12:56
Aliment haqida 7 ta muhim savolga javob
09:53
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Buyuk ipak yo‘li” xalqaro turizm markazining ochilish marosimida ishtirok etdi.
15:19
Yoshlar yetakchisi, balansi, daftari
15:07
SHIFOKOR BO‘LMOQCHIMAN
15:46
Kitob va internet bir-birini to‘ldirishi kerak(mi?)
18:40
Aliment miqdori, chet elga chiqishga taqiqni olib tashlash, alimentni kamaytirish: aliment bo‘yicha muhim 10 ta qoida
11:14
Yangi stipendiya: miqdori 1 020 ming soʻm!
12.5.2025 106
KICHIK GULDURSUN LIDERI: uning tarjibasini respublikada ommalashtirsa arziydi
Kichik Guldursunda 14 yoshdan 30 yoshgacha bo‘lgan barcha yoshlar “Yoshlar pasporti” asosida ro‘yxatga olinib, har birining ijtimoiy holati, ta’limi, bandligi, ijtimoiy faoliyati tahlil qilindi.
8.5.2025 207
Global isish iqlim oʻzgarishidagi eng katta muammo
Barcha mintaqalarda boʻlgani kabi MOda ham bu masalalarga jiddiy qarala boshlangan. Hukumatlar tomonidan xalqaro maydonda turli chaqiriqlar boʻlyapti, kompleks choralar ishlab chiqish masalalari koʻtarilyapti.
7.5.2025 189
Dehqonchilik Otbozorning drayveri
Otbozor mahallasida yoshlarni dehqonchilikka jalb etish, yangi ish o‘rinlari yaratish, ularni mehnat bozoriga tayyorlash masalalariga katta e’tibor qaratilmoqda.
7.5.2025 260
SUBSIDIYA MAQSADLI AJRATILADI (imtiyozdan noto‘g‘ri foydalanish uni qaytarib olishga sabab bo‘ladi)
So‘ngi yillarda davlat tomonidan turli maqsadlarda va turli jabhalarda subsidiya mablag‘lari ajratilmoqda va ularning huquqiy asosi yaratilayotir.
6.5.2025 229
Kino – propaganda
8.4.2025 1046
“AZATLIQ TAJRIBASI” nogiron yoshlarni adaptiv sportga jalb etishga qaratilgan
Saxibjamal Bazarbayeva ishlab chiqqan “Azatliq tajribasi” loyihasi nogiron yoshlarga yangi imkoniyatlar eshigini ochib, jamiyatda o‘z o‘rnini topishlariga katta yordam beradi.
7.4.2025 1126
Bolajon xalqqa bolajon kinolar kerak
2024-yil yanvar holatiga O‘zbekistonda 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar soni 4,4 million nafar, 5-13 yoshdagi bolalar 6,1 million nafarni tashkil etgan (jami 10,5 mln). Bu esa jami aholining 30 foizi degani. Bugungi kun bolalariga ta’lim-tarbiya berish, ma’naviyatini yuksaltirish u yoqda tursin, ularni nimadirga yoki qaysidir sohaga qiziqtirishning o‘zi dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Kelajakning yangi yetakchilari bo‘lmish “Beta avlodi”ning qanday ulg‘ayishi, tarbiya topishi juda muhim masala. Ular zamonaviy bilimlar va qadriyatlar bilan katta bo‘ladi. “Beta avlodi” vakillari jiddiy va dolzarb muammolar, jumladan iqlim o‘zgarishi, global demografik o‘zgarishlar va tezkor urbanizatsiya bilan kurashayotgan dunyoda yashaydi. Sotsiolog va futurolog Mark Makkrindl “Bu avlod sun’iy intellekt va avtomatlashtirish ta’lim va ishdan tortib sog‘liqni saqlash va o‘yin-kulgigacha kundalik hayotga to‘liq integratsiyalashgan davrda yashaydi”, deydi o‘z nutqlaridan birida. Darhaqiqat, bolalarni gadjetlardan uzib qo‘yishning iloji yoq. Ular mana shu gadjetlar orqali ta’lim-tarbiya va madaniyatni o‘rganishmoqda. Ularning asosiy oziqlanuvchi manbasi bu ijtimoiy tarmoqlar hamda turli xil ilovalardir. Bolalar asosiy vaqtini