qilish yo‘nalishida 2-o‘rin sohibi. 2024-yilning 1-choragi yakunlari bo‘yicha “Top – 100” yetakchi reytingiga kiritilgan. Istiqbolli kadrlar zaxirasiga kiritilgan.   Obi mahallasi balansi: Aholi: 2814 nafar; Xonadonlar: 525 ta; Yoshlar: 636 nafar; Xotin-qizlar: 317 nafar.   “Yashil” toifa: 393 nafar; “Sariq” toifa:  243 nafar; “Qizil” toifa: 18 nafar.   Mahalla drayveri: xizmat koʻrsatish.   “Maqsadim yoshlarga maydon yaratish” – Obi mahallasi markazda joylashganiga qaramay, yoshlarning yangilikka intilishi, qiziqishi kam edi, – deydi yoshlar yetakchisi Nurali Jumayev. – Avval ularning fikri hech kimni qiziqtirmagan, o‘z iqtidorini kashf etishga imkoniyat yaratib berilmagan. Yoshlar yetakchisi sifatida yoshlar fikrini qo‘llab-quvvatlash, jamiyatga tortish va ular iqtidorini namoyon etishlari uchun maydon yaratishni maqsad qilganman. Ikki yillik faoliyatimda maqsad sari sezilarli olg‘a siljidik. Har yili xatlov o‘tkazib, yoshlarning bandligi va ijtimoiy holatini o‘rganaman, ularning ehtiyoj va muammolarini aniqlayman. So‘ng amalga oshirilishi kerak bo‘lgan ishlarni rejalashtiraman va manzilli dastur, yo‘l xaritasini tuzaman. Belgilangan muddatlarda muammolarni bosqichma-bosqich hal qilishni rejalashtiraman. Mehnat bozori yetakchi nazoratida Joriy yilda Obi mahallasida 11 nafar ishsiz yosh, 30 nafar maktab bitiruvchisi, 11 nafar professional ta’lim va 21 nafar oliy ta’lim bitiruvchisi mehnat bozoriga kirib keldi. Yoshlar yetakchisi ularning bandligini ta’minlash maqsadida har birining ehtiyoj va muammolarini chuqur o‘rganib, ularga amaliy yordam ko‘rsatdi. Natijada, hozir ularning 10 nafari doimiy ishga joylashtirildi, 4 nafari kasb-hunar va o‘quv kurslariga yo‘naltirildi, 13 nafari xususiy oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga jalb qilindi. Qolgan 17 nafar yoshning bandligini ta’minlash ishlari jarayonda bo‘lib, ularga tez orada yordam ko‘rsatiladi. Nurali Jumayev tashabbusi bilan 11 nafar yosh mahalla yetilligining xulosasi asosida “Yoshlar daftari”ga kiritildi. Bu yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirishga, mahallada yangi tashabbuslarni ilgari surishiga va o‘z maqsadlariga erishishiga yordam beriladi. Shu kungacha ularning: – 3 nafariga kontrakt puli to‘lab berildi; – 2 nafariga kredit ajratildi; – 3 nafarining bandligi taʼminlandi; – 1 nafariga subsidiya asosida asbob-uskuna berildi; – 2 nafari jarayonda. 427 nafar yosh olimpiada ishtirokchisi Nurali Jumayev yoshlarni ijtimoiy faoliyatga jalb qilish uchun bir qancha ijtimoiy va madaniy loyihalar tashkil etdi. “Yoshlar balansi”ga kiritilgan yoshlarning qiziqishlari asosida shaxmat, kurash, oshpazlik, futbol, IT va innovatsion ixtirolar, voleybol, musiqa, raqs kabi yo‘nalishlarda turli tadbir va musobaqalar o‘tkazildi. “Jadidlar izidan”, “Uygonish davri”, “Jaholatga qarshi ma’rifat”, “Yosh kitobxon”, “Mushoira”, “Vatanga sadoqat”, “Tilga e’tibor – elga e’tibor”, “Muqaddasdir Vatan bayrog‘i” kabi kitobxonlik va vatanparvarlikka yo‘naltirilgan tadbirlarga 600 dan ziyod yosh qamrab olindi. Bundan tashqari “Gulxan atrofidagi yoshlar”, “Uch avlod uchrashuvi” “Hashar – yoshlarga yarashar”, “Yashil makon” tadbirlari mahalla yoshlari bilan hamjihatlikda o‘tkazilmoqda. Joriy yilda “Besh tashabbus olimpiadasi”da 26 ta tanlov va loyiha o‘tkazildi. Obi mahallasidan 427 nafar yosh beshtashabbus.uz sayti orqali ro‘yxatdan o‘tgan. Shundan 237 nafar yosh sport yo‘nalishi bo‘yicha, 190 nafari boshqa bellashuvlarda qatnashdi. “Yoshlar ovozi” tanlovida Durdona Xolmamatova va Toshtemir Xolmamatov 2-o‘rin, “Yosh musavvir” tanlovida Asliddin G‘aniyev 3-o‘rinni egalladi. Armrestling bahslarida Jo‘rabek Qahhorov tumanda g‘oliblikni qo‘lga kiritib, viloyat bosqichida munosib ishtirok etdi. “Oyligimni 10 foizini kitobga sarflayman” “Besh tashabbus olimpiadasi”, “Ibrat farzadlari”, “Zakovat”, “Zukko kitobxon”, “Uzchess”, “Ustoz AI” kabi loyihalar mahalla yoshlarini ilm-fan sohalarida rivojlanishga undaydi. Masalan, Obi mahallasidan “Mutolaa” loyihasida 108 nafar, “Ibrat academy”da 89 nafar, “UzChess”da 53 nafar, “Ustoz AI”da 71 nafar va “Qizlar akademiyasi”da 44 nafar yosh ishtirok etmoqda. – Yoshlarning ilm olishga, kitobxonlikka intilishi menga ishtiyoq beradi, – deydi yoshlar yetakchisi. – Mahallamizda kutubxona yo‘q edi, men bu muammoni hal qilishga qaror qildim. Hozir kitobxonlik markazini tashkil etish bo‘yicha harakat qilyapman. Oylik maoshimning 10 foizini kitob sotib olishga ajratishga qaror qildim. Bu kitoblar mahalla kutubxonasi uchun sovg‘a sifatida taqdim etiladi. Shu tariqa, kutubxona yo‘qligi sababli yoshlarimiz ilm olish imkoniyatidan mahrum bo‘lmaydi va mahallada mutolaa madaniyati kengayadi. Bu tashabbus orqali, nafaqat o‘zim, balki mahalladagi barcha yoshlarni kitob o‘qishga, bilim olishga undamoqchiman. “Og‘ir” toifadagilarga yordam Yoshlarni “qizil”, “sariq” va “yashil” toifalarga tasniflash muammolarni aniqlash va tezroq hal etishda yordam beradi. Mahallada “Yoshlar daftari” va biriktirilgan rahbarlar ko‘magida jami 93 nafar yoshga ijtimoiy yordam ko‘rsatilgan. Davlat ko‘magiga muhtoj “og‘ir” toifadagi yoshlar bilan ham rahbarlar birgalikda ishladi, maqsad – ularning hayotda o‘z o‘rnini topishiga yordam berish. Xususan, “og‘ir” toifada jami 17 nafar yosh mavjud bo‘lib, ular Boysun tumani soliq inspeksiyasi boshlig‘i Tohir Sarmanovga biriktirilgan. Rahbar bilan yashash manziliga borib o‘rganish natijasida 5 nafarining muammosi aniqlanib, yordam ko‘rsatilgan, qolgan 13 nafari turli sport musobaqalari va tadbirlarga jalb qilingan. Ko‘cha sardorlari Mahallada jinoyatchilikning oldini olish va yoshlarni nazoratda ushlash maqsadida har bir ko‘chaga iqtidorli yoshlardan sardor tayinlangan. Sardorlar yoshlar yetakchisiga ko‘makchi bo‘lib, o‘z ko‘chasidagi yoshlarni ijtimoiy faoliyatga jalb qilish, salbiy ta’sirlardan himoyalash va jinoyatchilikning oldini olishda yordam bermoqda. Yoshlar bilan muloqot o‘rnatib, salbiy holatlarni tezkorlik bilan aniqlash va ularga qarshi kurashishda yetakchiga yordamchi. E’tiborlisi, liderlik xususiyatlarini o‘zida shakllantirgan ko‘cha sardorlaridan biri Hasan Saodatov Bolalar tashkilotining sardorlar saylovida “Sport va salomatlik yo‘nalishi”da tuman sardori etib saylandi.  