ijtimoiy tarmoqlarda o‘tkazmoqda va ulardan tinimsiz axborot qabul qilmoqda. Demak, bolalarga ta’sir o‘tkazishning eng samarali yo‘li, ana shu gadjetlarning ichiga kirib borishdir. Bu gadjetlardagi platformalar orqali bolalarga eng tez ta’sir ko‘rsatuvchi kuch, zamonaviy va texnogen san’at bo‘lgan – kino. Afsuski, oxirgi o‘n yil ichida O‘zbekistonda aytarli bolalar kinosi sur’atga olinmadi. Hukumat kino sohasiga har qachongidan ham katta e’tibor qaratyapti. Madaniyat vazirligi huzuridagi Kinematografiya agentligi tomonidan 2024-yilda jami 123 ta kinomahsulot ishlab chiqarilgan: 18 ta badiiy, 54 ta hujjatli, 32 ta qisqa metrajli va 8 ta animatsion film, shuningdek, 9 ta serial va 2 ta reklama roligi suratga olingan. Animatsion filmlarni 4-8 yoshli bolalarning tomosha qilishini inobatga oladigan bo‘lsak, 14 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun filmlar, afsuski, sur’atga olinmayapti. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, jamiyatda bolalarning ulushi kattalardan qolishmaydi. Bolalar kattalardan farqli o‘laroq ko‘p vaqtini maktabdagi darslarga hamda telefon, televideniye orqali qo‘yib boriladigan mahsulotlarni ko‘rishga sarflaydi. Ammo ular uchun manfaatli kinomahsulotlar yoki kontentlar deyarli yo‘q. Kino tarixiga nazar solinsa, Rossiyadagi ilk badiiy filmlar rus klassik asarlarining ekranizatsiyasi bilan boshlangan edi. Bularga “Savdogar Kalashnikov haqida qo‘shiq” (1909), “Telba” (1910), “Bog‘chasaroy fontani” (1909-1910), “Ivan Grozniyning o‘limi” (1909) kabi qisqa metrajli filmlar kirib, rus kinematografiyasining shakllanishi va rivojida ulkan hissa qo‘shgan. O‘zbekistonda ham kinorejissyorlar aynan bolalar kinosi uchun shu tarjibadan foydalanishdi va bu muvaffaqiyatli bo‘ldi deyish mukin. 2012-yilda Xudoyberdi To‘xtaboyevning “Sariq devni minib” qissasi asosida rejissyor Sarvar Karimov hamda Nozim Jumayev sur’atga olgan “Sehrli qalpoqcha” filmi bunga yaqqol misoldir. Film nafaqat bolalarga, barcha kino ixlosmandlariga manzur bo‘ldi. Shu boisdan 2014-yilda Sarvar Karimov filmning ikkinchi qismini namoyish etdi. Film barchaga manzur bo‘lishining asosiy sabablaridan biri bu uning xalqchilligidir. Kinodagi sarguzashtlar yoki qahramonlar jamiyat hayotida uchrab turadigan, ularga yaqin va tanish bo‘lgani uchun tomoshabinlar bu kinoni maroq bilan tomosha qiladi. Hozir ham Hoshimjondek o‘qimasdan “katta inson” bo‘lishni xohlaydigan, o‘z baxtini poytaxtdan qidirmoqchi bo‘lgan yoki “sehrli qalpoqcha” axtarib yurgan bolalar ham bor. Ikkala film ham quvnoq va zavqli sarguzashtlarga boy. Bolalar qissani qanday sevib o‘qigan bo‘lsa, filmni ham shunday qiziqish bilan tomosha qiladi. Filmni ko‘rganidan so‘ng “Sariq devni minib” kitobini qidirganlar ham bor. Albatta, yaxshi asardan yaxshi kino vujudga keladi. Bu kinoda nafaqat asar yaxshi edi, ijodiy guruh ham o‘z ishining ustasi ekani, kino omadli chiqqanining asosiy sababidir. Zamonaviy fantastika janridagi ushbu filmni yaratish uchun 600 million so‘m ajratilgan edi. Hozirgi kunda ham o‘zbek bolalar adabiyotida ekranlashtirilmagan mana shunday asarlar yetarlicha. Jumladan: “Peshonasiga televizor yopishgan