11.12.2024 836

Konstitutsiya paydo bo‘lishining institutsional asoslari  

Konstitutsiyaning jamiyatimiz va zamonaviy dunyodagi ahamiyatini batafsil tahlil qilishdan oldin, biz tarixga nazar tashlashimiz va huquqiy kuchga ega bo‘lgan mazkur normativ-huquqiy hujjat qanday shakllanganini tushunib olishimiz lozim. Konstitutsiyaning davlatlarda yuzaga kelishi siyosiy va huquqiy institutlarning rivojlanishi, shuningdek, davlat tuzilishi va faoliyati asoslarini yozma shaklda mustahkamlash zaruriyati bilan bog‘liq. Konstitutsiya tarixiy ildizlari qadimiy davrlardan to hozirgi kungacha davom etuvchi uzoq jarayonni o‘z ichiga oladi. Antik davrda “konstitutsiya” tushunchasi bugungi ma’noda mavjud bo‘lmagan, ammo konstitutsiya g‘oyasining rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatgan bir qancha muhim misollarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Miloddan avvalgi 621-yilda Afina (Qadimgi Yunoniston)da “Drakon qonunlari” deb nomlangan, jamiyatdagi munosabatlarni tartibga soluvchi birinchi yozma qonunlar to‘plami tuzilgan. Bu qonunlar konstitutsiya bo‘lmasa-da, huquqiy davlatning shakllanishida muhim rol o‘ynagan. Buyuk Britaniyada konstitutsiyaviy huquqning rivojlanishida 1215-yilda qabul qilingan “Buyuk erkinlik xartiyasi” (Magna Carta) muhim qadam bo‘ldi. Ushbu hujjat qirolning hokimiyatini cheklab, fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklarini kafolatladi. Garchi xartiya konstitutsiya bo‘lmasa-da, u kelgusidagi huquqiy islohotlar uchun asos bo‘ldi. Shu davrda Yevropaning turli davlatlarida hukmdorlar yoki monarxlar o‘z fuqarolarining manfaatlari va huquqlarini hisobga oluvchi huquqiy to‘plamlarni shakllantirishni boshladilar. Bu jarayon hokimiyat normalarining yanada aniqroq belgilanishiga olib keldi. Yangi davrda, ma’rifatparvarlik davrida demokratiya, hokimiyat bo‘linishi va inson huquqlari g‘oyalari faol rivojlangan paytda, konstitutsiya tushunchasi asosiy qonun sifatida rasmiylashtirildi. Dunyoda ilk rasmiy konstitutsiya 1787-yilda AQShda qabul qilingan. AQSh Konstitutsiyasi hokimiyat bo‘linishi, fuqarolar huquqlari va davlat tuzilishi tamoyillarini belgilab bergan birinchi zamonaviy asosiy qonun hisoblanadi. U 1787-yil 17-sentabrda Filadelfiyadagi Konstitutsiyaviy konventda imzolangan va 1789-yil 4-martda kuchga kirgan. Ushbu hujjat konstitutsiyaviy huquq rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatgan va boshqa davlatlar uchun namuna bo‘lgan. Bizning mamlakat mustaqillikka erishgach, 1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston o‘z davlat institutlarini yaratish vazifasiga duch keldi. Konstitutsiya asosiy qonun sifatida davlat faoliyatining asoslarini, hokimiyat organlari tuzilishini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, shuningdek, xalq va hokimiyat o‘rtasidagi munosabatlarni belgilashi kerak edi. Ushbu jarayon mustaqillikni mustahkamlash yo‘lida muhim qadam bo‘ldi, chunki respublika ilgari Sovet Ittifoqining bir qismi bo‘lib, alohida konstitutsiyaga ega emas edi. 