bolaning sarguzashtlari” – Xudoyberdi To‘xtaboyevning bu asari bir qator kichik qissalardan iborat bo‘lib, qissa qahramonlarining har biri atrofimizdagi bolalar. Asar bolalarga juda qiziq va ularni zeriktirmaydi. “Buvamning oshqozonidagi mamlakat” – Qobiljon Shermatovning asari takrorlanmasligi bilan ajralib turadi. Muallif o‘z asari bilan bolalarni kreativ o‘ylashga o‘rgatadi deyish mumkin. Asarni o‘qish orqali yosh o‘quvchining yaxshilik va yomonlik haqidagi fikrlari boyiydi. “Dahshatli Meshpolvon” – Anvar Obidjonning bu asari bolalar hissiyotlarini boshqara olishiga yordam beradi. Asarni o‘qigan bola bir vaqtning o‘zida kuladi, hayajonlanadi va yig‘laydi. “Alvido, bolalik” – Tohir Malikning asarida oila misolida bolalarni tarbiyalash borasida yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklar qanday og‘ir oqibatlarga olib kelayotganini, hech kim jinoyatchi bo‘lib tug‘ilmasligi, bolani atrof-muhit, jamiyatdagi turli illatlar jinoyatchiga aylantirishi o‘ziga xos tarzda ochib berilgan. Faqatgina o‘zbek adabiyoti bilan cheklanib qolmay, bolalarning dunyoqarashini yanada yuksaltirish uchun jahon adabiyotiga ham murojaat etilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Masalan, “Tom Soyerning boshidan kechirganlari”, “Alkimyogar”, “Hellados” kabi asarlar talaygina. Bu asarlar kino qilinadigan bo‘lsa, kinodan bolalar o‘z qahramonlarini topishlari aniq. Jahon adabiyotidagi asarlarni esa milliy qadriyatlarga tayangan xolda, xalqchil qilib ekranlashtirilsa, nur ustiga nur bo‘lar edi. Bunday kinolar jamiyatda kinosevarlarning ko‘payishiga olib keladi. Yaxshi kino uzoq masofaga yetib bora oladi, uzoq yillar davomida saqlanib, tomoshabinlar uchun xizmat qila oladi. Xo‘sh, kino san’ati shunday kuchga ega ekan, nega kinoijodkorlar bu san’atdan, uning kuchidan jamiyat, yurt kelajagi bo‘lgan bolalarning manfaati uchun unumli foydalanmayapti? Bolalar uchun ma’naviy ozuqa sifatida sifatli kinolar, yaxshi va foydali kontentlar berilmas ekan, bolalar boshqa – ma’nan past, sifatsiz va saviyasiz mahsulotlardan tarbiya, o‘rnak oladi, ularga taqlid qiladi.
27.3.2025 1291
Sun’iy idrok: axloqiy muammolar
Shubhasiz, sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish turli ishlab chiqarish va boshqaruv muammolarini bir necha barobar samaraliroq hal qilish imkonini beradi. Biroq bu texnologiyalarning rivojlanishi bir qator huquqiy va axloqiy muammolarni keltirib chiqaradi. Iste’molchilarning katta qismi sun’iy intellektning shaxsiy ma’lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligi bilan bog‘liq holatlar yuzasidan shikoyat qilgan. Shu o‘rinda dolzarb axloqiy va huquqiy muammo – shaxsiy hayot daxlsizligini buzish masalasi kelib chiqadi. Foydalanuvchilar, xaridorlar va iste’molchilarning ma’lumotlarini yig‘ish oddiy ma’lumotlarni qayta ishlash chegarasidan ancha oshib ketadi. Ushbu ma’lumotlar keyinchalik odamlarning xatti-harakatlarini manipulyatsiya qilish va ularni chalg‘itish maqsadida to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlatilishi mumkin. Endilikda insonlarning shaxsiy axboroti sun’iy intellektning qo‘lida bo‘ladi. Shu vaqtgacha esa bu turdagi ma’lumotlar hukumatlarning bazalarida saqlanardi. Shuningdek, xususiy kompaniyalar – sun’iy yo‘ldosh operatorlari, telekommunikatsiya firmalari, kommunal xizmatlar va raqamli platformalar, ijtimoiy tarmoqlar va qidiruv tizimlari kabi texnologik kompaniyalar tomonidan katta hajmdagi ma’lumotlar yig‘ar edi. Endilikda sun’iy intellekt bu ishni osonlikcha qiladi. Sun’iy intellekt o‘zini anglash qobiliyatiga ega emas va “empatiya”, ya’ni axloqiy asoslar unga begona. Insonning axloqiy “kompasi” asosan uning tarbiyasi, atrof-muhiti, axloqiy tamoyillari va diniy e’tiqodiga bog‘liq. Shu tamoyillarga asoslanib kompaniyalar o‘z etikasini quradi, to‘g‘ri va noto‘g‘rini aniqlaydi hamda shunga ko‘ra qoidalar belgilaydi. Sun’iy intellektda bunday “kompas” – axloqiy yo‘nalish mavjud emas. Sun’iy intellekt to‘g‘ri va noto‘g‘rini faqat unga “to‘g‘ri” yoki “noto‘g‘ri” yorliqlari biriktirilgan ma’lumotlarga asoslanib ajrata oladi. SI masalasida yagona axloqiy yo‘nalish uning yaratuvchisi tomonidan belgilanadi. Yaratuvchi to‘g‘ri va noto‘g‘rining me’yorini belgilaydi. Bu sun’iy intellektning insoniyatga qarshi chiqishi kabi nazariyalarning asosi borligini ko‘rsatadi. Bugungi kunda ba’zi dasturchilar o‘zlari yaratgan sun’iy intellektning qanday ishlashini to‘liq tushuntirib bera olmasligi bunga misol bo‘la oladi. Biz kitob va kinolarda tasvirlanadigan tipdagi urushlarni emas, balki ataylab yolg‘on yoki targ‘ibot mazmunidagi kontentni tarqatish, odamlarni manipulyatsiya qilish yoki genotsidga undash kabi xavf-xatarlar real bo‘lishi mumkinligini nazarda tutyapmiz. Zamonaviy SI texnologiyalari ommaviy axborot vositalarida qo‘llanilganda, zo‘ravonlik va vahimani osonlik bilan qo‘zg‘atishi mumkin. Yolg‘on yangiliklar bugungi kunning real muammosi bo‘lib, ular tarqalishining salbiy oqibatlarini biz allaqachon ko‘rib turibmiz. Bunday texnologiyalar hozir ham internet tarmoqlarida hech qanday to‘lovlarsiz ochiq bo‘lib, undan foydalanib turli muammolar keltirib chiqarish qiyin bo‘lmay qoldi. Kelib chiqayotgan ijtimoiy muammolarni yechish ayni vaqtda dolzarb masala bo‘lib, bularni sun’iy intellektni cheklash orqali yechib bo‘lmaydi. Bizning fikrimizcha, axloqiy tamoyillar sun’iy intellektni loyihalashtirish va ishlab chiqish jarayonining boshidanoq integratsiyalashgan bo‘lishi kerak edi. Shu orqali har qanday sun’iy intellekt texnologiyasi inson tomonidan nazorat qilinishi, tekshirilishi va monitoring qilinishi imkoniyati vujudga keladi. Bu orqali uning tabiatini to‘liq tushunish va insonning axloqiy kompasiga zid kelmasligi vazifalarini qo‘shish mumkin bo‘ladi. Sun’iy intellektdan keladigan quyidagi to‘rtta asosiy xavf toifasi dolzarb bo‘lib, axloqiy tartibga solishni talab qiladi: adolat; maxfiylik; xavfsiz foydalanish va xavfsizlik; “tushuntirish” (aniq qaror yoki bashoratga olib keladigan funksiyani yoki ma’lumotlar to‘plamini aniqlash qobiliyati). Google, IBM, Accenture, Microsoft va Atomium-EISMD sun’iy intellekt rivojlanishini boshqaradigan axloqiy tamoyillarni yaratish ustida ish boshlagan. Yangi algoritmlar ijtimoiy mexanizmlarni qayta ko‘rib chiqish va turli xalqlarga moslashtirish asosida bo‘lishi kerak.