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Konstitutsiyasi mamlakatni suveren, demokratik, huquqiy va ijtimoiy davlat sifatida rasmiylashtirdi. Konstitutsiyaning asosiy tamoyillari quyidagilardir: Xalq suvereniteti: Konstitutsiya O‘zbekistonda hokimiyat xalqga tegishli ekanini belgilaydi. Bu davlat organlarining fuqarolar manfaatlari yo‘lida harakat qilishi va ularga hisobdor bo‘lishi kerakligini anglatadi. Huquqiy davlat tamoyillari: Konstitutsiya barcha fuqarolar, jumladan, hokimiyat vakillarining ham qonun oldida tengligini kafolatlaydi. Hokimiyatning bo‘linishi, sud tizimining mustaqilligi va fuqarolar huquq va erkinliklarining himoyasi muhim ahamiyatga ega. Inson huquq va erkinliklarining kafolati: Konstitutsiya hayot, fikr bildirish erkinligi, vijdon erkinligi, mehnat qilish, ta’lim olish va ijtimoiy himoya kabi fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklarini batafsil belgilaydi. Ushbu huquqlar ajralmas hisoblanadi va hokimiyat tomonidan cheklanmasligi kerak. Hokimiyat bo‘linishi tizimi: Konstitutsiyaga ko‘ra, O‘zbekistonda hokimiyat qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga bo‘linadi. Bu hokimiyat vakolatlarining muvozanatini ta’minlaydi va ularning bir qo‘lda to‘planishining oldini oladi. Konstitutsiyaning qabul qilinishi mamlakat mustaqilligini huquqiy jihatdan mustahkamlashdagi muhim qadam bo‘lish bilan birga, siyosiy va iqtisodiy islohotlar uchun poydevor yaratdi. Konstitutsiya erkin saylovlar, ko‘p partiyaviylik va fuqarolarning davlat boshqaruvida ishtirokini o‘z ichiga olgan demokratik jarayonlarning asoslarini mustahkamladi. Bu siyosiy raqobat, inson huquqlari va sud tizimidagi islohotlar uchun sharoit yaratdi. Shu bilan birga, Konstitutsiya iqtisodiy barqarorlik uchun huquqiy mexanizmlarni ta’minladi. U bozor iqtisodiyoti, tadbirkorlik erkinligi va xususiy mulkni qo‘llab-quvvatlaydi, bu esa xususiy sektor va xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga yordam berdi. Yuqorida keltirilgan dalillarni umumlashtirib, xulosa qilishimiz mumkinki, Konstitutsiya – bu shunchaki huquqiy hujjat emas, balki davlat institutining asosidir. U nafaqat hokimiyatni tartibga soluvchi vosita, balki fuqarolar huquq va erkinliklarining kafolati hisoblanadi. Konstitutsiyaning jamiyat va davlatga ta’sirini ortiqcha baholab bo‘lmaydi, chunki u butun siyosiy tizimni belgilaydigan tamoyillarni aniqlaydi, barqarorlik va rivojlanishni ta’minlaydi. Konstitutsiya xalq manfaatlarini himoya qiladi, hokimiyat tartibini belgilaydi va jamiyatning barcha a’zolari uchun adolatli va teng sharoitlar yaratishga yordam beradi. Oxir-oqibat, u o‘tgan va kelajak o‘rtasida ko‘prik bo‘lib, jamiyatning yanada adolatli va madaniyatli hayotga intilishining ramziga aylanadi. Aynan konstitutsiyaviy me’yorlar orqali davlatning demokratiklashuv darajasini, huquqiy himoya darajasini va jamiyatning asosiy insoniy qadriyatlar bilan uyg‘unlashgan holda rivojlana olish qobiliyatini baholash mumkin.   Damir Abdulov, Toshkent davlat yuridik universiteti “Davlat boshqaruvi” kafedrasi dotsent vazifasini bajaruvchi,   Asadbek Ubaydullayev, Toshkent davlat yuridik universiteti “Davlat va jamiyat boshqaruvi” 4-kurs talabasi